ÌßÄßÍÈÉÉßÒ Âß ÒÓÐÈÇÌ
ÍÀÇÈÐËÈÉÈ
Ì.Ô.ÀÕÓÍÄÎÂ àäûíà
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÌÈËËÈ ÊÈÒÀÁÕÀÍÀÑÛ
ßLAMßTDAR Vß
TARÈXÈ
GÖNLßR TßQVÈMÈ
2007-úè èë
ÁÀÊÛ – 2006
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ
ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÑÛ
ÌßÄßÍÈÉÉßÒ Âß ÒÓÐÈÇÌ
ÍÀÇÈÐËÈÉÈ
Ì.Ô.ÀÕÓÍÄÎÂ àäûíà
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÌÈËËÈ ÊÈÒÀÁÕÀÍÀÑÛ
ßLAMßTDAR Vß
TARÈXÈ
GÖNLßR TßQVÈMÈ
2007-úè èë
METODİK MATERİALLAR TOPLUSU
Ðåñïóáëèêàíûí êöòëÿâè âÿ
èõòèñàñëàøäûðûëìûø
êèòàáõàíàëàðû, Ìÿðêÿçëÿøäèðèëìèø
Êèòàáõàíà
Ñèñòåìëÿðè ö÷öí ìåòîäèê
òþâñèéÿëÿð
Ìÿäÿíèééÿò âÿ Òóðèçì Íàçèðëèéè
íÿçäèíäÿ Êîîðäèíàñèéà Øóðàñûíûí
2006-úè èë ……. òàðèõëè …. íþìðÿëè ïðîòîêîëó èëÿ ÷àïà
òþâñèéÿ îëóíóá
ÁÀÊÛ
– 2006
ÐÅÄÀÊÑÈÉÀ ÙÅÉßÒÈ:
Áàø ðåäàêòîð âÿ áóðàõûëûøà ìÿñóë: Ê.Ì.Òàùèðîâ
Áàø ðåäàêòîðóí ìöàâèíè: Ô.Ù.Ìÿììÿäîâ
Ïåä.åëì.íàìèçÿäè
Ìÿñóë êàòèá: Í.ß.Àëûøîâà
Ðÿé÷è:
«ßëàìÿòäàð âÿ òàðèõè ýöíëÿð
òÿãâèìè»: 2007-úè èë /Ìåòîäèê ìàòåðèàëëàð òîïëóñó; Áàø ðåäàêòîð: Ê.Òàùèðîâ. - Á., 2006.- 192ñ.
ÁÀØ ÐÅÄÀÊÒÎÐÄÀÍ
Ì.Ô.Àõóíäîâ àäûíà Àçÿðáàéúàí
Ìèëëè Êèòàáõàíàñû 2005-úè èëäÿí áèð âàõòëàð êèòàáõàíàíûí íÿøð åòäèðäèéè
âÿñàèòëÿðèí ÷àïûíû áÿðïà åòìÿéÿ áàøëàìûøäûð âÿ «ßëàìÿòäàð âÿ òàðèõè ýöíëÿð
òÿãâèìè» äÿ îíëàðäàí áèðèäèð.
Ìöòÿõÿññèñëÿðèí äèããÿòèíÿ òÿãäèì îëóíàí áó íÿøð 2007-úè èëèí
ìàòåðèàëëàðûíû ÿùàòÿ åäèð âÿ ùÿìèí
âÿñàèòèí 3-úö áóðàõûëûøûäûð.
Èëê íþâáÿäÿ âÿñàèòèí ÿââÿëèíäÿ «Êèòàáõàíà
èø÷èëÿðèíèí èêèýöíëöê ñåìèíàðëàðûíûí ïëàíû» âåðèëìèø âÿ îíóí àðäûíúà 2007-úè
èëäÿ ãåéä îëóíìàñû òþâñèééÿ îëóíàí ÿëàìÿòäàð âÿ òàðèõè ýöíëÿðèí òÿãâèìè ÿêñ
îëóíìóøäóð. Ñîíðà èñÿ áèð ñûðà ýþðêÿìëè ÿäÿáèééàò, ìÿäÿíèééÿò âÿ åëì õàäèìëÿðèíèí
éóáèëåéëÿðèíèí êå÷èðèëìÿñè èëÿ áàüëû ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð, êèòàáõàíà÷ûëàðà êþìÿê
ìÿãñÿäèëÿ ãûñà áèîãðàôèê âÿ áèáëèîãðàôèê èúìàë âåðèëìèøäèð.
Éåðëÿðäÿ êèòàáõàíà èøèíèí àéðû-àéðû òÿúðöáè
ìÿñÿëÿëÿðèíÿ äàèð ïðîáëåìëÿðèí ùÿëëèíäÿ, êèòàáõàíàëàðûí ãàðøûñûíäà äóðàí
âÿçèôÿëÿðèí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñèíäÿ, èëëèê èø ïëàíëàðûíûí òÿðòáèíäÿ âÿ úàðè èë
ÿðçèíäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëÿúÿê êöòëÿâè òÿäáèðëÿðèí âàõòëû-âàõòûíäà âÿ ëàçûìè
ñÿâèééÿäÿ ùàçûðëàíûá êå÷èðèëìÿñèíäÿ áó íÿøðèí êèòàáõàíà÷ûëàðà éàõûíäàí êþìÿêëèê
ýþñòÿðÿúÿéèíÿ öìèä åäèðèê.
Óçóí èëëèê ôàñèëÿäÿí ñîíðà èøûã öçö ýþðÿí áó
âÿñàèò èëê òÿúðöáÿ îëäóüóíäàí ìöÿééÿí ñÿùâëÿðäÿí âÿ ãöñóðëàðäàí äà õàëè
äåéèëäèð. Áöòöí áóíëàðà áàõìàéàðàã, ùÿìèí âÿñàèòèí òÿêúÿ êèòàáõàíà èø÷èëÿðè
ö÷öí äåéèë, åëÿúÿ äÿ áöòþâëöêäÿ ìÿäÿíèééÿò èø÷èëÿðè - êëóá âÿ ìÿäÿíèééÿò
åâëÿðèíèí, ìóçåé âÿ øÿêèë ãàëåðåéàëàðûíûí èø÷èëÿðè ö÷öí äÿ ýÿðÿêëè îëàúàüûíà
èíàíûðûã.
Áèð ñûðà ýþðêÿìëè øÿõñèééÿòëÿðèí
éóáèëåéëÿðèíèí þëêÿ ÿðàçèñèíäÿ éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ êå÷èðèëÿúÿéèíè íÿçÿðÿ àëàðàã
îíëàð áàðÿäÿ ìåòîäèê òþâèéÿëÿðèí àéðûúà
êèòàá÷àëàð øÿêëèíäÿ ÷àï îëóíàðàã èë ÿðçèíäÿ éåðëÿðÿ ýþíäÿðèëìÿñè íÿçÿðäÿ
òóòóëìóøäóð.
Âÿñàèòäÿ ìàòåðèàëëàð ýþðêÿìëè øÿõñëÿðèí
éóáèëåéëÿðèíèí êå÷èðèëìÿñè áàõûìûíäàí òàðèõè-õðîíîëîæè àðäûúûëëûãëà
ãðóïëàøäûðûëìûøäûð. Ìàòåðèàëëàðûí ùÿúìè íÿçÿðÿ àëûíàðàã, àíúàã áèð ñûðà òàðèõè
øÿõñèééÿòëÿðèí éóáèëåéëÿðè ÿùàòÿ îëóíìóø, äèýÿð ÿëàìÿòäàð ýöíëÿð áàðÿäÿ
ìàòåðèàëëàð âÿñàèòÿ äàõèë îëóíìàìûøäûð.
Ìöèòÿõÿññèñëÿðèí äèããÿòèíÿ ÷àòäûðûðûã êè,
Ì.Ô.Àõóíäîâ àäûíà Ìèëëè Êèòàáõàíàíûí ÷àï
åòäèðäèéè áöòöí íÿçÿðè, ìåòîäèê, áèáëèîãðàôèê ìàòåðèàëëàð âÿ íîðìàòèâ-ùöãóãè
àêòëàð äÿðùàë, éåðëÿðÿ ýþíäÿðèëìÿìèøäÿí ÿââÿë, áöòþâëöêäÿ êèòàáõàíàíûí
âåáñàéòûíäà éåðëÿøäèðèëèð âÿ ÈÍÒÅÐÍÅÒ øÿáÿêÿñèíÿ ÷ûõìàã èìêàíû îëàí ùÿð áèð
êèòàáõàíà÷û âÿ éà îõóúó âèðòóàë ðåæèìäÿ îíëàðäàí áÿùðÿëÿíÿ áèëÿðëÿð.
Êèòàáõàíàíûí âåáñàéòûíûí öíâàíû: www. anl. az.
Êèòàáõàíà÷ûëàðûí âÿ áöòþâëöêäÿ ìÿäÿíèééÿò
èø÷èëÿðèíèí äèããÿòèíÿ òÿãäèì îëóíàí áó âÿñàèò áàðÿäÿ ðÿé âÿ òÿêëèôëÿðèíè,
èðàäëàðûíû áèçÿ ýþíäÿðÿí ìöòÿõÿññèñëÿðÿ ÿââÿëúÿäÿí ìèííÿòäàðëûüûìûçû
áèëäèðèðèê. Áóíóí ö÷öí ïî÷ò âÿ åëåêòðîí öíâàíëàðûìûçû õàòûðëàäûðûã:
ÀÇ-1000, Áàêû øÿù., Õàãàíè êö÷ÿñè 29,
Òåë.: (994 12) 493-40-03; 498-71-62.
Ôàõ: (994 12) 498-08-22.
Å-ìàèë: àíë@àçíåò.îðã
ÊßÐÈÌ ÒÀÙÈÐÎÂ
Áàø ðåäàêòîð,
Ì.Ô.Àõóíäîâ àäûíà Àçÿðáàéúàí
Ìèëëè Êèòàáõàíàñûíûí äèðåêòîðó.
©
Ì.Ô.Àõóíäîâ àäûíà Ìèëëè Êèòàáõàíà, 2006
ÊÈÒÀÁÕÀÍÀ ÈØ×ÈËßÐÈÍÈÍ
ÈÊÈÝÖÍËÖÊ
ÑÅÌÈÍÀÐ ÌßØÜßËßËßÐÈÍÈÍ
ÒßÕÌÈÍÈ
ÌÞÂÇÓËÀÐÛ
(2007-úè
èë)
Éàíâàð
|
- Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòèíèí «Àçÿðáàéúàí
äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè
ùàããûíäà»12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû èëÿ àëûíìûø êèòàáëàðûí
êèòàáõàíàëàðäà èøëÿíèëìÿñè ãàéäàëàðû. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Èíôîðìàñèéàëû
úÿìèééÿòäÿ êèòàáõàíàëàðûí ðîëó âÿ éåðè. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Îõóúóëàðà
êèòàáõàíà-èíôîðìàñèéà õèäìÿòèíèí òÿøêèëè. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Îõóúó
áîðúëàðûíûí ëÿüâè ñàùÿñèíäÿ êèòàáõàíàëàðûí ýþðÿúÿéè èøëÿð. Ñþùáÿò
- Êèòàáõàíà
èøè òÿøêèëèíèí ÿñàñ ïðèíñèïëÿðè. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Êèòàáõàíà
ñÿíÿäëÿðèíèí äöçýöí äîëäóðóëìàñû ãàéäàëàðû. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Êèòàáõàíàëàðäà
êöòëÿâè òÿäáèðëÿðèí êå÷èðèëìÿñè ìåòîäèêàñû. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Ãàíëû
Éàíâàð ôàúèÿñèíèí 17-úè èëäþíöìö (20 éàíâàð). Ìÿðóçÿ, ñÿðýè
- Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè,
éàçû÷û Âèäàäè Áàáàíëûíûí àíàäàí îëìàñûíûí (5.1.1927) 80 èëëèéè. Ìÿðóçÿ,
ÿäÿáè-áÿäèè ýåúÿ, ñÿðýè
Ôåâðàë
|
- Åëåêòðîí
êèòàáõàíàëàðûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûíûí ìåòîäëàðû. Ìÿðóçÿ
- Úÿíúëÿðèí
ùöãóã òÿðáèéÿñèíäÿ êèòàáõàíàëàðûí ðîëó. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð, ñÿðýè
- Êèòàáõàíà
èøèíÿ äàèð íîðìàòèâ àêòëàð. Ìÿðóçÿ,
ñþùáÿò
- Êèòàáõàíà
èøèíèí èãòèñàäè àìèëëÿðè. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- «Ìÿäÿíè-ìààðèô» æóðíàëûíûí íÿøðèíèí (1967) 40 èëëèéè. Ìÿðóçÿ
- Êèòàáõàíà
ôîíäëàðûíûí ìÿçìóíúà êþùíÿëìèø ÿäÿáèééàòäàí òÿìèçëÿíìÿñè âÿ ìöùàôèçÿñè. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Êÿíäëè-ôåðìåð
òÿñÿððöôàòû èø÷èëÿðèíÿ êèòàáõàíà õèäìÿòèíèí òÿøêèëè ìÿñÿëÿëÿðè. Ìåòîäèê
òþâñèéÿëÿð
- Õîúàëû
ñîéãûðûìû ýöíö èíòèãàìà ÷àüûðûð.
Ìÿðóçÿ, àíûì ýöíö, ñÿðýè
- Àçÿðáàéúàíûí
ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, éàçû÷û Éóñèô ßçèìçàäÿíèí àíàäàí îëìàñûíûí
(22.02.1917) 90 èëëèéè. Ìÿðóçÿ, ñÿðýè, ñóàë-úàâàá ýåúÿëÿðè
Ìàðò
|
- Îõóúóëàðûí
áÿäèè-åñòåòèê
òÿðáèéÿñèíäÿ êèòàáõàíàëàðûí ðîëó. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Ñèñòåìëè
êàòàëîãëàðäàí èñòèôàäÿíèí ñÿìÿðÿëèëèéè.
Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð. Ñþùáÿò
- Óøàãëàðûí
âÿòÿíïÿðâÿðëèê òÿðáèéÿñèíäÿ êèòàáõàíàëàðûí ðîëó. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Ìöàñèð
äþâðäÿ áÿäèè ÿäÿáèééàòûí òÿáëèüè éîëëàðû. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Èíôîðìàñèéàëàøäûðûëìûø
úÿìèééÿòäÿ äèéàðøöíàñëûã áèáëèîãðàôèéàñûíûí éåðè. Ìÿðóçÿ, ìåòîäèê
òþâñèééÿëÿð
- Íîâðóç
áàéðàìû ýöíö (20-21 ìàðò). Áàéðàì øÿíëèéè, ñÿðýè
- Àçÿðáàéúàíûí
ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, éàçû÷û Ì.Ñ.Îðäóáàäèíèí àíàäàí îëìàñûíûí
(24.03.1872) 135 èëëèéè. Ìÿðóçÿ, êèòàá ìöçàêèðÿñè, ñÿðýè
- Àçÿðáàéúàíëûëàðûí
ñîéãûðûìû ýöíö (31 ìàðò). Ìÿðóçÿ, ñÿðýè
Àïðåë
|
- Êèòàáõàíà
ôîíäëàðûíûí ÿëàãÿëè êîìïëåêòëÿøäèðèëìÿñèíèí ÿñàñ ïðèíñèïëÿðè. Ìåòîäèê
ìÿñëÿùÿòëÿð
- Êèòàáõàíà
ìåíåúìåíòè âÿ îíóí ùöãóãè ÿñàñëàðû. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- ÌÊÑ-ëÿðäÿ ýÿíú îõóúóëàðà õèäìÿòèí âÿçèééÿòè.
Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Èíôîðìàñèéà
úÿìèééÿòè âÿ åëåêòðîí êàòàëîãëàðûí ÿùÿìèééÿòè. Ìÿðóçÿ
- Àçÿðáàéúàí
òàðèõèíÿ äàèð ÿäÿáèééàòûí êèòàáõàíàëàðäà òÿáëèüè. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð, ñÿðýè
- Êèòàáõàíàëàðäà
åëåêòðîí íÿøðëÿðèí éàðàäûëìàñû.
Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò
- Êÿëáÿúÿðèí èøüàë ýöíö (3-4 àïðåë 1993). Ìÿðóçÿ,
ñþùáÿò, ñÿðýè
- Àçÿðáàéúàí
øàèðè Ì.Ï.Âàãèôèí àíàäàí îëìàñûíûí (03.04.1717) 280 èëëèéè. Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò
- Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã øàèðè Ìÿììÿä Ðàùèìèí àíàäàí îëìàñûíûí (20.04.1917)100 èëëèéè. Ñÿðýè,
ìÿðóçÿ, ÿäÿáè-áÿäèè ýåúÿ
Ìàé
|
- Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòè È.ßëèéåâèí 11 ôåâðàë 2004 úö èë òàðèõëè
«Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû ðåýèîíëàðûíûí
ñîñèàë-èãòèñàäè èíêèøàôûíûí
Äþâëÿò Ïðîãðàìû (2004-2008-úè èëëÿð)» ôÿðìàíûíûí òÿáëèüè èëÿ
ÿëàãÿäàð îëàðàã êèòàáõàíàëàðûí ãàðøûñûíäà äóðàí âÿçèôÿëÿð. Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò,
ñÿðýè
- Êèòàáõàíàëàðäà
ìåòîäèêè ôÿàëèééÿòèí òÿêìèëëÿøäèðèëìÿñè. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- «Ãóòåíáåðã-Àçÿðáàéúàí»
åëåêòðîí êèòàáõàíàñû ùàããûíäà. Ìÿðóçÿ
- Áèáëèîãðàôèê
òÿðòèáàòûí ìåòîäèêàñû. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Êèòàáõàíà
âÿ îõóúó ïðîáëåìè. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Àçÿðáàéúàí
õàëãûíûí ìèëëè-ìÿíÿâè äÿéÿðëÿðèíèí ôîðìàëàøìàñûíäà Ù. ßëèéåâ èðñèíèí ðîëó.
Ìÿðóçÿ, ìöùàçèðÿ, ñÿðýè
- Àçÿðáàéúàí
øàèðè Ì.ß.Ñàáèðèí àíàäàí îëìàñûíûí (13.05.1862)145 èëëèéè. Ìÿðóçÿ, ñÿðýè,
ÿäÿáè-áÿäèè ýåúÿ
- Øóøà
ãèñàñ ýöíöíö ýþçëÿéèð (08.05.1992). Ñÿðýè, ìÿðóçÿ
- Ôàøèçì
öçÿðèíäÿ Ãÿëÿáÿ ýöíö (09.05.1945). Ìÿðóçÿ, ñÿðýè
- Ëà÷ûí
ôàúèÿñè óíóäóëìàçäûð (17 ìàé-1992). Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò, ñÿðýè
Èéóí
|
- Êèòàáõàíàëàðäà
ñèòàòëàðûí, èçàùëû ìÿòíëÿðèí òÿðòèáèíÿ åëìè âÿ åñòåòèê òÿëÿáëÿð. Ìåòîäèê
òþâñèéÿëÿð
- Âÿòÿíäàø
úÿìèééÿòèíäÿ êèòàáõàíàëàðûí éåíè ÿìÿêäàøëûã ôîðìàëàðû (Êèòàáõàíàëàðûí éåíè
ëàéèùÿëÿð öçðÿ ôÿàëèééÿòè). Ìÿðóçÿ
- Àíà
äèëèíÿ äþâëÿò ãàéüûñû. Ìÿðóçÿ, ìöùàçèðÿ
- Ìÿêòÿáëèëÿðèí
ìèëëè øöóð âÿ ìèëëè ëÿéàãÿòèíèí òÿðáèéÿ åäèëìÿñèíäÿ óøàã êèòàáõàíàëàðûíûí
ðîëó. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Êèòàáõàíàëàðäà
Þëêÿøöíàñëûã (Äèéàðøöíàñëûã) öçðÿ áèáëèîãðàôèê èøèí òÿøêèëè. Ìåòîäèê
ìÿñëÿùÿòëÿð
- Äàüëûã
Ãàðàáàüûí òàðèõèíÿ àèä ÿäÿáèééàòûí êèòàáõàíàëàðäà òÿáëèüè. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð, ìÿðóçÿ, ñÿðýè,
ñþùáÿò
- Ìèëëè
Ãóðòóëóø ýöíö (15 èéóí). Ìÿðóçÿ, ìöùàçèðÿ, ñþùáÿò
- Ìèëëè
Ñèëàùëû Ãöââÿëÿð ýöíö(26 èéóí). Ìÿðóçÿ, ñÿðýè
- Äþâëÿò
Ãóëëóã÷óëàðûíûí ïåøÿ áàéðàìû (23.06.2006). Ìÿðóçÿ.
Èéóë
|
- Ìèëëè-ìÿäÿíè
èðñèìèçèí ãîðóíìàñû âÿ òÿáëèüèíäÿ êèòàáõàíàëàðûí ðîëó. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Ãÿùðÿìàíëûã
äàñòàíëàðû âÿ ùÿðáè âÿòÿíïÿðâÿðëèê òÿðáèéÿñè. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð, ñÿðýè
- Óøàã
âÿ ìÿêòÿá êèòàáõàíàëàðûíäà þëêÿøöíàñëûã
êàòàëîã âÿ êàðòîòåêàñûíûí òÿøêèëè ìåòîäèêàñû. Ìåòîäèê ìÿñÿëÿùÿò
- Èíòåðíåòäÿ
àõòàðûøûí öñóëëàðû âÿ ìåòîäèêàñû. Ñþùáÿò
- Èíôîðìàñèéàëàøäûðûëìûø
úÿìèééÿòäÿ êèòàáõàíàëàðûí éåðè. Ìÿðóçÿ
- Ìöñòÿãèë
Àçÿðáàéúàí äþâëÿòèíäÿ ìèëëè èäåîëîýèéà ìÿñÿëÿëÿðè âÿ îíóí èíôîðìàñèéà
òÿìèíàòû. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Àçÿðáàéúàí
Ñÿôÿâèëÿð äþâëÿòèíèí áàíèñè, øàèð Øàù Èñìàéûë Õÿòàèíèí àíàäàí îëìàñûíûí
(17.07.1487) 520 èëëèéè. Ìÿðóçÿ, ÿäÿáè-áÿäèè ýåúÿ, ñÿðýè
- Ìèëëè
ìÿòáóàò âÿ æóðíàëèñòèêà ýöíö (22 èéóë). Ñþùáÿò
- Àüäàì
ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (23 èéóë 1993). Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò
Àâãóñò
|
- Êèòàáõàíà
ôîíäëàðûíûí ìöùàôèçÿñè âÿ èñòèôàäÿñè ùàããûíäà ÿñàñ ãàéäàëàð. Ìåòîäèê
òþâñèéÿëÿð.
- Êèòàáõàíàëàðäà
êàòàëîã ñèñòåìèíèí òÿøêèëè âÿ ìÿðêÿçëÿøäèðèëìèø êàòàëîãëàøìàíûí
ÿùÿìèééÿòè. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Êèòàáõàíàëàðäà
ÿìÿê ìÿùñóëäàðëûüû. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð.
- Óøàãëàðûí
ìèëëè ðóùäà òÿðáèéÿñèíäÿ íèòãèí âÿ
îéóíëàðûí ðîëó. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð.
- Àçÿðáàéúàí
ÿëèôáàñû âÿ Àçÿðáàéúàí äèëè ýöíö (1 àâãóñò). Ìÿðóçÿ.
- Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã øàèðè, ßìÿêäàð ìÿäÿíèééÿò èø÷èñè Ìèðâàðèä Äèëáàçèíèí àíàäàí îëìàñûíûí
(19.08.1912) 95 èëëèéè. Ìÿðóçÿ, ÿäÿáè-áÿäèè ýåúÿ, ñÿðýè
- Úÿáðàéûë
ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (8 àâãóñò 1993). Ñþùáÿò, ñÿðýè
- Ôöçóëè
ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (23 àâãóñò 1993) . Ñþùáÿò
- Ãóáàäëû
ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (31 àâãóñò 1993). Ñþùáÿò, ñÿðýè
Ñåíòéàáð
|
- Êèòàáõàíàëàðà
éåíè ýÿëÿí îõóúóëàðëà èø. Ìåòîäèê
ìÿñëÿùÿòëÿð.
- Ìöñòÿãèëëèê
äþâðöíäÿ ìèëëè, ìÿäÿíè, ÿõëàãè èðñèìèçèí ãîðóíìàñû âÿ îíóí èíêèøàô
äèíàìèêàñû. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Êèòàáõàíàëàðäà
ìèëëè àäÿò âÿ ÿíÿíÿëÿðèí, áàéðàì âÿ òàðèõè ýöíëÿðèí òÿáëèüèíèí ôîðìà âÿ
ìåòîäëàðû. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Êöòëÿâè
êèòàáõàíàëàðäà äþâðè ìÿòáóàò ôîíäëàðûíûí ôîðìàëàøìàñû ìÿñÿëÿëÿðè. Ìåòîäèê
òþâñèéÿëÿð
- Áèëèê
ýöíö (15 ñåíòéàáð). Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò
- Ìèëëè
ìóñèãè ýöíö (18 ñåíòéàáð). Ìÿðóçÿ,
ñþùáÿò
- Ùåéäÿð
ßëèéåâ àäûíà Áàêû-Òáèëèñè-Úåéùàí ÿñàñ èõðàúàò áîðó êÿìÿðèíèí òÿìÿëè
ãîéóëìàñûíûí 5 èëëèéè (18.09.2002). Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò
- Äþâëÿò
äèëè ùàããûíäà ãàíóíóí 5 èëè (30 ñåíòéàáð 2002). Ìÿðóçÿ
- Àçÿðáàéúàí
éàçû÷ûñû, ÿäÿáèééàòøöíàñ Éóñèô Âÿçèð ×ÿìÿíçÿìèíëèíèí àíàäàí îëìàñûíûí
(12.09.1887) 120 èëëèéè. Ñÿðýè, ñþùáÿò
Îêòéàáð
|
- Èíôîðìàñèéà
òåõíîëîýèéàëàðûíûí òÿòáèãè èëÿ ÿëàãÿäàð êèòàáõàíàëàðäà îõóúóëàðà õèäìÿò èøèíèí
òÿøêèëè. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Ìöñòÿãèëëèê,
ìÿäÿíèééÿò ìöÿññèñÿëÿðè âÿ øÿõñèééÿòèí èíêèøàôû. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Áÿäèè
ÿäÿáèééàòûí Û-ÛV
ñèíèô øàýèðäëÿðè àðàñûíäà òÿáëèüè öñóëëàðû. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Ìÿíÿâè
ñÿðâÿòëÿðèìèç, ìÿäÿíèééÿò âÿ øèôàùè õàëã ÿäÿáèééàòû. Ìåòîäèê ìÿñÿëÿùÿòëÿð
- Áåéíÿëõàëã
Àùûëëàð ýöíö (1 îêòéàáð). Ñþùáÿò
- Ýþðêÿìëè
ùÿðáè õàäèì, àðòèëëåðèéà ýåíåðàëû Ñÿìÿäáÿé Ìåùìàíäàðîâóí àíàäàí îëìàñûíûí
(16.10.1857) 150 èëëèéè. Ñþùáÿò, ñÿðýè
- Ðàìàçàí
áàéðàìû (13 îêòéàáð) ýöíö. Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò
- Çÿíýèëàí
ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (30 îêòéàáð 1993). Ñþùáÿò
- Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòè Èëùàì Ùåéäÿð îüëó ßëèéåâèí àíäè÷ìÿ ýöíö (31
îêòéàáð). Ìÿðóçÿ, ìöùàçèðÿ, ñÿðýè
Íîéàáð
|
- Êèòàáõàíà
ôîíäóíà ðÿùáÿðëèéèí òÿøêèëè âÿ ìåòîäèêàñû. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Ìÿðêÿçëÿøìèø
Êèòàáõàíà Ñèñòåìëÿðèíäÿ èøèí òÿøêèëè. Ìåòîäëê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Åëåêòðîí
ðåñóðñëàðäàí èñòèôàäÿ (Àéðû-àéðû êèòàáõàíàëàðûí ñàéòëàðû, åëåêòðîí
êàòàëîãëàð âÿ òàì ìÿòíëÿð). Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Êèòàáõàíàëàðäà
áèáëèîãðàôèê èúìàëëàðûí ùàçûðëàíìàñû âÿ êå÷èðèëìÿñè. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Êèòàáõàíàëàðäà
èëëèê, ðöáëöê âÿ àéëûã èø
ïëàíëàðûíûí òÿðòèáè ìåòîäèêàñû. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
- Áåéíÿëõàëã
ßëèëëÿð ýöíö (3 íîéàáð). Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò
- Êîíñòèòóñèéà
ýöíö (12 íîéàáð). Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò
- Ìèëëè
Äèð÷ÿëèø ýöíö (17 íîéàáð). Ìÿðóçÿ,ìöùàçèðÿ
- Àçÿðáàéúàí
øàèðè Ùöñåéí Úàâèäèí àíàäàí îëìàñûíûí (24.11.1882) 125 èëëèéè. Ìÿðóçÿ,
ÿäÿáè-áÿäèè ýåúÿ, Ñÿðýè
Äåêàáð
|
- «Ìîäåðí
êèòàáõàíà íÿ äåìÿêäèð?». Ìÿðóçÿ
- «Êèòàáõàíà
èøè ùàããûíäà» Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ãàíóíó ùöãóãè äþâëÿò ñÿíÿäèäèð.
