“Qatarda” sağ qalan sonuncu adamla söhbət…

“17 ildir təkəm...” -

Yolum Quba rayon mərkəzinin 17 km-liyində yerləşən İkinci Nügədi kəndinədir. Təbiətin gözəllikləri bir-birinə qarışıb: göz oxşayan yaşıllğı şıdırğı yaz yağışı öz ağuşuna alır, ardınca günəş doğur... Birinci Nügədinin girişində isə göy qurşağı bu füsunkar mənzərəyə əlavə rənglər qatır. Ürəyim rahatlanır, bu, yaxşılığadır, “inşallah, peşman qayıtmaram” deyirəm...

İkinci Nügədi o qədər böyük kənddir ki, məhəllələrə bölünür, biz də altıncı məhəlləni soruşuruq - böyük sənətkar, qocaman səhnə ustası Məcnun Hacıbəyovun qapısını.

“Qatarda” sağ qalan sonuncu adam da demək olar ona. Yaşar Nuri, Həsən Əbluç, Hamlet Xanızadə, Ələsgər Məmmədov və “Fatı”- Məcnun Hacıbəyov... Amma təkcə bu tamaşa deyil. “Kişilər”, “Sarıköynəklə Valehin Nağılı”, “Göz həkimi”...nəhayət, “Yarımştat”. Bir-birindən maraqlı obrazlar yaradan və sevilən aktyor illərdir ki, gözdən-könüldən iraq düşüb, bugünlərdə yanlış xəbər yayılmasaydı, bəlkə yenə də yada düşməyəcəkdi...Yeri gəlmişkən, nigarançılığım tək ondandır ki, ziyarətinə getdiyim insan bugünlərdə ölüm xəbərini yayan həmkarlarımın heyfini məndən alar, görüşümüz, söhbətimiz baş tutmaz.

***

...Yarım saatdır həyət darvazasını döyürük. Məcnun müəllimin əmisi oğlu İlham bəylə bərabər. Ev və mobil telefonuna etdiyimiz zənglər də cavabsız qalır. Qonşu da köməyini əsirgəmir. İlham bəy deyir ki, ağsaqqal bir az zəif eşidir, bəlkə yatıb, ona görə reaksiya yoxdur. Əlacsız qalıb hündür hasarı o üzə aşıb həyətə girir. Darvazanı açır, mən də içəri daxil oluram. Bu dəfə də ikiqatlı evin giriş qapısı bağlı...Döyürük, fayda yox, pəncərələri tıqqıldadırıq, yenə də səsimizə səs vermir. Belə olduqda uzun bir ağac götürüb ikinci mərtəbənin pəncərəsini döyəcləyirik və... Məcnun kişi pəncərədə görünür, daha sonra aram-aram aşağı düşüb qapını açır. Zəhmli insanın çöhrəsinə gülüş qonur, mehribanlıqla xoşgəldin edir və ürəyimdəki ağırlıq bir anda qeybə çəkilir.

Demə, ikinci mərtəbədəki otaqda oturub futbola baxırmış. “İngilislər oynayır”mış. İçəri girən kimi qazı yandırıb çay qoyur, “əsas çaydandır” deyərək. Söhbətə başlayırıq...

- Məcnun müəllim, necəsiniz?

- Yaxşı da deyiləm, pis də deyiləm. Mənim bir qardaşım vardı, maşın vurdu, öldürdü... Hacıbaba Hüseynovun birinci tələbəsiydi, yaxşı muğam oxuyardı. Tiflisdən-"Şeytanbazarı"ndan ona azərbaycanlı qız aldıq. Qayınatası onu çox istəyirdi, yaxşı oğlan idi. 69 yaşında rəhmətə gedəndə həkim gəlir ki, “haran ağrıyır?” Deyir, “heç yanım ağrımır, amma yaxşı deyiləm”. İndi mən də eləyəm. Heç yanım ağrımır, ancaq nəsə yaxşı deyiləm. Bir az başım hərlənir, onu da bilirəm nədəndir, qan yaxşı işləmir. İnşallah, bu yaxınlarda oğlum məni aparacaq Bakıya, müayinəyə. Həkimim var da mənim, baxacaq, görək nədir? Ümumdünya Kardiologiya Birliyinin üzvüdür, çox yaxşı həkimdir. Mən ürəyimdən müalicə olunmuşam. Ancaq iki ildir onun yanına getmirəm.

- Bəs bu, günlərdə yayılan o xəbər nə idi? İnşallah, ömrünüz uzanar...

