“Yeddi oğul istərəm, bircə dənə qız...”

Sabah 1 iyun Uşaqların Beynəlxalq Müdafiə Günüdür

Sabah dünyanın əksər ölkələrində, eləcə də Azərbaycanda Uşaqların Beynəlxalq Müdafiə Günü qeyd olunacaq. Xatırladaq ki, 1 iyun 1950-ci ildə BMT Baş Assambleyası tərəfindən qeyd olunması qərara alınıb. Həmin gün təşkil olunan “Qadınların Beynəlxalq Konfransı”nda uşaq hüquqlarının təmin edilməsi ilə bağlı təkliflər səslənib və elə həmin tədbirdə də 1 iyun tarixini uşaqların beynəlxalq müdafiəsinə həsr etmək qərarı verilib.

Bəs ölkəmizdə uşaqların hüquqları yetərincə qorunurmu? Bu bir faktdır ki, Azərbaycanda bu gün də əhali arasında qız uşaqlarına qarşı stereotiplər səngimək bilmir. Bunun nəticəsidir ki, ötən il, yəni 2018-ci ildə qız uşaqlarının oğlan uşaqları ilə cins nisbəti 100/115-ə çatıb. Bu rəqəm isə cins balansının təhlükəli dərəcədə pozulması deməkdir. Halbuki bioloji normaya əsasən, hər doğulan 100 qıza 105 oğlan nisbəti olmalıdır.

Ümumiyyətlə, son illərdə ölkədə doğulan uşaqlar arasında oğlanların sayı çoxluq təşkil edir. Ekspertlər qeyd edir ki, əgər tendensiya belə davam edərsə, ciddi demoqrafik problemlər yarana bilər.

Xatırladaq ki, bir neçə gün öncə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin nümayəndəsi Aynur Veysəlova mətbuata açıqlamasında bildirmişdi ki, son statistika yenidən həyəcanlı vəziyyət yaradıb və komitə SOS təbili çalır. A.Veysəlovanın sözlərinə görə, bu hal qadın hüquqlarının müdafiəsinin çətinləşməsi ilə yanaşı genefonda da mənfi təsiri var:

“Bəzən qadın qız uşağına hamilə olduğu üçün məcburən aborta aparılır. Bu təkcə genefond məsələsi yox, həm də qadınların sağlamlığının ciddi şəkildə pozulmasına səbəb olur. Biz həyəcan təbili çalırıq. Bu haldan ciddi narahatıq”.

Araşdırmalar da onu göstərir ki, əvvəllər Şərqi Asiyada müşahidə olunan bu hal artıq Azərbaycanda mövcud olmağa başlayıb. Bu isə gələcəkdə əhalinin struktur dəyişikliyinə çox pis nəticələrə gətirib çıxara bilər. Məsələn, Çin və yaxud Hindistan təcrübəsi onu göstərir ki, ölkədə kişilərin sayı çox olduqda evlənməyə qadın tapa bilmir, nəticədə cəmiyyətdə aqressiya, zorakılıq halları, kriminal hadisələr artır. Bütün bunlar özü ilə bərabər qız qaçırma, erkən evlənmə, insan alveri kimi problemləri də gətirir.

Görünəni budur ki, artıq bu problemlər ölkəmizin qapısını döyməkdədir. Belə ki, Ümumdünya Əhali Perspektivləri sənədinə əsasən, Azərbaycan dünyaya gələn uşaqların cinsinə görə nisbətin pozulması göstəricilərinə görə dünyada ikinci yerdədir. Bu, həqiqətən ciddi statistikadır. Beləliklə, siyahıda birinci yerdə Çin, ikinci yerdə Azərbaycan, üçüncü yerdə Ermənistan, dördüncü yerdə isə Gürcüstandır.

Bəs ölkədə qız uşaqlarının sayının azalmasına səbəb nədir? Mütəxəssislər də ən birinci səbəb kimi geniş yayılan selektiv abortları göstərir.