Ìÿðóçÿ
- Áÿäèè
ÿäÿáèééàòûí òÿáëèüèíèí ìöàñèð âÿçèééÿòè. Ìåòîäèê ìÿñëÿùÿòëÿð
- Èñëàì
àäÿò-ÿíÿíÿëÿðè ìèëëè ìÿèøÿòäÿ. Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò
- Ìàðê
ôîðìàòëàðûíûí ìàùèééÿòè âÿ îíäàí èñòèôàäÿ ãàéäàëàðû. Ìåòîäèê ìÿñÿëÿùÿòëÿð
- Êèòàáõàíàëàðäà
ó÷îò, ùåñàáàò âÿ ñòàòèñòèêà èøè. Ìåòîäèê òþâñèéÿëÿð
§
Àçÿðáàéúàíûí Ýåîëîýèéà-ìèíåðîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó,
ïðîôåññîð Õóäó Ìÿììÿäîâóí àíàäàí
îëìàñûíûí (14.12.1927) 80 èëëèéè. Ìÿðóçÿ, ñÿðýè
§ Õàíêÿíäè
(26.12.1991) ãÿëÿáÿ âÿ àçàäëûã ýöíöíö ýþçëÿéèð. Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò, ñÿðýè
§ Äöíéà
Àçÿðáàéúàíëûëàðûíûí ùÿìðÿéëèê ýöíö (31 äåêàáð). Ìÿðóçÿ.
§ Ãóðáàí
áàéðàìû (21 äåêàáð) ýöíö. Ìÿðóçÿ, ñþùáÿò
ßËÀÌßÒÄÀÐ
Âß ÒÀÐÈÕÈ ÝÖÍËßÐ ÒßÃÂÈÌÈ
2007-úè èë
Éàíâàð
|
§ 1 éàíâàð – Éåíè èë
§ Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð ùÿêèìè, ïðîôåññîð
ßçèç ßëèéåâèí àíàäàí îëìàñûíûí (01.01.1897) 110 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã àðòèñòè Åëäÿíèç Çåéíàëîâóí àíàäàí
îëìàñûíûí (01.01.1937) 70 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã àðòèñòè, ïðîôåññîð, ïèàíî÷ó Êþâêÿá
Ñÿôÿðÿëèéåâàíûí àíàäàí îëìàñûíûí (03.01.1907) 100 èëëèéè
§ Éàçû÷û ßëôè
Ãàñûìîâóí àíàäàí îëìàñûíûí (5.01.1927) 80 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí
ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, éàçû÷û Âèäàäè Áàáàíëûíûí àíàäàí îëìàñûíûí (5.01.1927)
80 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè Èñìàéûë Äàüûñòàíëûíûí àíàäàí
îëìàñûíûí (06.1.1907) 100 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð åëì âÿ òåõíèêà õàäèìè, àêàäåìèê, Ìèðÿëè Ãàøãàéûí àíàäàí îëìàñûíûí (07.01.1907)
100 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã àðòèñòè Ëåéëà Áÿäèðáÿéëèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (08.01.1922) 85 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí
ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, ìóñèãèøöíàñ,
Åëìèðà Àáàñîâàíûí àíàäàí îëìàñûíûí (10.01.1932) 75 èëëèéè
§ Äþâëÿò õàäèìè
Ðóùóëëà Àõóíäîâóí àíàäàí îëìàñûíûí
(13.01.1897) 110 èëëèéè
§ Ôðàíñûç
äðàìàòóðãó Æ.Á.Ìîëéåðèí àíàäàí îëìàñûíûí (15.01.1622) 385 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã àðòèñòè Àôàã Ìÿëèêîâàíûí àíàäàí îëìàñûíûí (18.01.1947) 60 èëëèéè
§ Áåéíÿëõàëã Ñöëù
ìöêàôàòû ëàóðåàòû, òöðê øàèðè Íàçèì
Ùèêìÿò Ïàíûí àíàäàí îëìàñûíûí (20.01.1902) 105 èëëèéè.
§ Öìóìõàëã ùöçí
ýöíö (20 éàíâàð)
§
Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð åëì õàäèìè, ïðîôåññîð ßëèñþùáÿò
Ñóìáàòçàäÿíèí àíàäàí îëìàñûíûí (21.01. 1907) 100 èëëèéè
§ Áþéöê Àçÿðáàéúàí
ðÿññàìû Áÿùðóç Êÿíýÿðëèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (22.01.1892) 115 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã àðòèñòè, ðÿããàñ Áþéöêàüà Ìÿììÿäîâóí àíàäàí îëìàñûíûí (23.01.1927) 80
èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã àðòèñòè Ëåéëà Âÿêèëîâàíûí àíàäàí îëìàñûíûí (29.01.1927) 80 èëëèéè
Ôåâðàë
|
§ Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð åëì õàäèìè, Äþâëÿò ìöêàôàòû
ëàóðåàòû, ÿäÿáèééàòøöíàñ Àüàìóñà Àõóíäîâóí àíàäàí îëìàñûíûí
(2.02.1932) 75 èëëèéè
§ Ýÿíúëÿð ýöíö (2 ôåâðàë)
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã
àðòèñòè, ðåæèññîð Ëöòôè Ìÿììÿäáÿéîâóí
àíàäàí îëìàñûíûí (6.02.1927) 80 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí
ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, éàçû÷û Éóñèô
ßçèìçàäÿíèí àíàäàí îëìàñûíûí (22.02.1917) 90 èëëèéè
§
Õîúàëû ñîéãûðûìû ýöíö (26 ôåâðàë).
§
«Ìÿäÿíè-ìààðèô» æóðíàëûíûí íÿøðèíèí (1967) 40 èëëèéè
Ìàðò
|
§ Éàçû÷û Ìàíàô
Ñöëåéìàíîâóí àíàäàí îëìàñûíûí (3.03.1912) 95 èëëèéè
§ Éàçû÷û Ôÿðìàí Êÿðèìçàäÿíèí àíàäàí îëìàñûíûí
(3.03.1937) 70 èëëèéè
§ ßäÿáèééàòøöíàñ
àëèì, ïðîôåññîð Âàãèô Àðçóìàíëûíûí àíàäàí îëìàñûíûí (5.03.1947) 60 èëëèéè
§ Ñîâåò Èòòèôàãû Ãÿùðÿìàíû, èëê ãàäûí êîñìîíàâò
Âàëåíòèíà Òåðåøêîâàíûí àíàäàí îëìàñûíûí (6.03.1937) 70 èëëèéè
§ Áåéíÿëõàëã
Ãàäûíëàð Ýöíö (8 ìàðò)
§ Ìèëëè Òåàòð
Ýöíö (10 ìàðò)
§ Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã àðòèñòè Íîäàð Øàøûãîüëóíóí àíàäàí îëìàñûíûí (13.03.1927) 80 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã àðòèñòè Àüàñàäûã Ýÿðàéáÿéëèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (15.03.1897) 110 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàí
Ïàðëàìåíò Êèòàáõàíàñûíûí (19.03.1997) 10
èëëèéè
§ Øàèð Çàùèä
Õÿëèëèí àíàäàí îëìàñûíûí (23.03.1942) 65 èëëèéè
§ Íîâðóç
Áàéðàìû (20-21 Ìàðò)
§
Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, éàçû÷û Ìÿììÿä
Ñÿèä Îðäóáàäèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (24.03.1872) 135 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð ìÿäÿíèééÿò èø÷èñè, ïóáëèñèñò Ãóëàì
Ìÿììÿäëèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (25.03.1897) 110 èëëèéè
§ Øàèð Èëäûðûì
(Àëìàñ Èëäûðûì) Àëìàñçàäÿíèí àíàäàí îëìàñûíûí (25.03.1907) 100 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàíëûëàðûí
ñîéãûðûìû ýöíö (31 ìàðò)
Àïðåë
|
§
Àçÿðáàéúàí øàèðè Ì.Ï.Âàãèôèí àíàäàí îëìàñûíûí
(03.04.1717) 280 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàí Êèòàáõàíà èø÷èëÿðèíèí Û
ãóðóëòàéûíûí (12.04.1962) 45 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã ðÿññàìû, ÑÑÐÈ Äþâëÿò ìöêàôàòû ëàóðåàòû
Èñìàéûë Àõóíäîâóí àíàäàí îëìàñûíûí (15.04.1907)
100 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè, ýþðêÿìëè ñÿùíÿ óñòàñû Ôàòìà Ãÿäðèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (14.04.1907) 100 èëëèéè
§
Èòàëéàí áîéàêàðû Ëåàíàðäî äà Âèí÷èíèí àíàäàí îëìàñûíûí
(15.04.1452) 655 èëëèéè
§
ßäÿáèééàòøöíàñ, ïðîôåññîð Ìÿììÿäùöñåéí Òÿùìàñèáèí àíàäàí
îëìàñûíûí (15.04.1907) 100 èëëèéè
§
ÑÑÐÈ Õàëã àðòèñòè, ìöüÿííè Øþâêÿò Ìÿììÿäîâàíûí àíàäàí
îëìàñûíûí (18.04.1897) 110 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè, áÿñòÿêàð ßôðàñèéàá
Áÿäÿëáÿéëèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (19.04.1907) 100 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã øàèðè Ìÿììÿä Ðàùèìèí àíàäàí îëìàñûíûí
(20.04.1907) 100 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè, àêòðèñà Íÿñèáÿ Çåéíàëîâàíûí
àíàäàí îëìàñûíûí (20.04.1917) 90
èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð Èòòèôàãûíûí éàðàäûëìàñûíûí (23.04.1932)
70 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè Èñìàéûë Îñìàíëûíûí àíàäàí
îëìàñûíûí (24.04.1902) 105 èëëèéè
§
Ïóáëèñèñò Þìÿð Ôàèã Íåìàíçàäÿíèí àíàäàí îëìàñûíûí
(24.04.1872) 135 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè, àêòðèñà Ìÿùëóãÿ Ñàäûãîâàíûí àíàäàí îëìàñûíûí
(28.04.1917) 90 èëëèéè
Ìàé
|
§
Éàçû÷û, ìààðèô÷è âÿ òåàòð õàäèìè ßñýÿðàüà
(Àäûýþçÿëîâ) Ýîðàíèíèí àíàäàí îëìàñûíûí
(03.05.1857) 150 èëëèéè
§ Ôàøèçì
óçÿðèíäÿ Ãÿëÿáÿ ýöíö (9 ìàé)
§ Öìóììèëëè ëèäåðèìèç
Ùåéäÿð ßëèéåâèí àíàäàí îëäóüó ýöí (10.05.1923)
§ ÑÑÐÈ Õàëã àðòèñòè, ÑÑÐÈ Äþâëÿò ìöêàôàòû
ëàóðåàòû, áÿñòÿêàð Ñÿèä Ðöñòÿìîâóí àíàäàí îëìàñûíûí (12.05.1907) 100 èëëèéè
§
ÑÑÐÈ Õàëã àðòèñòè, áÿñòÿêàð Ðàóô Ùàúûéåâèí àíàäàí îëìàñûíûí (15.05.1922)
85 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè, áÿñòÿêàð Àãøèí ßëèçàäÿíèí
àíàäàí îëìàñûíûí (22.05.1937) 70 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàí øàèðè Ì.ß. Ñàáèðèí àíàäàí îëìàñûíûí
(13.05.1862) 145 èëëèéè
§
Ì.Ô.Àõóíäîâ àäûíà Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Êèòàáõàíàñûíûí
éàðàäûëìàñûíûí (23.05.1923) 84 èëëèéè
§ Àçÿðáàéúàí
Äþâëÿò Ùèìíèíèí ãÿáóë îëóíìàñûíûí (27.05.1992) 15 èëëèéè
§ Ðåñïóáëèêà
ýöíö (28 ìàé)
§ Àçÿðáàéúàíûí
Õàëã àðòèñòè Ñàðà Ãÿäèìîâàíûí àíàäàí îëìàñûíûí (31.05.1922) 85 èëëèéè
Èéóí
|
§ Óøàãëàðûí
Áåéíÿëõàëã Ìöäàôèÿ ýöíö (1 èéóí)
§
Àçÿðáàéúàíûí Òàíê
Ãîøóíëàðû ýåíåðàë-ìàéîðó Âàëåù Áÿðøàäëûíûí àíàäàí îëìàñûíûí (6.06.1927) 80
èëëèéè
§ Ìèëëè
Ãóðòóëóø ýöíö (15 èéóí)
§
ÑÑÐÈ Õàëã àðòèñòè, ÑÑÐÈ Äþâëÿò ìöêàôàòû ëàóðåàòû Ôèäàí
Ãàñûìîâàíûí àíàäàí îëìàñûíûí (17.06.1947) 60 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè, ÑÑÐÈ Äþâëÿò ìöêàôàòû
ëàóðåàòû, áÿñòÿêàð Úþâäÿò Ùàúûéåâèí àíàäàí îëìàñûíûí (18.06.1917) 90 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàí ìÿòáóàòûíûí áàíèñè Ùÿñÿíáÿé Çÿðäàáèíèí àíàäàí
îëìàñûíûí (28.06.1842) 165 èëëèéè
§
ÑÑÐÈ Õàëã àðòèñòè, ÑÑÐÈ Äþâëÿò ìöêàôàòû ëàóðåàòû Áöëáöëöí (Ìóðòóçà Ìÿøÿäè Ðçà îüëó Ìÿììÿäîâ)
àíàäàí îëìàñûíûí (22.06.1897) 110 èëëèéè
§
Øàèð Åëäàð Áàõûøûí àíàäàí îëìàñûíûí (22.06.1947) 60 èëëèéè
§ Äþâëÿò
Ãóëëóã÷óëàðûíûí Ïåøÿ áàéðàìû (23.06.2006)
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè, àêòèðèñà Ñîíà Ùàúûéåâàíûí
àíàäàí îëìàñûíûí (25.06.1907) 100 èëëèéè
§ Ìèëëè Ñèëàùëû
Ãöââÿëÿð ýöíö (26 èéóí)
Èéóë
|
§
Àçÿðáàéúàí éàçû÷ûñû Ñèìóðüóí (Òàüû Àüà îüëó
Øàùáàçè) àíàäàí îëìàñûíûí (2.07.1892)
115 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàí äðàìàòóðãó âÿ éàçû÷ûñû Ì.Ô.Àõóíäîâóí àíàäàí
îëìàñûíûí (12.07.1812) 195 èëëèéè
§
Ðóñ êèòàáøöíàñû, áèáëèîãðàô È.À.Ðóáàêèíèí àíàäàí
îëìàñûíûí (13.07.1862) 145 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàí Ñÿôÿâèëÿð äþâëÿòèíèí áàíèñè, øàèð Øàù Èñìàéûë
Õÿòàèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (17.07.1487)
520 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí
ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, Õàëã ðÿññàìû, ùåéêÿëòÿðàø Ò.Ìÿììÿäîâóí àíàäàí
îëìàñûíûí (18.07.1927) 80 èëëèéè
§ Ìèëëè Ìÿòáóàò
âÿ æóðíàëèñòèêà ýöíö (22 èéóë)
Àâãóñò
|
§ Àçÿðáàéúàí
ÿëèôáàñû âÿ Àçÿðáàéúàí äèëè ýöíö (1 àâãóñò)
§
Àçÿðáàéúàí øàèðÿñè Õóðøóäáàíó Íàòÿâàíûí àíàäàí
îëìàñûíûí (15.08.1832) 175 èëëèéè
§
Úÿíóáè Àçÿðáàéúàí äåìîêðàòèê ùÿðàêàòûíûí ðÿùáÿðè
Ñÿòòàðõàí Ùàúû Ùÿñÿí îüëóíóí àíàäàí îëìàñûíûí (16.08.1867) 140 èëëèéè
§ ÑÑÐÈ Õàëã
àðòèñòè, Ìöñëöì Ìàãîìàéåâèí àíàäàí îëìàñûíûí (17.08.1942) 65 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã øàèðè, ßìÿêäàð ìÿäÿíèééÿò èø÷èñè
Ìèðâàðèä Äèëáàçèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (19.08.1912) 95 èëëèéè
§ ÑÑÐÈ õàëã
àðòèñòè, ÑÑÐÈ Äþâëÿò ìöêàôàòû ëàóðåàòû, äèðèæîð Íèéàçèíèí (Íèéàçè Òàüûçàäÿ Ùàúûáÿéîâ) àíàäàí îëìàñûíûí
(20.08.1912) 95 èëëèéè
§
ßäÿáèééàòøöíàñ Ãÿçÿíôÿð Ïàøàéåâèí àíàäàí îëìàñûíûí
(27.08.1937) 70 èëëèéè
Ñåíòéàáð
|
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè ßùìÿä Áàêûõàíîâóí àíàäàí
îëìàñûíûí (5.09. 1892) 115 èëëèéè
§ Áèëèê ýöíö
(15 ñåíòéàáð)
§ ÁÄÓ-íóí
Êèòàáõàíà÷ûëûã ôàêöëòÿñèíèí éàðàäûëëìàñûíûí (1947) 60 èëëèéè
§ Ìèëëè Ìóñèãè
ýöíö (18 ñåíòéàáð)
§
Ùåéäÿð ßëèéåâ àäûíà Áàêû-Òáèëèñè-Úåéùàí ÿñàñ èõðàúàò
áîðó êÿìÿðèíèí òÿìÿëè ãîéóëìàñûíûí (18.09.2002) 5 èëëèéè
§
Éàçû÷û, ïóáëèñèñò Ìóñòàôà ×ÿìÿíëèíèí (Ìóñòàôàéåâ Ìóñòàôà
Øóðà îüëó) àíàäàí îëìàñûíûí (10.09.1947)
60 èëëèéè.