- Mən bizim xalqın xarakterini müəyyən etməyin yolunu tapmışam. Xalqın xarakterini müəyyən etmək üçün onun atalar sözündən yapışmaq lazımdır. Bizim xalqın da bir kitablıq atalar sözləri var. Deyir ki, “Ələyçinin qıl verəni”. Bu, qorxulu sözdür. Ya “filankəs ilanı Seyid Əhməd əli ilə tutur”. Bu da dolayı sözdür. Yapon xalqında belə atalar sözü yoxdur. Bizdə elə şeylər var ki, onu atalar sözü ilə müəyyən etmək olur. Yəni “mən demirəm, amma sən de, belə olsun”. Özü deməyə qorxur, özündən acizə fitva verir, yönləndirir ki, filankəsə şər atsın, ya onu dolaşdırsın. Buna da deyirlər “İlanı Seyid Əhmədin əli ilə tutmaq”.

- “Göz həkimi”ndə, “Qatarda”, “Yarımştat”da, bir çox başqa tamaşalarda bir-birindən gözəl obrazlar yaratmısınız. Lakin sonra teatrda yeriniz göründü...

- Çıxdım da teatrdan. 2010-cu ildən birdəfəlik uzaqlaşmışam. Ərizə verib çıxmışam. 70 yaşımda məni təzədən işə götürdülər. 4 il də müqavilə ilə işlədim, sonra müqavilənin vaxtı qurtardı. Baxıb gördüm ki, Ağasadıqdan sonra yaşlı aktyorlar içərisində ən çox mən işləmişəm - 75 yaşa qədər. Aktyorlar 70 yaşında teatrdan gedir.

- Amma dedilər incimisiniz...

- Mən əvvəllər küsmüşdüm. Sonra barışdım da. Əlabbas Qədirovdan sonra Maqbet Bünyadovu direktor qoydular. Maqbet müəllim 20 il bizdə direktor müavini işləmişdi, sonra onu sirkə direktor apardılar. Ordan çıxarılandan sonra isə teatra direktor gətirdilər. Birinci gün iclas keçirəndə görüb ki, mən yoxam. Soruşub, deyiblər Məcnun ərizə yazıb, çıxıb gedib. Hara? Kəndə. Mənə zəng elədi ki, “gəl teatra”. Geytdim, görüşdük, kabinetin qapısını bağladı, oturub söhbət elədik. Mən başıma gələnləri, Əlabbasla söhbətləri ona danışdım. Dedi, indi mən direktoram, yaz ərizəni, səni işə götürürəm. Baş rejissor Mərahim Fərzəlibəyovu da çağırdı, danışdıq, müqavilə ilə təzədən məni işə götürdü.

- Və səhnə həyatınız davam elədi...

- Hə, 3-4 yeni tamaşalarda oynadım. Köhnə tamaşalardakı rollarımı da qaytarıb mənə verdilər. O dövrdə iki dəfə Türkiyəyə getdik, sonra Maqbetin özünü də çıxartdılar.

- Bəs ucqar bir kənddə, bu səssizlikdə, tənhalıqda darıxmırsınız? Tamaşaçı alqışına adət etmiş bir aktyor üçün belə həyat cansıxıcı deyil ki?

- Tamaşaçı alqışı üçün...yox, darıxmıram. Düzdür, təkəm mən, həyət-bacada qonşularla fikrimi dağıdıram. Ancaq mən hər gecə Siyavuşla Yaşarı (Siyavuş Aslanla Yaşar Nurini-E.P.) yuxuda görürəm. Daha sonra Kamal Xudaverdiyevi, Hacı İsmayilovu, Əli Nuru görürəm. Özü də onlarla bir yerdə tamaşada rol oynayıram, ancaq mən sözlərini bilmirəm. Elə həyəcan keçirirəm ki... Oyananda ki, mən yuxu görürmüşəm. Şadlanıram yuxu olmağına görə. Mehdi Məmmədovla tamaşa qururuq, amma sözlərini bilmirəm. Yuxunun məğzi niyə belədir, onu başa düşmürəm. Darıxanda belə şeyləri xatırlayıram da. Bu yaşda nə darıxmaq? Mən bundan sonra gedib rol oynamayacağam ki. Oynayaram e, əldən düşmüş bir qocanı, öz xarakterimə uyğun olaraq oynayaram. Ancaq daha o həvəs qalmayıb.

