BİR-İKİ FƏDAKAR İNSANIN ÇİYNİNDƏKİ DİASPORUMUZ

Ukrayna azərbaycanlıları haqda birinci yazı: Sevinmək də olar, sevinməmək də

I yazı

Ukraynaya ezam olunanda redaksiya tapşırıqlarından biri də bu ölkədə yaşayan tanınmış azərbaycanlılar və onların fəaliyyəti haqda yazmaq idi. 10 illik jurnalist təcrübəmdə Azərbaycan diasporu haqda yazmasam da bu sahədə ümumi durum barədə kifayət qədər anlayışa və faktlara malik idim. Bilirdim ki, dünyanın hər tərəfinə səpələnmiş milyonlarla soydaşımızı oxşar problemlər birləşdirir.

Amma “birləşdirir” ifadəsini burada daha çox məcazi mənada işlətmək düzgün olardı. Çünki soydaşlarımız çox nadir hallarda birləşib güclü diaspor formalaşdıra və səslərini eşitdirə bilir. Baxmayaraq ki, sayca ermənilərdən daha çoxdurlar və daha çox imkanlara malikdirlər. Bu baxımdan Ukraynadakı Azərbaycan diasporu ilə məhdud çərçivədə də olsa tanışlıq dünya azərbaycanlılarının necə təşkilatlandığı haqda indiyədək formalaşmış təsəvvürlərimi kökündən dəyişdirə bilmədi...

Əslində bu ezamiyyətin əsas məqsədi Ukraynanın özəl hava yolları şirkəti olan “Donbassaero”nun Azərbaycana yeni reys açması ilə bağlı idi. Lakin hava reysinin açılması ilə Azərbaycan diasporu mövzusu arasında birbaşa bağlılıq da vardı. Çünki bu reys məhz Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin (DAK) Ukrayna təşkilatının təşəbbüsü və səyləri ilə açılırdı. “Donbassaero”nun Odessa-Bakı reysinin önəmi haqda ötən saylarımızın birində bəhs olunub. Xatırladırıq ki, bu reys Ukraynada yaşayan soydaşlarımızın vətənə gəlib-getməsini asanlaşdırmaq baxımından çox mühüm idi. Belə ki, 500 mindən çox azərbaycanlının yaşadığı ölkədən Azərbaycana cəmi iki aviareys var. Onların hər ikisini Ukrayna hava yolları şirkətləri həyata keçirir. Nə qədər təəccüblü olsa da öz imkanlarına görə həmin şirkətlərdən xeyli üstün olan Azərbaycan Dövlət Hava Yolları Şirkəti Ukraynaya uçuş təşkil etmir. AZAL-ın Bakı-Kiyev-Bakı reysi kommersiya baxımından sərfəli sayılmayıb və iki ay əvvəl bağlanıb. Belə bir vaxtda Ukraynanın o qədər də geniş imkanlara malik olmayan kasıb “Donbassaero” şirkətinin hansısa rəsmi dövlət qurumunun səyləri ilə deyil, DAK-ın Ukrayna təşkilatının təşəbbüsü ilə Azərbaycana yeni reys açması diqqətəlayiq hadisə sayıla bilər.

Şirkətin Donetskdə, köhnə binada yerləşən ofisində olarkən əmin oldum ki, Azərbaycan diasporunun önündə əsl vətənpərvər, təşəbbüskar adamlar olsa, bir çox məsələləri həll etmək mümkün olar. DAK-ın Ukrayna təşkilatının sədri kimi cəmi bir neçə ay əvvəl fəaliyyətə başlayan tanınmış iş adamı, “Ukrazmet-VM” şirkətinin baş direktoru Möhlət Hüseynov şirkət rəhbərliyini Azərbaycana tezliklə daha bir reys - Donetsk-Gəncə reysini açmağa inandırmaq üçün çox çalışır. İş adamı yeni reysi açmaqda tərəddüd edən “Donbassaero”nun baş direktoruna kommersiya riskini yarıbayarı bölüşməyə hazır olduğunu da bildirib: “Çəkinməyin, bu reys gəlirli olacaq. Olmasa ziyanın yarısı mənlikdir. Amma bir şərtlə ki, gəlir götürsəniz, bizim diaspora lazım olanda biletlərlə kömək edəsiniz”.