§
Àçÿðáàéúàí éàçû÷ûñû Éóñèô Âÿçèð ×ÿìÿíçÿìèíëèíèí àíàäàí
îëìàñûíûí (12.09.1887)120 èëëèéè.
§
Äþâëÿò äèëè ùàããûíäà ãàíóíóí (30 ñåíòéàáð 2002) 5 èëëèéè
Îêòéàáð
|
§
Áåéíÿëõàëã Àùûëëàð ýöíö (1 îêòéàáð).
§
Ýþðêÿìëè ùÿðáè
õàäèì, àðòèëëåðèéà ýåíåðàëû Ñÿìÿäáÿé Ìåùìàíäàðîâóí àíàäàí îëìàñûíûí
(16.10.1857) 150 èëëèéè
§
Äþâëÿò Ìöñòÿãèëëèéè ýöíö
(18 îêòéàáð)
§
Èòàëéàí áÿñòÿêàðû Íèêêîëî Ïàãàíèíèíèí àíàäàí
îëìàñûíûí (27.10.1882)225
èëëèéè
§
Ñîâåò Èòòèôàãû Ãÿùðÿìàíû Ãàôóð Ìÿììÿäîâóí àíàäàí
îëìàñûíûí (19.10.1922) 85 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè Øþâêÿò ßëÿêáÿðîâàíûí àíàäàí îëìàñûíûí (20.10
.1992) 85 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã
ðÿññàìû, ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè Áÿäóðÿ
ßôãàíëûíûí àíàäàí îëìàñûíûí (25.10.1912) 95 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè Èëùàì Ùåéäÿð îüëó
ßëèéåâèí àíäè÷ìÿ ýöíö (31 îêòéàáð)
Íîéàáð
|
§
Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, áÿñòÿêàð Åìèí Ñàáèòîüëóíóí àíàäàí îëìàñûíûí
(02.11.1937) 70 èëëèéè
§ Áåéíÿëõàëã
ßëèëëÿð ýöíö (3 íîéàáð)
§
Ðóñ øàèðè Ñ.É.Ìàðøàêûí àíàäàí îëìàñûíûí
(03.11.1887) 120 èëëèéè
§
Áàêû ìåòðîïîëèòåíèíèí èøÿ äöøìÿñèíèí (06.11.1967) 40
èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè Ìåùäè Ñåéèäçàäÿíèí
àíàäàí îëìàñûíûí (11.11.1907) 100 èëëèéè
§
Êîíñòèòóñèéà ýöíö (12 íîéàáð)
§
Ñîñèàëèñò ßìÿéè Ãÿùðÿìàíû, ÑÑÐÈ Äþâëÿò ìöêàôàòû
ëàóðåàòû, ýåíåðàë-ëåéòåíàíò Êÿðèì Êÿðèìîâóí àíàäàí îëìàñûíûí (14.11.1917) 90
èëëèéè
§ Ìèëëè
Äèð÷ÿëèø ýöíö (17 íîéàáð)
§
Òèáá åëìëÿðè
äîêòîðó ßùëèìàí ßìèðàñëàíîâóí àíàäàí
îëìàñûíûí (17.11.1947) 60 èëëèéè
§
ÑÑÐÈ Õàëã àðòèñòè, ÑÑÐÈ Äþâëÿò ìöêàôàòû ëàóðåàòû,
áÿñòÿêàð Ôèêðÿò ßìèðîâóí àíàäàí îëìàñûíûí
(22.11.1922) 85 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàí øàèðè Ùöñåéí Úàâèäèí àíàäàí îëìàñûíûí
(24.11.1882) 125 èëëèéè
§
Èñïàí äðàìàòóðãó Ëîïå äå Âåãàíûí àíàäàí îëìàñûíûí
(25.11.1562) 545 èëëèéè
Äåêàáð
|
§ Àçÿðáàéúàíûí
ßìÿêäàð ìÿäÿíèééÿò èø÷èñè,
éàçû÷û Úÿìèë ßëèáÿéîâóí àíàäàí
îëìàñûíûí (05.12.1927) 80 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã éàçû÷ûñû, ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè
ßêðÿì ßéëèñëèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (06. 12.1937) 70 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã
àðòèñòè, ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, áÿñòÿêàð Òîôèã Ãóëèéåâèí àíàäàí îëìàñûíûí
(7.12. 1917) 90 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí
ßìÿêäàð åëì õàäèìè, Äþâëÿò ìöêàôàòû ëàóðåàòû, ïðîôåññîð Ùÿñÿí ßëèéåâèí
àíàäàí îëìàñûíûí (15.12.1907) 100 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, áÿñòÿêàð Àüàáàúû Ðçàéåâàíûí àíàäàí îëìàñûíûí
(15.12.1912) 95 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí Ýåîëîýèéà-ìèíåðîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó,
ïðîôåññîð Õóäó Ìÿììÿäîâóí àíàäàí
îëìàñûíûí (14.12.1927) 80 èëëèéè
§
Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè, ùåéêÿëòÿðàø Þìÿð Åëäàðîâóí àíàäàí îëìàñûíûí (21.12.1927)
90 èëëèéè
§
ÑÑÐÈ Õàëã àðòèñòè,
Àçÿðáàéúàíûí Äþâëÿò ìöêàôàòû ëàóðåàòû, ïèàíî÷ó Ôÿðùàä Áÿäÿëáÿéëèíèí àíàäàí îëìàñûíûí
(27.12.1947) 60 èëëèéè
§
Éàçû÷û Åéíóëëà Àüàéåâèí àíàäàí îëìàñûíûí (31.12. 1907)
100 èëëèéè
§
Òöðê øàèðè Òîôèã Ôèêðÿòèí àíàäàí îëìàñûíûí (24.12. 1867)
140 èëëèéè
§ Äöíéà
Àçÿðáàéúàíëûëàðûíûí ùÿìðÿéëèê ýöíö (31 äåêàáð)
ÝÖÍÖ
Âß ÀÉÛ ÄßÃÈÃËßØÄÈÐÈËÌßËÈ
ÎËÀÍ
ÉÓÁÈËÅÉËßÐ Âß ÄÈÍÈ
ÁÀÉÐÀÌËÀÐ
·
Àçÿðáàéúàí øàèðè Ãÿòðàí Òÿáðèçè ßáó Ìÿíñóðóí àíàäàí
îëìàñûíûí(1012) 995 èëëèéè
·
Àçÿðáàéúàí øàèðè ßùìÿä Úàâàäûí (Úàâàä Ìÿììÿäÿëè îüëó
Àõóíäçàäÿ) àíàäàí îëìàñûíûí (1892) 115 èëëèéè
·
Àçÿðáàéúàí éàçû÷ûñû Ìèðÿëè Ñåéèä Ìþâñöìîâóí (Ìèð Ùÿñÿí
Ùàúû Ìèðàüà îüëó) àíàäàí îëìàñûíûí
(1882)125 èëëèéè
·
Àçÿðáàéúàí ìóñèãè÷èñè Ìÿíñóðîâ Ìÿíñóð Ìÿøÿäè Ìÿëèê
îüëöíóí (Ìèðçÿ Ìÿíñóð) àíàäàí
îëìàñûíûí (1887) 120 èëëèéè
·
Àçÿðáàéúàí éàçû÷ûñû Ñåéèä Ùöñåéíèí (Ùöñåéí Ìèð Êàçûì
îüëó) àíàäàí îëìàñûíûí (1887) 120 èëëèéè
·
Éàçû÷û ßëè Ñÿáðèíèí (Ãàñûìîâ ßëè Úàìàë îüëó) àíàäàí
îëìàñûíûí (1892)115 èëëèéè
·
Õàëã ãÿùðÿìàíû
Ãàòûð Ìÿììÿäèí àíàäàí îëìàñûíûí (1887)
120 èëëèéè
·
Øàèð Ì.Â.Âèäàäèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (1707) 300 èëëèéè
·
Àçÿðáàéúàíûí Õàëã àðòèñòè, àêòðèñà Ìöíÿââÿð
Êÿëÿíòÿðëèíèí àíàäàí îëìàñûíûí (1912) 95
èëëèéè
·
Àçÿðèòòèôàãûí éàðàíìàñûíûí (1887) 120 èëëèéè
·
Ìèðçÿ Øÿôè Âàçåùèí
àíàäàí îëìàñûíûí (1792) 215 èëëèéè
·
Àçÿðáàéúàí Ðÿññàìëàð Èòòèôàãûíûí éàðàíìàñûíûí (1932) 75
èëëèéè
·
Òåàòð õàäèìè, äðàìàòóðã, ýþðêÿìëè àêòéîð Ìèðìàùìóä
Ìèðÿëÿêáÿð îüëó Êàçûìîâñêèíèí àíàäàí îëìàñûíûí(1882) 125 èëëèéè
·
Ðàìàçàí áàéðàìû
·
Ãóðáàí áàéðàìû
ÁÓÍËÀÐÛ ÓÍÓÒÌÀÃ
ÎËÌÀÇ!
ÃÀÍ
ÉÀÄÄÀØÛÌÛÇ
·
Öìóìõàëã ùöçí ýöíö
(20 éàíâàð)
·
Õîúàëû ñîéãûðûìû ýöíö
(26 ôåâðàë)
·
Àçÿðáàéúàíëûëàðûí ñîéãûðûìû ýöíö (31 ìàðò)
·
Äàüëûã Ãàðàáàü (Øóøà, Õàíêÿíäè, Õîúàëû, ßñýÿðàí,
Õîúàâÿíä, Àüäÿðÿ, Ùàäðóò): Èøüàë òàðèõè-1991-1992-úè èëëÿð, ñàùÿñè: 4400 êâ.
êì. ßùàëèñè: 180.000
·
Øÿðóð ðàéîíóíóí Êÿðêè âÿ Ýöííöò êÿíäëÿðè (17 ôåâðàë
1990)-19 êâ.êì.
ÈØÜÀË
ÀËÒÛÍÄÀ ÎËÀÍ ÒÎÐÏÀÃËÀÐÛÌÛÇ
ÁÈÇÈ ×ÀÜÛÐÛÐ:
·
Êÿëáÿúÿð ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (2-4 àïðåë 1993)
ßðàçèñè: 1936 êâ. êì.
ßùàëèñè: 55.000
·
Ëà÷ûí ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (17 ìàé 1992)
ßðàçèñè: 1876 êâ. êì. ßùàëèñè: 60.000
·
Àüäàì ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (23 èéóë 1993-úö èë)
ßðàçèñè: 1154 êâ.êì. ßùàëèñè: 158.000
·
Çÿíýèëàí ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (30 îêòéàáð 1993)
ßðàçèñè: 707 êâ. êì. ßùàëèñè: 35.500
·
Úÿáðàéûë ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (8 àâãóñò 1993)
ßðàçèñè: 1050 êâ. êì. ßùàëèñè: 52.049
·
Ôöçóëè ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (23 àâãóñò 1993)
ßðàçèñè: 1386 êâ. êì. ßùàëèñè: 93.940
·
Ãóáàäëû ðàéîíóíóí èøüàë ýöíö (31 àâãóñò 1993)
ßðàçèñè:
802 êâ. êì. ßùàëèñè: 33.800
Íàèëÿ
Àëûøîâà
ÉÀÍÂÀÐ
ßÇÈÇ
ßËÈÉÅÂ-110
ÕÕ ÿñðäÿ Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí äöíéàéà áÿõø åòäèéè ÿí
ýþðêÿìëè øÿõñèééÿòëÿðäÿí áèðè äÿ äþâëÿò
õàäèìè, ñÿùèééÿ òÿøêèëàò÷ûñû ßçèç Ìÿììÿäêÿðèì îüëó ßëèéåâäèð. ß.ßëèéåâ 1897-úè
èë éàíâàð àéûíûí 1-äÿ Èðÿâàí õàíëûüûíûí
Ùàìàìëû êÿíäèíäÿ äöíéàéà ýþç à÷ìûøäûð.