- Məcnun müəllim, siz sonrakı illərdə fəxri ad almadınız, eləmi?

- Yox, mən elə əməkdar artistəm.

- Bu mənada ürəyinizdə niskiliniz varmı?

- Xeyr. Mən elə adam deyiləm. Sizə bir söz deyim. Dünən gələnlərə ki, xalq artisti adı verirdilər, tamaşaçılar, kütlə məni tanıyır axı...Bakıda Zərgərpalan küçəsi var ha... Mən həmişə 8-ci km-dən gəlib o yolla teatra gedirdim. Artistlərə ad ki, verirdilər, Zərgərpalanda oturan kişilər, dükanlarda işləyən adamlar, köhnə bakılılar məni saxlayırdılar, “Məcnun müəllim, filankəslərə ad verdilər, sənə niyə vermədilər?” Deyirdim nə bilim, səbəbini bilmirəm. Mənə bu sualı çox verirdilər. Bir dəfə də birisi küçədə məni saxlayıb dedi ki, mən zavod direktoruyam, sənə niyə ad vermirlər? Dedim, hesab edirəm ki, mənə ad veriblər. Əgər siz tamaşaçı kimi mənə niyə ad verilmədiyini soruşursunuzsa, bu, elə mənə ad verilməsi kimi bir şeydir də. Deməli, xalq da mənimlə maraqlanır. Amma verməyəndə nə olar, əməkdar artist adım var, bu, mənə bəsdir. Aza qane olan xoşbəxt adamdır, bunu dahilər deyib.

- Özünüzü xoşbəxt sənətkar sayırsınız?

- Bəli. Mənim heç vaxt tamahım olmayıb. Ancaq elə sənətkarlar var ki, xalq artisti adını almayıb deyə, ölüblər, inanırsan? İndi mənimçün ad çəkmək ayıbdır. Ancaq belələrini tanıyıram. Hökmən deyil xalq artisti olasan. Özü də əməkdar artist adını mən sovet hökumətinin dövründə almışam. O vaxt ad almaq çətin idi. Mən ki, bu adı almışam, böyük şeydir.

- Səhnə fəaliyyətinizin yaşı nə qədərdir?

- Düz 40 il. Ancaq mən institutu qurtarmamış Quba teatrında da iki il işləmişəm.

- Bakıdan bura köçəndən sonra burada davam etmək istəmədiniz ki?

- Artıq Qubada teatr yox idi. Quba teatrı 1961-ci ildən bağlanıb. Xruşşov belə xırda teatrların dotasiyasını kəsdi və bağladı.

- Bəs siz heç təşəbbüs göstərmədiniz ki, gəncləri cəlb eləyib burada yenidən teatrı bərpa edəsiniz?

- O təşəbbüs, həvəs gənclikdə olur. Xan Şuşinskiyə deyirlər ki, gəl bir “Bayatı-Şiraz” oxu, səsini yazdıraq, Qızıl Fondda yoxdur. Deyib ki, a kişi, səsim var, həvəsim yoxdur. Sənəti yaşatmaq, göstərmək üçün canda həvəs olmalıdır. Mən burda tək yaşayırdım, yoldaşım da rəhmətə getmişdi. Quba Mədəniyyət Şöbəsinin müdiri gəldi ki, bəs rayon rəhbərliyinin də istəyi var, gəlin, Qubada xalq teatrı yaradaq. Dedi iki qız ali təhsil alıb, qayıdıb, onları işə götürmüşük, ancaq heç nə bacarmırlar. Dedim, yaxşı...Hazırlıqlara başladıq. Xanımlardan birindən yaxşı aktrisa çıxardı. Dedim, bax, sənə bu rolu verirəm, belə, elə...Yəni Bakıdan komissiya gəlib baxsın, Qubada xalq teatrının bərpasına razılıq verilsin. Mən də yaşlı adamam, hərdən gəlib göstəriş verərəm. Səhər getdim bir yığışaq, avtovağzalda qız yaxınlaşdı ki, mənə icazə ver, bu gün gələ bilməyəcəyəm, toya gedirəm. Mən də getdim direktora dedim ki, bu iş alınan deyil. Firəngiz xanım vardı, indi bilmirəm hardadır, uzun illər mədəniyyət sahəsində çalışıb, heç bir ad da verilməyib. Mən bu işlərə başlayanda dedi, Məcnun, adını batırma, burda mümkün deyil. Sonra oturub fikirləşdim ki, indi camaat operaya gəlmir, lap burada xalq teatrı yaratdım, kimdir gələn?

