Doğum və ölüm günü

eyni ayda olan bəstəkar...

Emin Sabitoğlunun qızı: “İstərdim ki, atamı musiqiləri ilə xatırlasınlar, dedi-qodularla deyil...”

Bugünlərdə nəğmələri ilə ruhları oxşayan məşhur bəstəkar Emin Sabitoğlunun doğum günü idi. Bəstəkarın yeganə qızı, Bakı Musiqi Akademiyasının professoru, tanınmış musiqişünas Ceyran Mahmudova ilə görüşüb atası haqqında danışmasını, onunla bağlı xatirələrini bölüşməsini istədik. Söhbətimizə bəstəkarın doğum günü ilə bağlı Ceyran xanımın xatirələri ilə başladıq:

- Atam sağ ikən onun ad günü bizim ailədə bir bayram olurdu. Çünki anam və mən yayda dünyaya gəlmişdik və daim yay aylarında hardasa istirahətdə olurduq. Ona görə də atamın ad günü sanki üçümüzün də doğum günü idi, qeyd edirdik həmişə. Təbii ki, sağ ikən bu gün bizim üçün vacib bir gün idi. Onun ətrafına qohumları, dostları toplaşırdı. Ömrünün son illərində İstanbulda işləyirdi. Ona görə də ad günlərini bizimlə keçirmirdi. Zəng edib onu təbrik edirdik. O, vəfat edəndən sonra biz onun doğum gününü necə qeyd edə bilərik...

Onun qəbrinin üstünə gedirik. Atam 63 yaşında dünyasını dəyişib. Onun 65 illiyindən başlayaraq hər 5 ildən bir onun ad günündə hansısa tədbirlər təşkil edirik. Təbii ki, bu illər ərzində onun bir çox dostları dünyadan köçüb və illər keçdikcə onun az sayda olan dostları ilə bu günü qeyd edirik.

- Amma atanız nəğmələrdə yaşayır...

- Əlbəttə, bütün insanlar - hansılar ki, onun yaradıcılığını sevir - atamın nəğmələrini dinləyəndə xoşhal olurlar. Amma şəxsən mən onun mahnılarını dinləyəndə qəmlənirəm, mahnının şən və ya qəmgin olmasından asılı olmayaraq. Çünki mənim atamdır, uzun illərdir ki, bizimlə deyil. Daha çox qəmli hisslər oyadır, onun ad günü də, nəğmələri də. Məsələn, onun musiqisi mənim telefonumda yoxdur. Çünki mən onu dinləyəndə əhvalım yaxşı olmur. Mən belə hiss edirəm... Amma onun musiqisini sevirlər, paylaşırlar. Bundan qürur hissi duyuram, çox fəxr edirəm ki, insanlar onu yad edirlər.

- Noyabr ayı Emin Sabitoğlunun həm doğum, həm də anım günüdür...

- Bəli, noyabrın 2-si onun doğum günü, 18-i isə anım günüdür.

- Onun Türkiyədən Bakıya gəlişi və bir neçə gündən sonra qəfildən dünyasını dəyişməsinə səbəb nə olmuşdu?

- Bu, məlum bir faktdır ki, 2000-ci ildə onun atası, yəni mənim babam Sabit Rəhmanın 90 illik yubileyi keçirilməli idi. Atam adətən Bakıya ya yay, ya da ki, qış tətilində gəlirdi. Onun Türkiyədə, İstanbul Texniki Universitetinin “Xalq Musiqisi Konservatoriyası”nda işi yaxşı idi. Orda ona çox böyük hörmətlə yanaşırdılar. İşlədiyi sinfin üstündə “professor Emin Sabitoğlu” yazılmış lövhə var idi, həmin lövhə bu gün də qalır, 16 ildir ki, orda işləmədiyinə baxmayaraq...

O, atasının yubileyi ilə bağlı Bakıya gəldi və üç gündən sonra vəfat etdi. Vəfatın da səbəbi trompla bağlı idi. Ümumiyyətlə babam Sabit Rəhman da 60 yaşında dünyasını dəyişib. Nəsillikcə bizdə ürək-damar xəstəlikləri var, atam da həmin xəstəlikdən əziyyət çəkirdi.