ßçèç ùÿëÿ óøàã îëàíäà îíóí àèëÿñè Èðÿâàí øÿùÿðèíèí,
Òÿïÿáàøû ìÿùÿëëÿñèíÿ êþ÷ìöøäöð. Àèëÿëÿðè úèääè åùòèéàú è÷èíäÿ éàøàñà äà ßçèçè
Èðÿâàí ýèìíàçèéàñûíà ãîéóðëàð. Î, ùÿìèí ýèìíàçèéàíû ãûçûë ìåäàëëà áèòèðèð.
Ñîíðàëàð Ù.Ç.Òàüûéåâèí ìàääè êþìÿéè èëÿ Ïåòðîãðàäà ýåäèð âÿ Ùÿðáè Òèáá Àêàäåìèéàñûíà äàõèë îëóð.
ßëèéåâëÿð àèëÿñè äÿôÿëÿðëÿ ãà÷ãûíëûã ùÿéàòûíà ìÿðóç
ãàëìûøäûð: Øÿðóð ðàéîíóíóí Øàùòàõòëû êÿíäèíÿ, äàùà ñîíðàëàð Úÿíóáè Àçÿðáàéúàíûí
ßðÿáëÿð êÿíäèíÿ, ñîíðà Áàêûéà êþ÷ìöøäöð.
ßçèçèí óøàãëûüû, éåíèéåòìÿëèéè, èëê ýÿíúëèê ÷àüëàðû
áåëÿ êåøìÿêåøëè, ÷ÿòèí, ìöðÿêêÿá âàõòëàðà òÿñàäöô åòìèøäèð. Î, Áàêûéà êþ÷ÿíäÿí ñîíðà Àçÿðáàéúàí Òèáá
Èíñòèòóòóíäà òÿùñèëèíè äàâàì åòäèðìèøäèð.
ßçèç ßëèéåâ
1929-38-úè èëëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí Êëèíèê Èíñòèòóòóíóí äèðåêòîðó, ñîíðà èñÿ
Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Õàëã Ñÿùèééÿ êîìèññàðû âÿçèôÿëÿðèíäÿ èøëÿìèøäèð. 1935-úè èëäÿ
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Òèáá Èíñòèòóòóíóí, ñîíðà èñÿ ÀÄÓ-íóí ðåêòîðó îëìóøäóð.
ßçèç ßëèéåâ
1938-úè èëäÿ Òèáá åëìëÿðè äîêòîðó, 1956-úû èëäÿ Ïðîôåññîð àäûíà ëàéèã
ýþðöëìöøäöð. Î, 1960-úû èëäÿ Ðåñïóáëèêàíûí ßìÿêäàð ùÿêèìè àäûíû àëìûøäûð. ßçèç
ßëèéåâ ùÿì÷èíèí Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Àëè
Ñîâåòè Ðÿéàñÿò ùåéÿòèíèí êàòèáè, 1942-48-úè èëëÿðäÿ ÖÈÊ(á)Ï
Äàüûñòàí Âèëàéÿò Ïàðòèéà Êîìèòÿñèíèí áèðèíúè êàòèáè ñå÷èëìèøäèð. Î, 1951-52-úè
èëëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Íàçèðëÿð Ñîâåòè ñÿäðèíèí áèðèíúè ìöàâèíè, 1952-56-úû
èëëÿðäÿ Åëìè Òÿäãèãàò Îðòîïåäèéà âÿ Áÿðïà Úÿððàùëûüû Èíñòèòóòóíóí äèðåêòîðó
îëìóøäóð. Äàùà ñîíðàëàð, éÿíè 1956-úû èëäÿí þìðöíöí ñîíóíàäÿê Àçÿðáàéúàí
Ùÿêèìëÿðè Òÿêìèëëÿøäèðìÿ Èíñòèòóòóíà áàø÷ûëûã åòìèøäèð.
Ñÿùèééÿ
ñàùÿñèíäÿ ßçèç ßëèéåâèí òÿäãèãàòû ÿñàñÿí
åêñïåðèìåíòàë íåôðèò çàìàíû ãàíäà áàø âåðÿí
áèîêèìéÿâè äÿéèøèêëèêëÿðÿ, àëëåðýèéà ïðîáëåìèíÿ ùÿñð åäèëìèøäèð.
ß.ßëèéåâ äÿôÿëÿðëÿ ÑÑÐÈ Àëè Ñîâåòèíèí,
Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Àëè Ñîâåòèíèí âÿ Äàüûñòàí ÌÑÑÐ Àëè Ñîâåòèíèí äåïóòàòû îëìóøäóð.
Èêè äÿôÿ «Ëåíèí» îðäåíè, «Ãûðìûçû ßìÿê áàéðàüû» îðäåíè âÿ ìåäàëëàðëà òÿëòèô
îëóíìóøäóð. Àçÿðáàéúàí Ùÿêèìëÿðè Òÿêìèëëÿøäèðìÿ Èíñòèòóòó ýþðêÿìëè ùÿêèì
ß.ßëèéåâèí àäûíû äàøûéûð.
ß.ßëèéåâ 1962-úè èëäÿ èéóëóí 27-äÿ Áàêû
øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèø, Ôÿõðè õèéàáàíäà äÿôí îëóíìóøäóð.
Êèòàáõàíàëàðäà ßçèç ßëèéåâèí éóáèëåéè èëÿ
ÿëàãÿäàð îëàðàã ìöõòÿëèô òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðèëìÿëèäèð. Áó òÿäáèðëÿð âàñèòÿñèëÿ îíóí ÿñÿðëÿðè,
ùàããûíäà îëàí éàçûëàð, Àçÿðáàéúàí ñÿùèééÿñèíèí òÿøêèëèíäÿ, ùÿì÷èíèí Ùÿêèìëÿðè
Òÿêìèëëÿøäèðìÿ Åëìè Òÿäãèãàò Èíñòèòóòóíóí éàðàäûëìàñû ñàùÿñèíäÿ õèäìÿòëÿðèíè
ÿêñ åòäèðÿí ÿäÿáèééàò, Äàüûñòàíäà ïàðòèéà ðÿùáÿðè êèìè ôÿàëèééÿòèíè
èøûãëàíäûðàí ìàòåðèàëëàð ýåíèø øÿêèëäÿ òÿáëèü îëóíìàëûäû.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ùàããûíäà
v Àçÿðáàéúàí
âÿ Äàüûñòàíûí áþéöê îüëó/ Òÿðò. Ñÿôàëû Íÿçÿðëè.-Á.,1998.-47ñ.
v Òàëûáëû
Ò. «ßçèç ßëèéåâ: Äþâðö, ùÿéàòû, øÿõñèééÿòè».- Á.:Ýþéòöðê, 1997.- 285 ñ.
* *
*
v ßëèéåâ
Ù. Äîüìà õàëãà, âÿòÿíÿ, Àçÿðáàéúàí-Äàüûñòàí äîñòëóüóíà ñÿäàãÿòëÿ õèäìÿòèí
ïàðëàã íöìóíÿñè: ßçèç ßëèéåâèí 100 èëëèéèíÿ ùÿñð îëóíìóø òÿíòÿíÿëè éóáèëåé
ýåúÿñèíäÿ Àçÿðáàéúàí Ïðåçèäåíòè Ùåéäÿð ßëèéåâèí íèòãè //Àçÿðáàéúàí.- 1998.- 16
ìàé.-Ñ.1.
v Àüàéåâ
Õ. ßçèç ßëèéåâ Àçÿðáàéúàíûí õîøáÿõòëèéèíè äöøöíÿí
àäàì èäè //Õàëã ãÿçåòè.- 2002.- 1 äåê.-Ñ.
3.
v ×ûðàãëû
Á. Èíñàí èøûüû: [Øåð] //ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.- 1984.- 27 àïð.- Ñ. 4.
v Ýþðêÿìëè
àëèìèí õàòèðÿñèíÿ ùÿñð åäèëèð: ßçèç ßëèéåâèí 100 èëëèéèíÿ ùÿñð îëóíìóø åëìè
êîíôðàíñ ùàããûíäà //Àçÿðáàéúàí.- 1997.- 13 ìàðò.-Ñ.2.
v Ìóñàéåâ
Ò. Ýþðêÿìëè øÿõñèééÿò ßçèç ßëèéåâ ùàããûíäà õàòèðÿëÿðèì //Õàëã ãÿçåòè.- 1997.-
11 îêò.- Ñ. 5.
v Þëöìñöçëöéÿ
ãîâóøàíëàð: ßçèç ßëèéåâ – 100 //Àçÿðáàéúàí.- 1997.- 14 äåê.-Ñ.4.
v Ðÿùèìîüëó
Ù. Îíóí ùÿéàòû ÿí éàõøû äÿðñëèêäèð: [ßçèç ßëèéåâ - 100] //Õàëã ãÿçåòè.- 1997.-
1 ôåâð.- Ñ. 6.
v Ñÿðäàðîâ
Ç. Îíóí àäû Úÿíóáè Àçÿðáàéúàíäà äèëëÿð ÿçáÿðè èäè // Õàëã ãÿçåòè.- 1997.- 10
éàíâ.-Ñ.3.
v Öðÿêëÿðäÿ
éàøàéàí èíñàí: [Ì.Áóòàéåâ, Ã.Êàêàùÿñÿíîâóí Ìàùàúãàëàäà ðóñ
äèëèíäÿ «ßçèç Ìÿììÿäêÿðèì îüëó ßëèéåâ: Äàüûñòàíäà
èøëÿäèéè èëëÿð» êèòàáûíûí ÷àïäàí ÷ûõìàñû ùàããûíäà] //Àçÿðáàéúàí.- 1998.- 22
éàíâ.-Ñ.3.
Ðóñ
äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Èáðàãèìîâà Ä. Àçåðáàéäæàí- Äàãåñòàí: Ýñòàôåòà áðàòñòâà. Ìîñò ÷åðåç Ñàìóð ïîñòðîèë
Àçèç Àëèåâ //Èçâåñòèÿ.-2002.- 1
ôåâð.-Ñ.10.
Ùèúðàí
Áÿøèðîâà
ÂÈÄÀÄÈ ÁÀÁÀÍËÛ - 80
v Àíà èíòèãàìû:
(Ïîâåñò). - Á.: Ýÿíúëèê, 1996. - 95 ñ.
v Ýèçëèíëÿð:
(Ýåðúÿê ðîìàí). - Á.: Ãàïï Ïîëèãðàô, 2005. - 315 ñ.
v Ùÿéàò áèçè
ñûíàéûð.- Á.: Ýÿíúëèê, 1979.- 380 ñ.
v Èíñàô íÿíÿ.- Á.:
Éàçû÷û, 1985.- 390 ñ.
v Ìöãÿääÿñ îúàã.-
Á.: Ýÿíúëèê, 1983.- 329 ñ.
v Âèúäàí ñóñàíäà:
(ÛÛ êèòàá).- Á.: Àçÿðíÿøð, 1970.-Û êèòàá.- 323 ñ.;
1976.- ÛÛ êèòàá .-231 ñ.
v Âèúäàí ñóñàíäà:
(Û-ÛÛ êèòàá).- Á.: Àçÿðíÿøð, 1982.-
510 ñ.
Òÿðúöìÿëÿðè
v Ðàñïóòèí Â.
Ìàðèéàéà ïóë ëàçûì èäè /Òÿðú.åä. Â.Áàáàíëû.- Á.: Éàçû÷û, 1979.- 146 ñ.
v Ðàñïóòèí Â.
Ñîíóíúó ìþùëÿò /Òÿðú.åä. Â.Áàáàíëû.- Á.: Éàçû÷û, 1988.-136 ñ.
Ùàããûíäà
v Úÿôÿðîâ Í.
Âèäàäè Áàáàíëû, éàõóä ñûüìàéàí âèúäàíûí ñÿñè: (Âèäàäè Áàáàíëû – 75)
//Àçÿðáàéúàí. – 2002. - ¹ 5. –
Ñ.82-83.
v Ùÿìèä. «Êèøèëèê
ùàããûíäà ùèìí»: Âèäàäè Áàáàíëû êèøèëèéèí ÷àüûðûøûíû ãÿëÿìÿ àëûá //Øÿðã. – 2002.
– 8 îêò. – Ñ.3.
v Éóñèôëè Â. Þìðöí
çèðâÿñè: (Âèäàäè Áàáàíëû– 75) //Àçÿðáàéúàí. – 2002. - ¹ 5. – Ñ.83-84.
Ñÿàäÿò Èñàéåâà
ÌÈÐßËÈ ÃÀØÃÀÉ-100
Ýþðêÿìëè åëì õàäèìè Mirÿli Seyidÿli
oülu Qaøqaé 1907-ci
il yanvar ayûnûn 7-dÿ Gÿncÿdÿ anadan olmuødur. Î, 1942-úè èëäÿ Ýeologiya-ìinerologiya ålmëÿðè äoktîðó, Ïrofessor àäû àëìûø, 1945-úè èëäÿ Azÿrbaycan SSR EA-íà öçâ ñå÷èëìèø, 1959-úó
èëäÿ ßmÿkdar ålm vÿ òexnika xadimi àäûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
Azÿráàéúàí SSR EA-íûí Àkadåìèê
êatibi îëàí Ìèðÿëè Ãàøãàé 1945-úè èëäÿí
Azÿrb. SSR EA È.M.Qubkin adûna Geologiya Ènstitutunda øþbÿ vÿ laboratoriya
rÿhbÿri olmuødur.
Î, Daøkÿsÿn dÿmir-kobaët vÿ alunit filiz
yataqlarûnû þyrÿnmiø, Ki÷ik Qafqazda skarnlarûn alömosilikat söxurlarûn
hesabûna ÿmÿlÿ gÿlmÿsi vÿ Qafqaz mis vÿ kökörd kol÷edanû yataqlarûnûn mÿnøÿyini
intruzivlÿ deyil, vulkan pöskörmÿlÿri ilÿ ÿlaqÿdar olmasû barÿdÿ nÿzÿriyyÿlÿr
irÿli sörmöødör.
Ìèðÿëè Ãàøãàé þç ùÿìêàðû À.Ìÿììÿäîâëà áèðýÿ Kÿlbÿcÿrdÿ obsidian vÿ perlit yataqlarûíû
kÿøf etmiø, Ñ.ßëèéåâëÿ áèðýÿ èñÿ
«Azÿrbaycanûn geotermik xÿritÿsi”ni
tÿrtib etmiødir.
Ì.Ãàøãàé
Azÿrbaycanûn mineral vÿ termal sularûnûn geoloji- struktur øÿraitini vÿ
geokimyasûnû þyrÿnmiødir. Îíóí ålmi
kadrlarûn hazûrlanmasûnda äà bþyök xidmÿtlÿri olmuødur.