Araşdırmalar göstərir ki, 90-cı illərin sonuna yaxın USM-in tətbiqindən sonra selektiv abortların sayı kəskin dərəcədə artmağa başlayıb. Xüsusən də bir qız övladı olan valideynlər ikinci və yaxud üçüncü qız övladını istəmir və aborta müraciət edir.

Halbuki Azərbaycanda selektiv abort hüquqi baxımdan qadağandır. Qanuna əsasən, hamiləliyin süni surətdə pozulması qadının arzusu ilə hamiləliyin 12 həftəlik müddətinədək aparılır (6 həftəlik müddətə qədər ambulatoriya şəraitində, 6 həftədən 12 həftəyədək müddətdə isə yalnız stasionarda aparılmasına icazə verilir). Bu müddətdən sonra həyata keçirilən bütün abortlar (tibbi zərurət halları istisna olmaqla) qanun pozuntusudur. Məlum olduğu kimi, 12 həftənin sonunadək embrionun cinsini müəyyən etmək mümkün deyil. Lakin bu bir faktdır ki, hamilə qadınlar bətnində qız övladı olduğunu bildikdən sonra əksər hallarda aborta üstünlük verir. Bu o deməkdir ki, ölkəmizdə selektiv abortlar qeyri-qanuni yolla daha gec hamiləlik dövründə həyata keçirilir.

Selektiv abortların təhlükələri

Selektiv abortlar hamiləliyin daha gec dövründə baş verdiyi üçün onun qadınların fiziki və psixoloji sağlamlığına təhlükəsi daha çoxdur. Hətta selektiv abortlar nəticəsində ölüm və intihar halları da az deyil. Bu barədə vaxtaşırı informasiyalara rast gəlirik.

Dinimiz də selektiv abortlara tam qarşıdır və şiddətlə qınayır. Hazırda da müsəlman ölkələrinin əksəriyyəti abortların tam və qismən qadağan olunmasını dəstəkləyir. Şəriət qanunlarına görə, müsəlman qadınlar ərlərinin və həkimlərin ümumi razılığı əsasında bətnindəki embrionun 40 gününədək (Maliki məzhəbinə görə) və ya 120 gününədək (Hənəfi məzhəbinə görə) ondan xilas ola bilər.

“Yeddi oğul istərəm, bircə dənə qız, gəlin!”...

Bəzi ekspertlər qeyd edir ki, ölkədə selektiv abortların artması, qız uşaqlarına olan münasibət əslində keçmişdən bu günümüzə qədər gələn mental dəyərlər, ənənələr, stereotiplərlə bağlıdır. Məsələn, toy mərasimlərində gəlinə oğlan anası olmaq arzulanır və onun qucağına oğlan uşağı qoyularaq deyilir: “Yeddi oğul istərəm, bircə dənə qız gəlin”. Yaxud “qızını döyməyən dizini döyər”, “qızı özbaşına buraxsan ya halvaçı tapar, ya da zurnaçı”, “qeyrətsiz oğuldansa kor qızım olsa yaxşıdır”, “qız yükü duz yükü”, “oğul düşmən çəpəridir” kimi deyimlər əslində gender bərabərsizliyindən və cəmiyyətdə valideynlərin qızlarının sosial və maddi uğur əldə edəcəyinə inanmadığından xəbər verir və qızlar sanki sosial-iqtisadi yük kimi dəyərləndirilir.

Bəs problemdən çıxış yolu nədədir?

“Təmiz Dünya” Qadınlara Yardım ictimai Birliyinin sədri Mehriban Zeynalova mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a danışıb:

“Əslində çox təzadlı cəmiyyətdə yaşayırıq. Bir müddət bundan əvvəl qurumumuzun təşəbbüsü ilə sosial şəbəkədə aksiya şəklində hər kəs öz qızı ilə fotosunu paylaşdı. Bildiyiniz kimi, sosial şəbəkələrdə ölkənin bir çox bölgələrindən izləyicilər olur və bu cür aksiyaların kifayət qədər təsiri olur.