Belə görünürdü ki, Möhlət Hüseynov Gəncə reysini də açılmasına nail olmaq üzrədir: “Əgər buna nail ola bilsək, bilirsiniz necə mühüm hadisə olardı?! Donetsk vilayətində Gəncə və ətraf rayonlardan on minlərlə adam var. Onlar vətənə gedib-gəlmək üçün yollarda qalır. Tiflisə uçurlar, oradan maşınla keçirlər Azərbaycana, sərhəddə təzədən yoxlamalara məruz qalırlar, qışın soyuğunda, yayın istisində saatlarla yollarda vaxt itirirlər. Bəzən yaxınları vəfat edir, ancaq dəfnə yetişə bilmirlər”.

DOSYE: Möhlət Hüseynov əslən Ağdam rayonundandır, Ağdam Üzüm Emalı Zavodunun direktoru olub. Özünün dediyi kimi, rahat yaşamaq üçün hər cür imkanları var idi. Ancaq 1988-ci ildən başlayaraq Qarabağda erməni təcavüzkarlarına qarşı gedən döyüşlərdə iştirakçı olub, maddi imkanlarını bu işə sərf edib. Özü haqda, istər Azərbaycanda, istərsə də Ukraynada vətən üçün gördüyü işlər haqda danışmağı xoşlamır. “Məni tanıyan onsuz da tanıyır” deyir. Bu soydaşımız Ağdam işğal olunandan sonra 1 ilə yaxın Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında qaçqın həyatı yaşayıb, sonra əsgərlik dostlarının olduğu Ukraynaya gedərək, özünün də dediyi kimi, qaçqınçılığı davam etdirib. Çox çətinliklərlə üzləşib, amma Ukrayna xalqından gördüyü hörmət və dostlarının sayəsində bu ölkədə özünə nüfuz qazana bilib. İş qurub. Hazırda Ukraynanın 10 ən iri metallurgiya müəssisəsini özündə birləşdirən “Donbass Sənaye İttifaqı” korporasiyasının Azərbaycan üzrə rəsmi nümayəndəsidir. Metal və polad məhsullarının idxalı ilə məşğuldur.

M.Hüseynov Ukraynaya gələndən qısa zaman sonra diasor fəaliyyətlərinə qoşulub. 1999-cu ildə Ukrayna Azərbaycanlıları Konqresinin yaradılmasında iştirak edib, müntəzəm olaraq bu təşkilatın tədbirlərinə qatılıb, bütün imkanları ilə dəstək verib. Bu ilin fevral ayında isə DAK-ın Ukrayna təşkilatını təsis edərək ona rəhbərlik etmək təklifi alıb. Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatının fədakarlarından olan digər soydaşımız Məzahir Bağırovla birlikdə təsis konfransına hazırlıq görüb. Nəhayət, mayın 16-da Kiyevdə DAK-ın Ukrayna təşkilatının sanballı təsis konfransını keçirmək mümkün olub. Həmin konfransda Möhlət Hüseynov təşkilata sədr seçilib. Dediyinə görə, konfransda Ukraynada yaşayan nüfuzlu azərbaycanlı ziyalılarla yanaşı, Ukrayna hökumətinin üzvləri, siyasi partiyaların təmsilçiləri və deputatlar da iştirak edib. Hazırda təşkilatın rəsmi qeydiyyatdan keçirilməsi məsələsi həll olunur.