Ìèðÿëè Ãàøãàé
1946-úû èëäÿ Ëåíèíãðàääà, 1955-úè èëäÿ Ìîñêâà âÿ Lvoväà
Ìinerologiya vÿ Ýeologiya Úÿmiyyÿtlÿrinin özvö, 1958-úè èëäÿ Bþyök
Britaniya vÿ Èrlandiyaäà, 1959-úó èëäÿ ÀÁØ-äà
Ìinerologiya Úÿmiyyÿtlÿrinin hÿqiqi özvö ñå÷èëìèøäóð. 1971-úè èëäÿ Ömumittifaq Ìènerologiya Úÿmiyyÿtinin fÿxri
özvö se÷ilmiødir.
Ìèðÿëè Ãàøãàé
Azÿrbaycan Sovet ensiklopediyasû baø redaksiya heyÿtinin özvö olmuødur.
Î, 1945-úè èëäÿ Èðàí, 1956-úû èëäÿ Ìåêñèêà, 1957-úè èëäÿ Èngiltÿrÿ,
1958-1960-úû èëëÿðäÿ Èsve÷rÿ, 1968-úè
èëäÿ ×exoslovakiya, 1960-úû èëäÿ
Äanimarka, Norve÷, 1964-úö èëäÿ Hindistan, 1967-úè èëäÿ Bolqarûstan, 1968-úó
èëäÿ Törkiyÿ, 1969-úó èëäÿ ABØ vÿ baøqa
þlkÿlÿrdÿ Áeynÿlxalq Ýeoloji
Êonqreslÿrdÿ vÿ simpoziumlarda ýåíèø
ìÿðóçÿ âÿ ÷ûxûøëàð etmiødir. 1968-ci
ildÿ Èsve÷ Ñölh Êonfransûnûn iøtirak÷ûsû olmuødur.
Áþéöê àëèì
Mirÿli Qaøqay 1977-ci ildÿ Áàêûäà vÿfat etmiødir.
Îíóí õàòèðÿñè õàëãûìûç òÿðÿôèíäÿí
ÿáÿäèëÿøäèðèëìèøäèð. Àëèìèí àäû
Áàêûíûí êö÷ÿëÿðèíäÿí áèðèíÿ âåðèëìèøäèð. Éàøàäûüû áèíàéà ìåìîðèàë ëþâùÿ
âóðóëìóøäóð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v
Ãàøãàé Ì., Babayev ß.
Azÿrbaycan alunit yataqlarû.- B.: Åëì, 1976.- 145ñ.
* * *
v
Azÿrbaycanûn meteoritlÿri //Elm vÿ hÿyat.- 1976.- ¹ 2.- S. 12-13.
v
Alunitlÿrdÿ bor haqqûnda
//Azÿrb. SSR EA-nûn mÿruzÿlÿri.- 1977.- XXXIII cild.- ¹ 6.- S.47.
v
Bþyök Qafqazûn daüÿtÿyi hissÿsindÿ metomorfik sistlÿrin,
daykalarûn vÿ kol÷edan-polimetal filizlÿrinin yaøûna dair //Azÿrb. SSR EA-nûn
mÿruzÿlÿri.- 1976.- XXXII cild.- ¹ 4.- S.47.
v
Civÿ filizlÿømÿsinin litoloji-struktur øÿraiti: (Ki÷ik Qafqazûn
mÿrkÿzi hissÿsindÿ bir sûra yataq vÿ tÿzahörlÿrin timsalûnda) //Azÿrb. SSR
EA-nûn mÿruzÿlÿri.- XXXIV cild.- 1978.- ¹ 3.- S.47.
v
Ki÷ik Qafqazûn mÿrkÿzi hissÿsindÿ seolit mÿdÿni /Mÿmmÿdov A. Áèðýÿ
//Azÿrb. SSÐ EA-nûn xÿbÿrlÿri.- 1978.- ¹ 5.- S.22.
v
Ki÷ik Qafqazûn øimal-øÿrq daüÿtÿyi vÿ onu qismÿn ÿhatÿ edÿn Kör
÷þkÿkliyinií dÿrindÿ yatan tÿbaøir ÷þköntölÿrinin geotermik øÿraiti //Azÿrb.
SSR EA-nûn xÿbÿrlÿri. Yer elmlÿri seriyasû.- 1978.- ¹ 5.- S.103.
v
Sevan-Qarabaü tektonik zonasûnûn
Lev ÷ay hþvzÿsinin qabbroid kompleks söxurlarûnûn fiziki xassÿlÿri
/Qaøqay M., Salehli T. vÿ baøq. //Azÿrb. SSR EA-nûn xÿbÿrlÿri. Yer elmlÿri
seriyasû.- 1978.- ¹ 2.- S.98.
Ùàããûíäà
v
Top÷ubaøîv M., Bÿktaøi S. Mirÿli Qaøqay – 70: (Anadan olmasûnûn 70
illiyi mönasibÿtilÿ) //Elm vÿ hÿyat.- 1977.- ¹ 3.- S.5-6.
v
Ýþðêÿìëè
àëèìèí éóáèëåéè: /Àçÿðáàéúàí ÅÀ-äà ýþðêÿìëè àëèì, Ýåîëîýèéà Ìèíåðîëîýèéà
Åëìëÿðè äîêòîðó Ìèðÿëè Ãàøãàéûí àíàäàí îëìàñûíûí 90 èëëèéè èëÿ ÿëàãÿäàð
êå÷èðèëÿí ñåññèéà ùàããûíäà / //Àçÿðáàéúàí.- 1997.- 10 éàíâ.-Ñ.-4.
Ýöëøÿí Ùöñåéíîâà
ÐÓÙÓËËÀ ÀÕÓÍÄÎÂ - 110
Ðóùóëëà ßëè îüëó Àõóíäîâ 1897-úó èë éàíâàð àéûíûûí 13-äÿ
Áàêûíûí Øöâÿëàí êÿíäèíäÿ ìóÿëëèì àèëÿñèíäÿ àíàäàí îëìóøäöð. Ìÿäðÿñÿäÿ, ðåàëíè ìÿêòÿáäÿ,
òèúàðÿò ìÿêòÿáèíäÿ îõóìóøäóð. Èíýèëèñ, ôðàíñûç, ôàðñ âÿ ñ. äèëëÿðè áèëèðäè.
1916 èëäÿí Áàêû ìÿòáÿÿëÿðèíäÿ êîððåêòîð âÿ òÿðúöìÿ÷è èøëÿìèøäèð. 1917-úè èëäÿí
Àçÿðáàéúàíûí «ñîë» åñåðëÿð ãðóïóíóí öçâö
îëìóø, ëàêèí áîëøåâèêëÿðèí ñèéàñÿòèíè
ìöäàôèÿ åòìèøäèð.1918-úè èëäÿ «Áàêû
ÿòðàôû ôÿùëÿ, ÿñýÿð âÿ ìàòðîñ øóðàñûíûí ÿõáàðû»íûí, 1919 úó èëäÿ Àçÿðáàéúàí
äèëèíäÿ ÷ûõàí ýèçëè áîëøåâèê «Êîììóíèñò» ãÿçåòèíèí èëê ðåäàêòîðó, «Ùöððèééÿò»
ãÿçåòèíèí ðåäàêòîðëàðûíäàí áèðè îëìóøäóð. Ïàðòèéàíûí èêèíúè Ïðîãðàìûíû âÿ Êîììóíèñò Èíòåðíàñèîíàëû
1-úè Êîíãðåñèíèí Ìàíèôåñòèíè Àçÿðáàéúàí äèëèíÿ òÿðúöìÿ åòìèøäèð. ÀÊ (á) Ï-íû
éàðàòìàã ùàããûíäà ÐÊ(á)Ï ÌÊ-äÿ ìÿðóçÿ åòìÿê ö÷öí
1920-úè èëèí éàíâàðûíäà áèð ãðóï êîììóíèñòëÿ Ìîñêâàéà ýåòìèø, 1920-21-úè
èëëÿðäÿ Â.È.Ëåíèíëÿ ýþðöøìöøäóð. Àçÿðáàéúàíäà Ñîâåò ùàêèìèééÿòèíèí ãÿëÿáÿñèíäÿí
ñîíðà ÀÊ (á)Ï ÁÊ êàòèáè, «Áàêèíñêè
ðàáî÷è»,
«Êîììóíèñò» ãÿçåòëÿðèíèí ðåäàêòîðó, 1924-30-úó èëëÿðäÿÀÊ(á)Ï ÌÊ-íèí êàòèáè,
Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Õàëã Ìààðèô Êîìèññàðû,
Àçÿðíÿøðèí ðåäàêòîðó îëìóø, 1930-úó èëäÿ ÖÈÊ(á)Ï Çàãàôãàçèéà Þëêÿ Êîìèòÿñèíèí
êàòèáè ñå÷èëìèøäèð. Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ âÿ
ÑÑÐÈ ÌÈÊ-ëÿðèíèí áöòöí ÷àüðûøëàðûíûí
öçâö ñå÷èëìèøäèð. Þìðöíöí ñîí èëëÿðèíäÿ
ÑÑÐÈ ÅÀ-íûí Àçÿðáàéúàí ôèëèàëûíäà, ÀÊ (á) Ï ÌÊ
éàíûíäà Ïàðòèéà Òàðèõè Èíñòèòóòóíäà èøëÿìèø, Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ ÕÊÑ éàíûíäà Èíúÿñÿíÿò
èøëÿðè èäàðÿñèíèí ðÿèñè îëìóøäóð. ÓÈÊ(á)Ï-íûí 10-17-úè
ãóðóëòàéëàðûíà, Êîìèíòåðíèí 2-úè
Êîíãðåñèíÿ íöìàéÿíäÿ ñå÷èëìèøäèð.
Ðóùóëëà Àõóíäîâ
Ìàðêñèçì-Ëåíèíèçì êëàñèêëÿðè ÿñÿðëÿðèíèí Àçÿðáàéúàí äèëèíÿ èëê
òÿðúöìÿ÷èëÿðèíäÿí èäè. Èêèúèëäëèê «Ðóñúà-òöðêúÿ ëöüÿòëÿðè» íèí (1928-29)
òÿðòèá÷èëÿðèíäÿí áèðè âÿ ðåäàêòîðó îëìóøäóð. Ðåñïóáëèêàäà íÿøðèééàò âÿ
ïîëèãðàôèéà èøèíèí òÿøêèëàò÷ûëàðûíäàí îëàí Àõóíäîâ Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ñèéàñè
òåðìèíàëîýèéà éàðàäûëìàñû âÿ éåíè ÿëèôáàéà êå÷èðèëìÿñèíäÿ ìöùöì ðîë îéíàìûøäûð.
Ðóùóëëà Àõóíäîâ äþâëÿò õàäèìè, ïóáëèñèñò àëèì èäè.1917-úè èëèí ìàéûíäàí Ñîâ.ÈÊÏ-íûí öçâö èäè. Àõóíäîâ «Ëåíèí» îðäåíè èëÿ òÿëòèô
åäèëìèøäèð. Àõóíäîâ 1938-úè èëäÿ Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè.-Á.:Àçÿðíÿøð, 1977.-206ñ.
Ùàããûíäà
v Ìÿäÿòîâ
Ã. Ðóùóëëà Àõóíäîâ: (Áèîãðàôèã î÷åðê).-Á.:Àçÿðíÿøð,1983.-59ñ.
* * *
v Áàüûðçàäÿ
ß.Àëîâëó èíãèëàá÷û ùàããûíäà: (Ãàðàø Ìÿäÿòîâóí «Ðóùóëëà Àõóíäîâ» áèîãðàôèê î÷åðê
êèòàáû ùàããûíäà)//Êîììóíèñò.-1984.-31ìàé.-Ñ .4.
v Ãóëèéåâ
Ä. Ñÿäàãÿòëè Ëåíèí÷è: (Ðóùóëëà Àõóíäîâóí àíàäàí îëìàñûíûí 90 èëëèéè ) //Êîììóíèñò.-1987.-22 éàíâ.-Ñ.3.
v Òàüûçàäÿ
Ðàñèì. Ìöáàðèçÿëÿðäÿ êå÷ìèø þìöð…Èíãèëàá áàùàäûðëàðû: (Äàäàø Áöíéàäçàäÿ,
Ðóùóëëà Àõóíäîâ, Ìóñòàôà Ãóëèéåâ, Ñåéèä Úÿôÿð Úàâàäçàäÿ-Ïèøÿâÿðè)
//Àçÿðáàéúàí.-1987.- ¹11.-Ñ.159-167.
v Òàüûéåâ
Ð. Õàëãà ùÿñð îëóíìóø ùÿéàò/Ðóùóëëà ßëè
îüëó Àõóíäîâ ùàããûíäà //Ìöõáèð.-1983. ¹5.- Ñ. 25 -28.
Ñàãèáÿ Ìåùðÿëèéåâà
ÆÀÍ ÁÀÒÈÑÒ
ÏÎÊËÅÍ (ÌÎËÉÅÐ) - 385
Ôðàíñûç
äðàìàòóðãó, àêòéîð, òåàòð õàäèìè Æàí
Áàòèñò Ìîëéåð 1622-úè èëäÿ Ïàðèñäÿ ñàðàé õèäìÿò÷èñè Æàí Ïîêëåíèí
àèëÿñèíäÿ äîüóëìóøäóð.1639-úó èëäÿ
Êëåðìîí êîëëåúèíè áèòèðìèøäèð. Äóíéàýþðöøöíÿ ôðàíñûç ìàòåðèàëèñò
ôèëîñîôó Ï.Ãàññåíäèíèí òÿëèìè ýöúëö òÿñèð ýþñòÿðìèøäèð. Ýÿíú éàøëàðûíäàí ùÿéàòûíû
òåàòðëà áàüëàìûø, 1643-úö èëäÿ «Ïàðëàã òåàòð» òðóïïàñûíû éàðàòìûøäûð. Ëàêèí
Ïàðèñäÿ ìöâÿôôÿãèééÿò ãàçàíìàéàí òðóïïà
12 èë (1645-1658) ÿéàëÿò øÿùÿðëÿðèíè ýÿçèá äîëàøìûø, éàëíûç 1659-úó èëäÿ õîøáÿõò áèð òÿñàäöô íÿòèúÿñèíäÿ ïàéòàõòà
ãàéûäà áèëìèøäèð. Áó ìöääÿò ÿðçèíäÿ Ìîëéåð õàëã ùÿéàòûíû äÿðèíäÿí þéðÿíìèø,
ýÿëÿúÿê ÿñÿðëÿðè ö÷öí çÿíýèí ìàòåðèàë òîïëàìûøäûð. Éàðàäûúûëûüà òðóïïàñû ö÷öí
õàëã ôàðñëàðû ñÿïýèñèíäÿ éàçäûüû øÿí ÿùâàë-ðóùèéÿëè êîìåäèéàëàðëà («Áàðáóëéàíûí
ãûñãàíúëûüû», «Ó÷àí òÿáèá») áàøëàìûøäûð.