- Azərbaycanın tanınmış nəslinin nümayəndəsi olmaq sizə həyatda hansı köməkliklər etdi, yollar açdı?

- Əlbəttə, belə nəslin nümayəndəsi olmaq mənim üçün böyük şərəfdir. Ana tərəfdən də çox məşhur insanlar var. Anamın böyük bacısı Maral Rəhmanzadə Azərbaycan xalq rəssamıdır. Anamın ailəsində heykəltəraş və digər incəsənət nümayəndələri var. Belə insanların varisi olmaq şərəflidir, amma çətindir. Çünki sən onların şəxsiyyətinə layiq bir insan olmalısan. Bu baxımdan əlbəttə ki, çətindir. Yol açmaq dedikdə isə çalışmışam ki, atama, babama, xalama olan hörmətə görə deyil, mənim öz şəxsiyyətimə hörmət etsinlər. Doğrudur, onlarda olan istedad məndə yoxdur, amma mən də öz imkanlarıma, sənətimə görə çalışmışam ki, öz işimdə müəllim, alim kimi hansısa işləri görüm. Onlar seçilən insanlardır, Allah vergisi var idi onlarda. Mütləq deyil ki, bəstəkarın oğlu bəstəkar olsun və sairə. Mən bunun tərəfdarı deyiləm.

- Mahnı bəstələməyə cəhd etmisiz?

- Xeyr. Mən heç vaxt atamdan yaxşı mahnı yaza bilmərəm. Ona görə də heç vaxt istəməmişəm, heç cəhd də etməmişəm. Atam elə gözəl əsərlər yazıb ki, bu, bizim ailəyə bəs edər.

- Bəs atanızın Türkiyəyə köçməsinə səbəb nə olmuşdu?

- 90-cı illərdə bizim Bakı Musiqi Akademiyasının bir çox müəllimləri Türkiyəyə dəvət aldı. Çünki həmin vaxtlar Türkiyədə musiqi təhsili bizdə olduğu kimi yüksək səviyyədə deyildi. Dəvət alanlar arasında xalq artistləri, o cümlədən Zöhrab Adıgözəlzadə, Sərvər Qəniyev və digər tanınmış bəstəkarlar, musiqişünaslar var idi. Yəni atam heç vaxt Azərbaycandan küsməyib, inciməyib. O, Azərbaycanla yaşayıb, vətənini çox sevən bir insan idi. Hətta onun Bakıda dünyasının dəyişməsi... Yəqin ki, onun seçimi olsaydı, özü istəyərdi ki, Bakıda vəfat etsin. Baxmayaraq ki, Türkiyədə onu çox sevirdilər, konservatoriyanın rəhbərliyi də ona çox böyük hörmətlə yanaşırdı. Bir məqamı da vurğulamaq istəyirəm, atam vəfat etdikdən sonra onun notlarını, akademiyadan götürdüyü kitabları Bakıya gətirdilər. Onlar ancaq Qara Qarayev, Fikrət Əmirovun əsərləri idi. O, Türkiyədə tələbələrinə başqa klassiklərlə yanaşı, Azərbaycan musiqini təbliğ edir, sevdirməyə çalışırdı.

- Yarımçıq qalan əsərləri və ya mahnıları varmı?

- Musiqili komediya teatrı üçün Molyerin “Meşşanın zadəganlığı” əsərinə operetta yazıb. Həmin operettanın klaviri var, amma onu orkestrləşdirməyib, buna ömür vəfa etməyib. Əsər yalnız klavir şəklində qalıb. Teatrın da, bizim ailənin də belə bir istəyi var ki, həmin əsəri həmkarlarından kimsə orkestrləşdirsin və tamaşaya qoyulsun...

Bəzən müxbirlər mənə zəng edib soruşurlar ki, “Emin Sabitoğlunun qadağan olunmuş əsəri var?”. Bəzən olmayan yerdən hansısa sensasiya çıxarılsın deyə belə işlərə baş vuranlar olur. Onun qadağan olunmuş əsəri yoxdur.