Səhiyyə Nazirliyi də bu məsələ ilə bağlı tədbirlər görür. Lakin bu yetərli olmur. Məktəblərdə araşdırma aparanda görürük ki, ucqar rayonlarda qız uşaqları 4-cü sinifdən sonra məktəbə qoyulmur. Və yaxud selektiv abortlar getdikcə artmağa başlayıb. Maraqlıdır ki, bu cür abortlar Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən qadağan olunubsa, bəs onda abortlar harada, necə aparılır? Demək ki, bu məsələ ciddi şəkildə konkretləşdirilməlidir ki, problemin həllini tapa bilək.

Statistikanı ucqar rayon və kəndlərdə aparmaq lazımdır, hansı ki, orada qız uşaqlarını məktəbə qoymaq istəmirlər, onların sayı həddən artıq azdır. Əslində rəsmi qurumlar məhz o bölgələrdə tədqiqatlar aparmalıdır. Burada QHT-lərin də köməyindən, dəstəyindən istifadə etmək lazımdır. Lakin çox təəssüf ki, bəzi qurumlar bir çox hallarda QHT-lərin işinə “yuxarıdan-aşağı” baxır.

Bir məsələni də qeyd edim ki, təkcə cəmiyyətdə deyil, ailələrdə də iş aparmaq lazımdır. Müəyyən cərimələr tətbiq etmək olar. Həmçinin qadınlarımıza öz hüquqları izah olunmalıdır ki, o, özünə qarşı olan psixoloji zorakılığa yox deyə bilsin".

Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu isə məsələyə bu cür münasibət bildirdi:

“Bu məsələ artıq bir neçə ildir ki, aktualdır və tez-tez həyəcan təbilinin çaldığını eşidirik. Fikrimcə, bir neçə il öncəyə qədər həyəcan təbili çalmağa ehtiyac yox idi, amma hazırkı vəziyyətdə böhranlı xətti keçmişik. İllər öncə qız uşaqlarının sayı oğlanlardan çox idi. Bu yaxşı hal idi, lakin baxır bu hansı intervaldadır. Məsələn, hər 100 qıza 110 oğlan doğularsa bu çox yaxşıdır. Ona görə bu yaxşı hal hesab olunurdu ki, oğlan uşaqları yaşa dolanda iş və yaxud macəra dalınca xarici ölkələrə gedir, məlum məsələdir ki, avtomobil qəzalarında daha çox oğlanlar dünyasını dəyişir və sairə. Buna görə də 110 statistikası normal hesab olunurdu. Lakin indi vəziyyət dəyişib. Və bu vəziyyət barəsində rəsmilər ciddi tədbir görməlidir.

Əvvəla, ölkədə ciddi maarifləndirmə işi aparılmalıdır. Yəni cəmiyyət anlamalıdır ki, qızlara qarşı qəddar münasibət olanda, qız uşaqları hələ ana bətnində ikən öldürüləndə bunun fəsadları böyük ola bilər. Ana və yaxud ata öz uşağının qətlinə özü fərman verir. Valideyn 3-4 dəfə bu cür qərar verəndə onda artıq psixoloji problemlər yaranır və istər-istəməz cəmiyyətdəki hadisələrə qarşı ondan bir aqressiya, başqalarına soyuqqanlılıq nümayiş etdirir. Humanistlik baxımından da bu düzgün deyil.

Beləliklə, cəmiyyətə aşılanmalıdır ki, qız uşaqlarına qarşı bu cür mövqe doğru deyil. Qız övladı gələcəkdə hətta oğlan övladından daha xeyirli, uğurlu insan ola bilər".

Xalidə GƏRAY

Yeni Müsavat.- 2019.- 31 may.- S.14.