- Bəs niyə gəlmirlər? Bu gün tamaşaçı niyə teatrdan, operadan iraq düşüb? Yəqin teatr xadimi olaraq bu suallara cavab axtarıbsınız...

- (Deyəsən, sualı gözləyirmiş) Həəə... Bunun ciddi səbəbləri, kökləri var. Bu işlə məşğul olan böyük adamlar, nazir, ondan da böyük var ki, mədəniyyət işinə baxır - mən açıq danışıram, heç kəsdən də qorxmuram - ad çəkməyəcəyəm, hamı bilir, onlar bu işlərlə məşğul olmalıdır, ancaq məşğul olmurlar. Onlar başqa işlə məşğuldurlar. Düzdür, daşıdıqları vəzifənin pulunu dövlətdən alırlar, ancaq o işlə məşul olmurlar. O arvad paltarı geyinib səhnəyə çıxanlar var ha...İndiki teatrdakı vəziyyəti araşdıran bir kişi lazımdır ölkədə. Bu kişilər var, ancaq bu kişilər başını aşağı salıb öz işləri ilə məşğuldurlar, belə işlərə baxmırlar. Daha teatrın qayğısına qalan yoxdur. Sənin, mənim, onun qışqırmağı ilə deyil. Amaliya xanım deyir teatrları bu günə qoyan məmurlardır. Düz də deyir. Amaliya xanım çox işgüzar, böyük sənətkardır. İşin kökündən yapışmaq lazımdır. Mən şəxsən bunu bir şikayətçi kimi bütün respublikaya deyirəm. Məsələn, “Mədəniyyət” kanalı açılıb. Onsuz da bütün televiziyalar mədəniyyətlə məşğuldur da, hamı çalıb-oxuyur, bunlar mədəniyyətlidir? Sənin ölkən aqrar ölkədir, kənd təsərrüfatı ölkəsidir, sən kənd təsərrüfatına aid bir kanal aç! O kanalda göstərsinlər ki, üzümü necə yetişdirirlər, armudu, almanı necə calaq edirlər, taxılçılığı necə inkişaf etdirirlər, hansı gübrəni verirlər? Türkiyədə ayrıca belə bir kanal var. Mədəniyyət kanalı bizim nəyimizə lazımdır? Onsuz da bütün kanallar çalıb, oxuyur, oynayır. Məgər bu həyat ancaq çalıb-oxumaqdan ibarətdir? İnkişaf kədərdədir, sevincdə inkişaf olmaz! Sevinc ötəridir, ha-ha-ha, güldün, oynadın, oxudun, oynadın, getdi. Ancaq kədər insanı əbədi düşündürür. Kədərli yazıçılar, rejissorlar...Mehdi Məmmədov heç vaxt gülmürdü, mən onu bir-iki dəfə gülən gördüm. O, mənim müəllimim olub, uzun müddət mənə rejissorluq edib. Kədərliydi, savadlı idi, teatr üçün nə etmək lazımdır, bilirdi. Mehdi Hüseyn böyük yazıçı idi, kitabdan oxumuşam, yazırlar ki, onu güldürmək mümkün olmurdu. Çünki savadlı idi, dünyanın kədərini daşıyırdı, yaradırdı. Elə çal, oyna, çal, oyna...

- Amma bu da bir reallıqdır ki, biz gülüşə tamarzı xalqlardanıq. Hətta tamaşaçı tamaşaya gedəndə də ürəkdən gülə bilmir. Sizcə, niyə? Yaxşı ssenarimi yoxdur, yoxsa problem aktyordadır?

- Elədir. Tamaşaçı gedir, görür yanındakılar gülür, o da yalandan gülür. Həm ssenari zəifdir, həm də yaxşı aktyor yoxdur. Aktyor yetişdirən sənətkarlar getdi...

- Köhnə tamaşalarınıza baxırsınızmı?

- Göstərəndə hə, baxıram. Əslində mən elə şeyi sevmirəm. Məsələn, təkrar tamaşalar verirdilər, yoldaşım rəhmətlik deyirdi otur, bax da. Mən qaçırdım mətbəxə. Deyirdim mən sevmirəm. “Qatarda”nı Özbəkistan və Gürcüstanda tamaşaya qoydular. Mən ona gürcücə baxmışam. Ancaq “Məşədi İbad”a nə qədər baxarlar? 300 dəfə verilib, bir-iki dəfə baxdın, bəsdir də. Oğlum, get, kitab oxu da! Vaxt qızıldır axı...