M.Hüseynovla söhbətləşmək asan deyildi. Çünki söhbətləşməyə imkan tapdığı 15-20 dəqiqə ərzində hər 1-2 dəqiqədən bir ona zənglər gəlir və iş adamı da hər dəfə söhbəti yarımçıq kəsməli olurdu. Zənglər isə əksər hallarda diaspor fəaliyyəti barədə idi. Soydaşımız gah Kiyevdə 26 iyun - Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Günü münasibətilə bayram tədbirinin təşkilini, gah Ukraynadan televiziya jurnalistlərinin Qarabağ problemi haqda film çəkmək üçün Azərbaycana göndərilməsi məsələsini həll edirdi. Başa düşmək çətin deyildi ki, bütün bu təşəbbüslərin maddi yükü də əsasən onun üzərinə düşür. Öyrənirik ki, ilk dəfə Ukrayna televiziyalarında Qarabağ münaqişəsi haqda tarixi həqiqətlərdən bəhs edən film göstərilməsi məsələsi həll olunmaq üzrədir. Düşmənləri ayıq salmamaq üçün bu təşəbbüs barədə detalları yazmırıq, ancaq gec də olsa xaricdəki Azərbaycan icmalarının Qarabağ həqiqətlərini yaşadıqları ölkənin ictimaiyyətlərinə çatdırmaq üçün bu vasitədən istifadə etməyə başlamasını öyrənmək sevindiricidir...

Bir vaxtlar intriqalar və daxili çəkişmələr girdabında olan DAK-dakı indiki durum haqda Möhlət Hüseynovdan soruşuruq. “Çox şükür, intriqalar deyəsən, böyük ölçüdə arxada qalıb”- deyir. DAK-da həmsədrlik institutunun yaranmasından sonra vəziyyət sabitləşib, təbii olaraq dünya azərbaycanlılarını özündə birləşdirən bu təşkilatın fəaliyyətində də müəyyən canlanma yaranıb: “Mən həmişə deyirəm ki, əgər kiminsə siyasi marağı varsa, qayıdıb Azərbaycanda siyasətlə məşğul olsun. Azərbaycandan kənarda isə iqtidar-müxalifət yox, dövlət və onun milli maraqları var”.

Bəllidir ki, Ukrayna Azərbaycanın ən yaxın tərəfdaşlarından biridir, strateji ortağıdır. Uzun illərdir bu dost ölkədə yaşayan biri kimi M.Hüseynov təsdiq edir ki, hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq Ukrayna dövləti və xalqı Azərbaycana həmişə dəstək verib. Bu münasibət təbii ki, Azərbaycan diasporunun fəaliyyəti üçün də yaxşı imkanlar yaradır. Soydaşımız deyir ki, güclü və azad Ukrayna digər MDB ölkələrinin də azad və güclü olmasının başlanğıc nöqtəsidir: “Bu xalq həmişə azərbaycanlılarla yaxın olub, tarixdə də belə idi, indi də belədir. Ancaq bu ölkədə yaşayan hər bir azərbaycanlı da bilməlidir ki, dostluğun güclənməsi üçün onun da üzərinə məsuliyyət düşür. Bazarda ticarətlə məşğul olan azərbaycanlılara həmişə deyirəm ki, mənə 1 kilo alma əvəzinə 800 qram versəniz də olar, amma yerli xalqın nümayəndəsini, pensiyasını alıb bazara gələn qocanı heç vaxt aldatmayın. Çünki sizin bundan qazandığınız hər qəpik Azərbaycana və onun xalqına pulla ölçülə bilməyəcək zərbədir”.

M.Hüseynovdan öyrənirik ki, “Donbass Sənaye İttifaqı” korporasiyasının prezidenti, Ukraynanın ən varlı adamlarının siyahısında yer alan Sergey Torota həm onun, həm də Azərbaycanın yaxın dostudur. Bu dostluğun hesabına Torota Azərbaycana mal ixracına ən münasib şərtləri tətbiq edir: “Deyir ki, əgər mən Azərbaycanda 15-20 qaçqın ailəsinin dolanışığına kömək edə bilirəmsə, vicdanım qarşısında az da olsa rahatlıq tapıram”.

Məlum olur ki, bu iş adamı M.Hüseynovla dostluğun sayəsində Qarabağ problemi haqda hər şeyi bilir. Hər fürsətdə Azərbaycanın mövqeyini müdafiə edir.