Äöíéà
äðàìàòóðýèéàñûíûí øàù ÿñÿðëÿðè ñàéûëàí
«Òàðòöô», «Êèøèëÿðÿ èáðÿò äÿðñè», «Ãàäûíëàðà èáðÿò äÿðñè», «Èñòÿêñèç íèêàù»,
«Çîðÿí òÿáèá», «Ìèçàíòðîï» âÿ ñ. êîìåäèéàëàðûíûí áèð ÷îõó Àçÿðáàéúàíäà
äà ñÿùíÿéÿ ãîéóëìóøäóð. Áèð ñûðà ÿñÿðëÿðè åêðàíëàøäûðûëìûøäûð. Áó
êîìåäèéàëàðäà ôåîäàë-äâîðéàí òÿáÿãÿëÿðè êÿñêèí ñàòèðà àòÿøèíÿ òóòóëóð.
«Õÿñèñ»,
«Ñêàïåíèí êÿëÿêëÿðè», «Æîðæ Äàíäåí âÿ éàõóä àëäàäûëìûø ÿð», «Ñãàíàðåë»,
«Òàðòöô», «Äîí Æóàí âÿ éàõóä äàø ãîíàã» âÿ áèð ÷îõ äèýÿð êîìåäèéàëàðû îõóéàðêÿí
èñòÿð-èñòÿìÿç Ìîëéåðèí áþéöê âÿ ìÿøùóð
ìöàñèðëÿðèíè õàòûðëàéûðñàí, õÿéàë ñÿíè ÕVÛÛ ÿñðÿ àïàðûð: Ôðàíñà, Ðèøåëéå, ÕÛV
Ëöäîâèê, Ìàçàðèíè, Ëîôåíòåí, Ðàñèí, Áóàëî éàäà äöøöð.
Ìîëéåð
êîìåäèéàëàðûíûí áèð ÷îõó ñàðàé áàéðàìëàðûíäà, êå÷ìèøèí òÿáèðè èëÿ äåñÿê,
«òÿíòÿíÿëè» ýåúÿëÿðäÿ òàìàøàéà ãîéóëìàã
ö÷öí éàçûëûá. Ëàêèí ñÿíÿòäÿ ùÿð øåéè èñòåäàä ùÿëë åòäèéèíÿ ýþðÿ, ùÿìèí
«áàéðàìëàðäàí» âÿ «òÿíòÿíÿëÿðäÿí» ôÿðãëè îëàðàã î ÿñÿðëÿð éàøàéûá âÿ éàøàéàúàã,
÷öíêè Ìîëéåð ãÿùðÿìàíëàðû íÿèíêè éàëíûç êëàññèçìèí ÷ÿð÷èâÿëÿðèíÿ, öìóìèééÿòëÿ
çàìàí âÿ ìÿêàí ÷ÿð÷èâÿëÿðèíÿ ñûüûøìûð, 385 èë ÿââÿë î ãÿùðÿìàíëàðû éàøàäàí âÿ
ýöëäöðÿí ùèññëÿð èíñàí éàøàäûãúà éàøàéàúàã.
Àêòéîðëóã
âÿ ÿäÿáè éàðàäûúûëûüûí âÿùäÿòè ïðèíñèïèíÿ àõûðàäÿê ñàäèã ãàëàí Ìîëéåð ñÿùíÿäÿ
õÿñòÿ ùàëäà Àðãàí ðîëóíó èôà åòäèéè «Çîðÿí õÿñòÿ» êîìåäèéàñûíûí òàìàøàñûíäàí
áèð íåúÿ ñààò ñîíðà øèääÿòëè þñêöðìÿ íÿòèúÿñèíäÿ âåíàëàðûíûí ïàðòëàìàñûíäàí
âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Êîìåäèéàëàð.-Á.:
Ýÿíúëèê,1995.-98ñ
Ùàããûíäà
v Åë÷èí. Áèçèì÷èí ãàëàí ñÿíÿò: (Ìîëéåð ùàããûíäà ñþç).
- Á.: Ýÿíúëèê,1995.-114 ñ.
* * *
v Èáðàùèìîâ Ì.
Þëìÿç êîìåäèéà óñòàñû: (Ôðàíñûç éàçû÷ûñû Ìîëéåð ùàããûíäà) //
Àçÿðáàéúàí.-1987.-¹1.-Ñ.76
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Ïîëíîå
ñîáðàíèå ñî÷èíåíèé: â 3 ò. Ìîëüéåð;/Ïåð. ñ ôðàí. Ïîä ðåä.Í.Ì.Ëþáèìîâà.-Ì.:Èñêóññòâî,1985.-Ò.I .-458 ñ.
v Êîìåäèè:/Ïåð.
ñ ôðàí. Ïðèìå÷.Ã.Áîÿäæèåâà .-Ïðàâäà, 1983.-479ñ.
v Êîìåäèè:
/Ïåð. ñ ôðàí. Ïðèìå÷. Ã.Áîÿäæèåâà. - Ì.: Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà,1978.-365 ñ.
v Òàðòþô;
Ìåùàíèí âî äâîðÿíñòâå; Ñêóïîé; Ïüåñû.-Ë.:Ëåíèçäàò,1974.-214ñ.
Íàèëÿ
Àëûøîâà
ÀÔÀÃ
ÌßËÈÊÎÂÀ - 60
Àôàã Ñöëåéìàí ãûçû Ìÿëèêîâà 1947-úè
èëäÿ, éàíâàð àéûíûí 18-äÿ Áàêûäà ñÿíÿòêàð àèëÿñèíäÿ äîüóëóá. Ùÿéàòäàí íàêàì
ýåòìèø òåàòð àêòéîðó Ñöëåéìàí Òàüûçàäÿíèí áåø ãûçûíûí êè÷èéèäèð. 1963-úö èë
Êëàññèê Áàëåò ìÿêòÿáèíèí ðÿãñ øþáÿñèíäÿ Ëåéëà Âÿêèëîâàíûí ñèíôèíè áèòèðäèêäÿí
ñîíðà õàëã ðÿãñëÿðè èôà åäÿí èëê ðÿããàñÿëÿðäÿíäèð. Àüëû êÿñÿíäÿí þçöíö ðÿãñ
ñÿíÿòèíÿ ùÿñð åäèá. Ñÿíÿòäÿ ïàðëàìàãäàí þòðö ùÿð øåéÿ äþçöá. Þçö äåìèøêÿí
ùÿéàòäà òàëå öçöíÿ ýåú ýöëñÿ äÿ áÿõòèíäÿí ðàçûäûð.
Îí èêè éàøûíäà èêÿí àíà âÿ àòàñûíû èòèðìèø
Àôàã Ìÿëèêîâà ùÿéàòäà ÷îõ áþéöê ÷ÿòèíëèêëÿð ýþðìöøäöð. Àôàãû ñÿùíÿäÿ ßìèíÿ
Äèëáàçè êèìè ïàðëàã óëäóç, ìÿøùóð ðÿããàñÿ ýþðìÿê àíàñûíûí ÿí áþéöê àðçóñó èäè…
Àíàñûíû èòèðäèêäëÿí ñîíðà êè÷èê éàøëû Àôàã ãàðøûñûíà ìÿãñÿä ãîéìóøäóð êè,
ìöòëÿã îíóí àðçóñóíó éåðèíÿ éåòèðñèí.
Äþâëÿò Ðÿãñ Àíñàìáëû 1970-úè èëäÿ
éàðàäûëûá. Òàíûíìûø ðåæèññîð Êÿðèì Êÿðèìîâ îíóí òÿìÿëèíè ãîéóá. Î âàõò Íèéàçè, Øÿìñè Áÿäÿëáÿéëè, Ðàóô Ùàúûéåâ êèìè
ýþðêÿìëè ñèìàëàð àíñàìáëà áþéöê ãàéüû âÿ
äèããÿòëÿ éàíàøìûøëàð. Àôàã Ìÿëèêîâà 1963-74-úö èëëÿðäÿ ùÿìèí àíñàìáëûí öçâö îëìóø,
äàùà ñîíðàëàð èñÿ ìÿøã÷è ïåäàãîã êèìè ÷àëûøìûøäûð.
Î, äöíéàíûí éàðûäàí ÷îõóíó: Òöðêèéÿ,
ÌßÐ, ÏÕÐ, Ôðàíñà, Èíýèëòÿðÿ,
Êàíàäà, Ïîðòóãàëèéà, ÀÔÐ, Èñïàíèéà âÿ ñ.
äþâëÿòëÿðè ýÿçìèø, õàëã ðÿãñëÿðèìèçè áþéöê óñòàëûã âÿ ìÿùàðÿòëÿ òÿáëèü
åòìèøäèð. Êå÷ìèø Ñîâåò Èòòèôàãûíûí àäëà äåéèëÿí áöòöí áàëåòìåéñòðëÿðè îíóí ö÷öí
ðÿãñ ãóðóáëàð. Î, òÿêúÿ Àçÿðáàéúàí ðÿãñëÿðèíè äåéèë, áàøãà õàëãëàðûí äà
ðÿãñëÿðèíè îéíàìûøäûð.
À.Ìÿëèêîâà
ïåøÿêàð ñÿíÿò÷è ðÿããàñÿ êèìè Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ßìÿêäàð àðòèñòè âÿ
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Õàëã àðòèñòè êèìè ôÿõðè àäëàðà ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
Öìóììèëëè ëèäåðèìèç Ù.ßëèéåâ 30 äåêàáð 2001-úè èëäÿ Àôàã Ìÿëèêîâàíû Äöíéà
Àçÿðáàéúàíëûëàðûíûí Ùÿìðÿéëèê ýöíö ÿðÿôÿñèíäÿ þëêÿìèçèí àëè ìöêàôàòû îëàí
«Øþùðÿò Îðäåíè» èëÿ òÿëòèô åòìèøäèð. Àôàã Ìÿëèêîâà áöòöí þìðöíö õàëãûìûçà,
èíúÿñÿíÿòèìèçèí èíêèøàôûíà ñÿðô åòìèø, îíà ýþñòÿðèëÿí áþéöê åòèìàäû áöòöí áèëèê
âÿ áàúàðûüûéëà, ÿìÿéèëÿ äîüðóëòìàüà ÷àëûøìûøäûð.
Àôàã
Ìÿëèêîâà ñÿíÿòèíè äàèìà öñòöí òóòìóø, þìðöíö ðÿãñÿ ùÿñð åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
v Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè çàòè-àëèëÿðè úÿíàá Ùåéäÿð ßëèðçà îüëó ßëèéåâÿ:
(«Øþùðÿò îðäåíè» èëÿ òÿëòèô îëóíìàñû
ìöíàñèáÿòèëÿ Àôàã Ìÿëèêîâàíûí òÿøÿêêöðö) //Àçÿðáàéúàí.-2001.- 30 äåê.-Ñ.2.
v Ìÿëèêîâà À.
Ìÿãñÿäñèç éàøàìàã îëìàç: (Äþâëÿò Ðÿãñ Àíñàìáëûíûí áÿäèè ðÿùáÿðè èëÿ ñþùáÿò)
//Ïàíîðàìà.-1999.- 22
èéóí.-Ñ.5-6.
v
Ìÿììÿäîâ Ì. Ðÿãñ ùÿéàòûí þçöäöð: Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñè
ùàããûíäà: ìöñàùèáÿ /Ìöñàùèáÿíè àïàðäû Øàêèð Éàãóáîâ //Ìÿäÿíè-ìààðèô
èøè.-1980.-¹4.-Ñ.1.
Ñàìèðÿ
Åìèíîâà
ÍÀÇÈÌ ÙÈÊÌßÒ ÐÀÍ - 105
Òöðê
øàèðè, äðàìàòóðã, èúòèìàè õàäèì, Áåéíÿëõàëã Ñöëù Ìöêàôàòû ëàóðåàòû (1950) âÿ
òöðê èíãèëàáè ïîåçèéàñûíûí áàíèñè îëàí Íàçèì Ùèêìÿò (Íàçèì Ùèêìÿò Ðàí) 1902-úè
èë éàíâàð àéûíûí 20-äÿ çÿäàýàí àèëÿñèíäÿ
àíàäàí îëìóøäóð.
Î,
1918-úè èëäÿ Èñòàíáóëäà Ùÿðáè Äÿíèç÷èëèê ìÿêòÿáèíÿ äàõèë îëìöø, Òöðêèéÿíè
õàðèúè ìöäàõèëÿ÷èëÿð òÿðÿôèíäÿí èøüàëû ÿëåéùèíÿ øåð éàçäûüû ö÷öí 1919-úö èëäÿ
îðàäàí õàðèú åäèëìèøäèð. «Ñÿðâëèêëÿðäÿ» àäëû èëê øåðè 1918-úè èëäÿ «Éåíè
ìÿúìóÿ» æóðíàëûíäà äÿðú îëóíìóøäóð. 1920-úè èëäÿ î, èøüàë îëìóø Èñòàíáóëäàí
ìèëëè àçàäëûã óüðóíäà âóðóøàí Àíàäîëóéà ýåòìèøäèð. 1921-úè èëäÿ Ñîâåò
Ðóñèéàñûíà ýÿëìèø, 1922-1924-úö èëëÿðäÿ Ìîñêâàäà Øÿðã Çÿùìÿòêåøëÿðèíèí
Êîììóíèñò Óíèâåðñèòåòèíäÿ îõóìóøäóð.
Íàçèì
Ùèêìÿò 1924-úö èëäÿ Òöðêèéÿéÿ ãàéûòìûø, èíãèëàáè «Îðàã-÷ÿêèú» ãÿçåòèíäÿ,
«Àéäûíëûã» æóðíàëûíäà Ëåíèí èäåéàëàðûíû òÿðÿííöì åäÿí ÿñÿðëÿðëÿ ÷ûõûø åòìèøäèð.
Ùÿìèí îðãàíëàð áàüëàíäûãäàí ñîíðà òÿãèá îëóíàí âÿ 1925-úè èëäÿ ãèéàáè ñóðÿòäÿ
15 èë ùÿáñÿ ìÿùêóì åäèëÿí Íàçèì Ùèêìÿò 1927-úè èëäÿ éåíèäÿí ýèçëè îëàðàã
ÑÑÐÈ-éÿ ýÿëìèøäèð. 1928-úè èëäÿ Áàêûäà øàèðèí «Ýöíÿøè è÷ÿíëÿðèí òöðêöñö» àäëû
èëê øåðëÿð êèòàáû ÷àïäàí ÷ûõìûøäûð. 1938-úè èëäÿ éåíèäÿí Òöðêèéÿéÿ ãàéûòäûãäàí
ñîíðà ùÿáñÿ àëûíàí Íàçèì Ùèêìÿò 8 àé ùÿáñõàíàäà éàòìûø âÿ èøäÿ ùå÷ áèð äÿëèë-
ñöáóò îëìàäûüûíà ýþðÿ àçàä åäèëìèøäèð.