- Məcnun müəllim, bütün günü evdəsiniz. Bəs televizorda nəyə baxırsınız?

- Mən futbola baxıram. Hərdən də siyasi vəziyyəti bilmək üçün son xəbərləri izləyirəm. Axır zamanlar ona da baxmıram, ancaq futbola baxıram. “İdman” kanalı hər şənbə-bazar ingilis, ispan komandalarının oyunlarını göstərir. Elə bu saat iki ingilis komandası oynayırdı, ən irəlidə gedən komanda uduzurdu, siz gəldiniz, durdum. Səsi xoşlamıram, ona görə də televizorun səsini alıram, oturub baxıram.

- Bu tənhalıq sizi darıxdırmır ki?

- Öyrəşmişəm də.

- Neçə ildir belə yaşayırsınız?

- 17 ildir təkəm. Amma mənim 2 oğlum, 1 qızım, 7 nəvəm, 2 nəticəm var. Sabah yox, birisi gün nəvəmin biri gələcək, bu evi də onun adına keçirmişəm. Hasar çəkdirirəm, gəlib işlərə rəhbərlik edəcək.

- Sizi Bakıya aparmaq istəyirlərmi?

- İstəyirlər. Hətta dalbadal qış ayları Bakıda qalırdım. Yaz gələndə bura gəlirdim. Amma bu qış getmədim. Təcrübədən keçirmək üçün dedim görüm dözərəmmi? Bu qış dözdüm.

- Yemək-içməyinizi...

- Hamısını özüm hazırlayıram.

- Nə bişirirsiniz?

- Nə oldu. Səhərlər süd, axşamlar qatıq yeyirəm. Gündüz də ki, azərbaycanlıyıq da, küftə, bozbaş bişirirəm, dolma bükürəm. Ürəyim nə istəsə...Özüm bişirirəm. Bir dənə plov bişirə bilmirəm. Təcrübədən keçirməmişəm. Piti də ki, uzun məsələdir.

- Maşallah olsun, bu işləri 81 yaşınızda görürsünüz...

- 81 yaşımın tamam olmasına 5 ay qalıb. 80 illiyimi Teatr Cəmiyyəti keçirdi, “Sənətkar medalı” verdilər.

- Məcnun müəllim, qəzetimizin vasitəsilə çatdırmaq istədiyiniz ayrı sözünüz, arzunuz, məsləhətiniz varsa, buyurun.

- Bir dəfə televiziyadan gəlib çəkdilər, ancaq sonra mən deyənləri göstərmədilər. Elə rəvayətlər bilirəm, onu ölkədə heç kəs bilmir. Elə hadisələrin şahidiyəm ki, onu heç kim bilmir. Di gəl, yazan, göstərən yoxdur. Allah rəhmət eləsin Qədir Rüstəmovu, deyirdi mən sözü deyirəm, dediyim qalır bir tərəfdə, ayrı şeyi göstərirlər, başqa şey deyirlər. O kişi deyirdi ki, kaş Qarabağın azadlığını görəydim, sonra öləydim. Mənim də ən böyük arzum budur ki, Qarabağın alınmasını görüm, sonra həyatdan gedim. Bilim də bu işlərin axırı necə oldu. Adamın o dünyada da ruhu şad olar. Axı, torpaq düşmənin tapdağı altındadır. Bu, bizimçün böyük dərddir...

Çox yormaq istəmirəm, ona görə də üzrxahlıq edib ayağa dururam. “Hara gedirsiniz, heç çay içmədiniz, yaxşı çay almışam” deyə, təkid edir. Ayrılarkən bağ-bağatını göstərir, ağaclarından həvəslə danışır, 57 yaşında itirdiyi həyat yoldaşı ilə bu bağa sevə-sevə qulluq etməsindən danışır. Ayrılanda xoş sözünü əsirgəmir, “səninlə söhbət məni xeyli yüngülləşdirdi, şad oldum” deyir. Çol qapıyadək gəlir, darvaza ağzında görüşüb ayrılanda bu komediya ustasının gözlərinin dərinliyindəki kədər diqqətimi çəkir. Tənhalıqdan doğan kədərdir bəlkə də “Qatarda”nın (Fatı obrazı-E.P.) sağ qalmış sonuncu nümayəndəsinin baxışlarından oxuduğum...

Elşad PAŞASOY

Yeni Müsavat.- 2016.- 11 may.- S.11.