- Yəqin ki, bəstəkarın eşitmədiyimiz nəğmələri də var.

- Eşitmədiyiniz nəğmələr çox azdır. Amma eləsi var ki, canlandırılmayıb. Artıq il yarımdan çoxdur ki, onun mahnılarının yeni variantını hazırlamışam. Yeni variant dedikdə, Sovet dövründə mahnılar məcmuəsi kiril əlifbası ilə dərc olunub. Hansı ki, hazırda həmin məcmuələrə xeyli tələbat var, onlara dəyişiklik edilib, latın qrafikası ilə yığılıb. Dövlət xətti ilə onun 50 mahnısı nəşri gözlənilir. Ora dərc olunmayan mahnılar da salınacaq, məsələn, məşhur “Alagözlüm”, “Neyləyim”, “Əlvida” kimi mahnılar. Həmin mahnılar arasında 12 mahnı var ki, onlar heç vaxt dərc olunmayıb. Gələn il Emin Sabitoğlunun 80 illik yubileyidir. Ümid edirəm ki, həmin kitab dərc olunduqdan sonra bütün musiqi təhsili ocaqlarına paylanılacaq, gənc nəsil də ondan istifadə edəcək.

Bəzən internet resuslarında mahnıların müəllifləri düzgün göstərilmir. Mahnının müəllifini kim nə cür istəyir, o cür də yazır. Mahnının adı birinci misrası ilə təqdim edilir. Amma bu, doğru deyil. Mahnıların müəllif hüquqları şair və bəstəkara aiddir. Onlar olmayandan sonra onların ailə üzvlərinə aiddir. Mahnının müəlliflərini düzgün təqdim etməyən insanlar bilməlidir ki, sadəcə reklam olunmasın deyə müəlliflərin ailə üzvləri onlarla çəkişmirlər. Məsələn, olub ki, bir müğənni atamın mahnısının adını dəyişib oxuyub. Sonra yazır ki, “Emin Sabitoğlu ölüb, indi mən necə istəyirəm o cür oxuyuram”. Mən onu məhkəməyə verə, təzminat tələb edə bilərəm. Sadəcə, həmin şəxslə atamın adı yanaşı çəkilməklə ona lazım olan reklama bəhanə vermək istəmirəm. Ona görə də mən bu işlərə çox da baş qoşmuram.

- Emin Sabitoğlunun ailədə xasiyyəti, övladına qarşı necə idi?

- Atam çox mülayim xasiyyətli bir insan idi, qətiyyən hansısa qadağalar qoymurdu. Eyni zamanda, qapalı insan idi. Onun öz dünyası var idi, hansı ki, onun musiqisini sevənlər həmin dünyanı çox yaxşı tanıyır, çünki musiqi vasitəsi ilə onu duymaq olur. Atam mütaliəni çox sevirdi, ədəbiyyatı, poeziyanı çox yaxşı bilirdi. Evimizdə kitabların əlindən yer olmurdu. Teatrı, kinonu çox sevirdi. Onun dünyagörüşü, maraq dairəsi çox geniş idi. Yəni məişətdə çox tələbkar insan deyildi. Məsələn, onun heç vaxt tələbi olmayıb ki, mən musiqiçi olum. Bu, mənim öz seçimim olub, o, sadəcə, etiraz etmirdi.

- Ananıza və ya sizə həsr etdiyi mahnılar varmı?

- Yox, o ümumiyyətlə belə şeyləri xoşlamazdı. Məsələn, mən onun yeganə övladıyam, amma mənə heç bir mahnı ithaf etməyib. Atam bizə olan sevgi hisslərini başqa cür ifadə edirdi, mahnı yazmaqla deyil, yəni dolayısı yolu ilə.