DAK Ukrayna təşkilatının sədri ilə söhbətdən o da aydın olur ki, hazırda Kiyevdə “Azərbaycan evi”nin tikintisi üçün danışıqlar gedir. Bu məqsədlə həm Azərbaycanın bu ölkədəki səfirliyi, həm diaspor xətti ilə hökumət qurumları ilə danışıqlar aparılır. İdeya baş tutsa, müntəzəm fəaliyyət göstərəcək “Azərbaycan evi”ndə Azərbaycanla bağlı tədbirlər, sərgilər və başqa mərasimlər təşkil olunacaq. Lakin təşkilatın əsas hədəfi azərbaycanlıları təşkilatlandırıb onların səslərinin parlamentdən eşidilməsinə nail olmaqdır: “500 mindən çox azərbaycanlının yaşadığı ölkənin parlamentində bir nəfər də olsun Azərbaycan türkü yoxdur. Təbii ki, dağınıqlığın, təşkilatlanmamağın nəticəsində... İndi əsas məqsədlərimizdən biri də əvvəlcə prezident seçkilərində səs hüququ olan azərbaycanlıların seçici kimi fəal iştirakını təmin etmək, sonra isə parlament seçkilərində mandat əldə edə bilməkdir. Bu məqsədlə Ukraynanın bütün əsas siyasi partiyaları ilə danışıqlar aparılır. Ancaq hər şey ondan asılıdır ki, azərbaycanlılar öz hüquqlarından nə dərəcədə istifadə edə biləcəklər. Bizim imkanımız var ki, parlamentdə 3-4 mandat əldə edək”.

Şübhəsiz ki, bütün bu təşəbbüsləri və təşəbbüskarlığı görmək sevindiricidir. Ancaq söhbət nəticəsində bu qənaət də hasil olur ki, diaspor anlayışı Ukrayna azərbaycanlıları üçün də tam mənada keçərli deyil. Diaspor bir və ya bir qrup fədakar insanın çiyinləri üzərində qurulan fəaliyyət yox, saz mexanizm kimi çalışan şəbəkədir. Bu şəbəkədə isə hər kəsin iştirakı olmalıdır. Vaxtilə ABŞ-da olarkən Boston şəhərindəki erməni məhəlləsində cəmi 2 kvadratmetrlik saatsaz dükanı olan qoca erməninin diasporun hesabına ayda 500 dollar keçirdiyini öyrənəndə ermənilərin Amerikada niyə bu cür güclü olduğunu dərk etmişdim. Azərbaycan diasporu haqda isə bunu demək olmaz. Həm Ukraynada, həm də belə görünür ki, digər ölkələrdə.

Möhlət Hüseynovu tanıyanlar deyirdilər ki, o, sonuncu qəpiyini də vətən yolunda xərcləməyə hazırdır. Ancaq diaspor təkcə fədakarlıq, yaxud hansısa vətənsevər insanın təşəbbüskarlığı üzərində qurulursa, bununla çox uzağa gedə bilməzsən. Söhbətlərdən öyrənirəm ki, Ukraynda, eləcə də Donetsk vilayətində maddi imkanları M.Hüseunovdan daha geniş olan soydaşlarımız az deyil. Ancaq onlar xərcə düşməmək üçün diaspor fəaliyyətindən mümkün qədər uzaq gəzir, səslərini çıxarmırlar ki, onları çox tanımasınlar. Sıravi soydaşlarımızın çoxunda isə ümumiyyətlə belə təsəvvür formalaşıb ki, diaspor təşkilatı onların məişət-dolanışıq problemlərini həll etməli olan qurumdur. Azərbaycan dövləti və onun milli maraqları üçün işləməyə, qazandığından bacardığı qədər ümumi işə verməyə hazır olanlar isə barmaqla sayılacaq qədərdir...

Fərhad MƏMMƏDOV,

Bakı-Donetsk-Bakı

Yeni Müsavat.- 2009.- 30 iyun.- S. 11.