- Onun ikinci xanımı Xədicə Abbasova son müsahibələrində bildirmişdi ki, bəstəkar həmişə baxımsız vəziyyətdə olurmuş. Ona qayğı göstərdiyi üçün aralarında münasibət yaranıb və sonra bu münasibət evliliyə gətirib çıxardıb. Atanızın baxımsız olması onun xasiyyətindən irəli gəlirdi, yoxsa?

- (təmkinini pozmur) Bunu yalnız o adam deyə bilər ki, bizim ailəmizi yaxından tanımır. Bizim evimizə gəlib-gedənlər heç vaxt belə düşünməzdi. Mənim anamla atam bir sinifdə oxuyublar. Onlar bir-birilərini çox sevib evləniblər. Yəni ailəmizdə çox yaxşı münasibətlər olub. Baxımsız nə deməkdir?! Onun həmişə üst-başı təmiz, səliqəli olub. Bu fikirlə qəti razı deyiləm. Mən polemika açmaq istəmirəm. Atam da həmişə razı olmazdı ki, onun şəxsi həyatı ilə bağlı danışılsın. Ona görə də mən də danışmaq istəmirəm və təfərrüatlara varmaq istəmirəm. Mən istəyirəm ki, mənim atamı onun musiqisi, yaradıcılığı ilə xatırlasınlar, hansısa dedi-qodularla yox...

Mənim nəinki anam, hətta nənəm də icazə verməzdi ki, atam baxımsız olsun.

- Biz az öncə vurğuladız ki, ata-ananız bir-birilərini çox seviblər. Amma mahnıda deyildiyi kimi, “Sevgimiz elə bu qədərmiş... ” Bu sevgi niyə yarıda kəsildi, nə baş verdi?

- Hər bir ailənin həyatında müəyyən problemlər olur. Azərbaycanda ayrılmış ailələr azdırmı? Niyə bunu təəccüblü qarşılayırlar? Mən bunu anlaya bilmirəm. Bu, insanların şəxsi işidir, bunu niyə şişirdib, müzakirəyə çıxardırlar?

- Atanızla olan hansı xatirə sizə daha çox əzizdir, daim gözünüzün qarşısında canlanır?

- Xatirələr çoxdur. Mən deyə bilmərəm ki, konkret nəyisə xatırlayıram. Təbii ki, valideynə bağlı olan xatirələr çox olur. Gözünü açandan valideynini görürsən və gözünün qarşısında vəfat edir. Əlbəttə ki, xatirə çoxdur. Həm uşaqlıq xatirələrim, həm də onun vəfat etdiyi günlə bağlı xatirəm var. Onun necə vəfat etdiyi saniyələr, dəqiqələr gözümün önündə olur. Bilmirəm hansını xatırlayım, çətinlik çəkirəm... Atam məni həmişə özü ilə teatra tamaşalara, konsertlərə aparardı, bunlar xatirimdədir.

Evdə royalın arxasına keçib hansısa əsərlərini çalırdı, ad gününə dostları yığışardı... Bilmirəm hansını hekayə formasına salıb danışım. Mənə elə gəlir ki, xatirələr də şəxsidir, insan onları çox danışanda bəlkə o xatirə dəyərini itirir. Çünki sən o xatirəni kiminləsə bölüşürsən, beləliklə o artıq sənin üçün öz marağını itirir. Ona görə də mən xatirələrim çox olsa da konkret olaraq nəyisə danışmıram.

- Atanızın daim arzuladığı, lakin çata bilmədiyi istəyi var idimi?

- Yox. Mənə elə gəlir ki, atam daim musiqi yazmaq istəyirdi və daim də bu arzusuna çatırdı. Atamın heç vaxt hansısa pilləyə qalxmaq, karyera arzusu olmayıb, onun istədiyi həmişə bu idi ki, musiqi yazsın. Və o, bu arzusunu 100 faiz reallaşdırmışdı. O, kifayət qədər irs qoyub gedib. 16 ildir ki, o, həyatda yoxdur. Lakin onun əsərləri, mahnıları daim səslənir. Bu o deməkdir ki, o yaşayır...

Xalidə Gəray

Yeni müsavat.- 2016.- 7 noyabr.- S.13.