1929-úö
èëäÿ «835 ñÿòèð», 1930-úó èëäÿ «Áàðîí- 3», 1930-úó èëäÿ «1+1=1», 1931-úè èëäÿ
«Ñÿñèíè èòèðìèø øÿùÿð» êèòàáëàðûíäàêû øåðëÿðäÿ õàëãûí àüûð ùÿéàòû, èíãèëàáè
ìöáàðèçÿéÿ ÷àüûðûø þç ÿêñèíè òàïìûøäûð. 1924-úö èëäÿ éàçäûüû «Úîêîíäà âÿ Øè-Éà
- ó» ïîåìàñû, 1932-úè èëäÿ éàçäûüû «Áåíåðúè þçöíö íèéÿ þëäöðäö» ìÿíçóì ðîìàíû
èìïåðèàëèçìèí ìöñòÿìëÿêÿ ñèéàñÿòèíÿ ãàðøû éþíÿëäèëìèøäèð. Îíóí «Êÿëëÿ», 1932-úè èëäÿ «Áèð þëö
åâè, éàõóä ìÿðùóìóí íàëÿñè», «Áàéðàìûí èëê ýöíö», 1935-úè èëäÿ «Øþùðÿò âÿ éà
óíóäóëàí àäàì» ïéåñëÿðèíäÿ êàïèòàëèçì ãóðóëóøó
êÿñêèí øÿêèëäÿ èôøà åäèëèìèøäèð. 1932-úè èëäÿ Òöðê êîììóíèñòëÿðèíè
éåêäèë ìöáàðèçÿéÿ ñÿñëÿéÿí «Ýåúÿ ýÿëÿí òåëåãðàì» øåð òîïëóñóíà ýþðÿ 5 èë ùÿáñ
úÿçàñûíà ìÿùêóì îëóíìóøäóð. Áèð èëäÿí ñîíðà àìíèñòèéà ÿñàñûíäà àçàä åäèëìèøäèð.
Ñîíðàëàð øàèð äåìÿê îëàð êè, ùÿð éåíè êèòàáûí íÿøðèíäÿí ñîíðà ùÿáñÿ ìÿùêóì
îëóíìóøäóð.
1935-úè
èëäÿ éàçäûüû «Òàðàíòà Áàáóéà ìÿêòóáëàð» ïîåìàñûíäà, 1936-úû èëäÿ ãÿëÿìÿ àëäûüû
«Àëìàí ôàøèçìè âÿ èðã÷èëÿðè» ïóáëèñèñòèê ÿñÿðëÿðèíäÿ ôàøèçì âÿ îíóí Òöðêèéÿäÿêè
òÿðÿôäàðëàðû èôøà îëóíóð. 1936-úû èëäÿ øàèðèí Òöðêèéÿäÿ ñàüëûüûíäà ñîí êèòàáû –
«Øåéõ Áÿäðÿääèíèí äàñòàíû» ÷àïäàí ÷ûõìûøäûð. 1938-úè èëäÿ ñöáóò îëóíìàìûø
èòòèùàì ÿñàñûíäà 28 èë 4 àé ùÿáñ úÿçàñûíà ìÿùêóì åäèëÿí Íàçèì Ùèêìÿò ìÿøùóð
«Èíñàí ìÿíçÿðÿëÿðè» åïîïåéàñûíû, «Ùÿáñõàíàäàí ìÿêòóáëàð» ñèëñèëÿñèíè, «Ìÿùÿááÿò ÿôñàíÿñè», «Éöñèô
âÿ Çöëåéõà» ïéåñëÿðèíè âÿ ñ. ÿñÿðëÿðèíè ùÿáñõàíàäà éàçìûøäûð. 1950-úè èëäÿ
ìöòÿðÿããè äöíéà èúòèìàèééÿòèíèí òÿëÿáè èëÿ Òöðêèéÿ ùþêóìÿòè Í.Ùèêìÿòè àçàä
åòìÿéÿ ìÿúáóð îëìóøäóð. 1951-úè èëäÿí þìðöíöí ñîíóíàäÿê èêèíúè âÿòÿíè ñàéûëàí
ÑÑÐÈ-äÿ éàøàéàí âÿ áó äþâðäÿ 1952-úè
èëäÿ «Òöðêèéÿäÿ», 1955-úè èëäÿ «Ãÿðèá àäàì», 1956-úû èëäÿ «Èâàí Èâàíîâè÷
âàðäûìû, éîõäóìó», 1960-úû èëäÿ «Äîìîêë ãûëûíúû» âÿ ñ. ïéåñëÿðèíè, øåð âÿ ïîåìà,
ïîåçèéàéà âÿ äðàìàòóðýèéàéà äàèð ìÿãàëÿëÿðèíè éàçìûøäûð. ÑÑÐÈ-äÿ Íàçèì Ùèêìÿòèí
ññåíàðèëÿðè âÿ ÿñÿðëÿðèíèí ñöæåòëÿðè ÿñàñûíäà êèíîôèëìëÿð («Áèð ìÿùÿëëÿäÿ 2
îüëàí», «Ñåâäàëû áóëóä», «Éàøàìàã ýþçÿëäèð, ãàðäàøûì», «Ìÿùÿááÿòèì, êÿäÿðèì
ìÿíèì») ÷ÿêèëìèøäèð. Íîâàòîð øàèð îëàí Íàçèì Ùèêìÿò òöðê ÿäÿáèééàòûíû éåíè
ôîðìà âÿ ìöòÿðÿããè ìÿçìóíëà çÿíýèíëÿøäèðìèøäèð. Îíóí ïîåçèéàñûíà êÿñêèí
ïóáëèñèñòèêà èëÿ éàíàøû äÿðèí ëèðèçì õàñäûð. Òöðê ïîåçèéàñûíà ñÿðáÿñò øåð
âÿçíèíè Íàçèì Ùèêìÿò ýÿòèðìèøäèð. Éàðàäûúûëûüû ìöàñèð Òöðê ÿäÿáèééàòûíà ýöúëö
òÿñèð ýþñòÿðìèøäèð. ßñÿðëÿðè äöíéà õàëãëàðûíûí ÷îõóíóí äèëèíÿ òÿðúöìÿ îëóíìóø,
ïéåñëÿðè áèð ñûðà þëêÿëÿðäÿ òàìàøàéà ãîéóëìóøäóð.
1951-úè
èëäÿ Öìóìäöíéà Ñöëù Øóðàñû Áöðîñóíóí âÿ 1959-úó èëäÿí ñîíðà èñÿ îíóí Ðÿéàñÿò
Ùåéÿòèíèí öçâö îëìóøäóð.
Íàçèì
Ùèêìÿò Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí âÿ ÿäÿáèééàòûíûí éàõûí äîñòó èäè. Î, äÿôÿëÿðëÿ
Áàêûéà ýÿëìèø, Àçÿðáàéúàí øàèð âÿ éàçû÷ûëàðûíûí áèð ÷îõó èëÿ øÿõñÿí äîñò îëìóø,
îíëàðëà éàðàäûúûëûã ÿëàãÿñè ñàõëàìûøäûð. Àçÿðáàéúàíà ùÿñð îëóíìóø øåðëÿðè,
Àçÿðáàéúàí ìÿäÿíèééÿòèíÿ äàèð ìÿãàëÿ âÿ õàòèðÿëÿðè âàðäûð. ßñÿðëÿðè
Àçÿðáàéúàíäà äþíÿ-äþíÿ íÿøð îëóíìóø,
ïéåñëÿðè òàìàøàéà ãîéóëìóøäóð. Áÿñòÿêàð À.Ìÿëèêîâ øàèðèí «Ìÿùÿááÿò ÿôñàíÿñè»
ïéåñè ÿñàñûíäà åéíè àäëû áàëåò éàçìûø, Àçÿðáàéúàíûí äèýÿð áÿñòÿêàðëàðû
øåðëÿðèíÿ ðîìàíñëàð áÿñòÿëÿìèøëÿð. Ð.Áàáàéåâ «Êÿëëÿ» ïéåñèíÿ èëëöñòðàñèéàëàð
÷ÿêìèø, Ì.Ðçàéåâà øàèðèí áöñòöíö éàðàòìûøäûð. Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòøöíàñëàðû
øàèðèí ùÿéàò âÿ éàðàäûúûëûüûíà äàèð áèð ñûðà ñàíáàëëû ÿñÿðëÿð éàçìûøäûð.
Íàçèì
Ùèêìÿò 1963-úö èëäÿ Ìîñêâàäà (Ñàëîíèêèäÿ) âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè:
ÛÛ Ú-äÿ. - Á.: Àçÿðíÿøð,1961.-1963; Ú Û.- 512 ñ; Ú.ÛÛ.-394 ñ.
v Éàøàìàã ýþçÿë
øåéäèð, ãàðäàøûì.- Á.: Éàçû÷û. 1983.- 180ñ.
Ùàããûíäà
v Áàêûéà ýåäèðÿì:
Íàçèì Ùèêìÿò âÿ Àçÿðáàéúàí.- Á.: Éàçû÷û, 1984.- 167 ñ.
v Ôèø Ð. Íàçèì
Ùèêìÿò.- Á.: Ýÿíúëèê, 1981.- 224 ñ.
v Èñìàéûëîâ À.
Íàçèì Ùèêìÿòèí ùÿéàò âÿ éàðàäûúûëûã ñàëíàìÿñè.- Á.: Éàçû÷ûû, 1990.- 342 ñ.
v
Êÿðèìîâ Ú. Ùèêìÿò õÿçèíÿñè.- Á.: Åëì, 2000.- 93 ñ.
v Íàçèì Ùèêìÿò.-
Á.: Èøûã, 1978.- 88 ñ.
v Ñÿôÿðëè ß.
Ùèêìÿò õÿçèíÿñè.- Á.: Ìààðèô, 1992.- 550 ñ.
*
* *
v Àáäóëëàîüëó À.
Íàçèì Ùèêìÿòèí ïéåñëÿðè Àçÿðáàéúàí òÿíãèäèíäÿ //Ãîáóñòàí.-1979.-¹ 3.-Ñ.23-27.
v Àáäóëëà À. Íàçèì
Ùèêìÿò äðàìàòóðýèéàñû Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòøöíàñëûüûíäà //Ãîáóñòàí.- 1979.- ¹
4.- Ñ.19-25.
v Íàçèì Ùèêìÿò
ìóñèãèäÿ //Ãîáóñòàí.- 1977.- ¹.2.-.Ñ.22-23.
v Íàçèì
Ùèêìÿò ùàããûíäà éåíè êèòàá //Àçÿðáàéúàí. -2000.- 27 îêò.-Ñ.4.
Áÿéáàëà ßëÿñýÿðîâ
ßËÈÑÞÙÁßÒ ÑÓÌÁÀÒÇÀÄß – 100
Ýþðêÿìëè Àçÿðáàéúàí òàðèõ÷èñè, øÿðãøöíàíñ àëèì ßëèñþùáÿò Ñóìáàò îüëó Ñóìáàòçàäÿ
1907-úè èë éàíâàðûí 21-äÿ Áàêûíûí ßìèðúàí êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð.Èáòèäàè
òÿùñèëèíè áèòèðäèêäÿí ñîíðà 1926-úû èëäÿ Áàêû Ìöÿëëèìëÿð Ñåìèíàðèéàñûíäà,
1929-úó èëäÿ èñÿ îíóí Øÿðã ôàêöëòÿñèíäÿ òÿùñèë àëìûøäûð.
ßëèñþùáÿò Ñóìáàòçàäÿ 1948-úè èëäÿ Òàðèõ Åëìëÿðè äîêòîðó, 1954-úö èëäÿ
Ïðîôåññîð àäûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð. Î, 1958-úè èëäÿí Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû
Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí àêàäåìèêèäèð.
Ýþðêÿìëè àëèì 1929-1957 úè èëëÿðäÿ ìöõòÿëèô àëè ìÿêòÿáëÿðäÿ, Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñû Åëìëÿð Àêàäåìèéàñû Òàðèõ âÿ Ôÿëñÿôÿ Èíñòèòóòóíäà èøëÿìèøäèð.
1957-1959-úó èëëÿðäÿ ÅÀ-íûí âèòñå-ïðåçèäåíòè, 1959-1963-úö èëëÿðäÿ Èãòèñàäèééàò
Èíñòèòóòóíäà øþáÿ ìöäèðè îëìóøäóð. Òàðèõ÷è àëèì 1963-1969-úó èëëÿðäÿ Éàõûí âÿ
Îðòà Øÿðã Õàëãëàðû Èíñòèòóòóíóí,
1970-1972-úè èëëÿðäÿ Òàðèõ Èíñòèòóòóíóí äèðåêòîðó âÿçèôÿñèíäÿ èøëÿìèøäèð.
1982-úè èëäÿí þìðöíöí ñîíóíà êèìè Èúòèìàè åëìëÿð öçðÿ Åëìè Ìÿëóìàò Ìÿðêÿçèíäÿ
øþáÿ ìöäèðè îëìóøäóð.
ßëèñþùáÿò Ñóìáàòçàäÿíèí òÿäãèãàò ñàùÿñè ÿñàñÿí Àçÿðáàéúàíûí ñîñèàë èãòèñàäè
òàðèõè èäè. Î, ùÿì÷èíèí 3 úèëäëèê “Àçÿðáàéúàí
òàðèõè”íèí, «ÑÑÐÈ òàðèõè»íèí âÿ áàøãà
êîëëåêòèâ ÿñÿðëÿðèí ìöÿëëèôëÿðèíäÿí âÿ ðåäàêòîðëàðûíäàíäûð.
Òàðèõ÷è àëèìèí ðåñïóáëèêàäà èõòèñàñëû êàäðëàðûí ùàçûðëàíìàñûíäà áþéöê
õèäìÿòëÿðè îëìóøäóð. Î, áèð ñûðà Áåéíÿëõàëã Ñèìïîçèóì, Êîíôðàíñ âÿ Êîíãðåñëÿðäÿ
: Äàøêÿíä (1957), Ìîñêâà (1960), Òåùðàí(1966), Äöøÿíáÿ(1968),
Ìîñêâà-Ëåíèíãðàä (1970), Àøãàáàä (1972), Áåðëèí (1973), Óëàí-Áàòîð (1974),
Ñàí-Ôðàíñèñêî (1975), Åäèíáóðã (1978),
Áóõàðåñò (1980) øÿùÿðëÿðèíäÿ ìÿðóçÿëÿðëÿ
÷ûõûø åòìèøäèð.
ßëèñþùáÿò Ñóìáàòçàäÿ 5-úè ÷àüûðûø
Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Àëè Ñîâåòèíèí äåïóòàòû âÿ Ðåñïóáëèêà Àëè Ñîâåòè Ðÿéàñÿò ùåéÿòèíèí öçâö ñå÷èëìèøäóð.
Ýþðêÿìëè àëèì «Ãûðìûçû ßìÿê Áàéðàüû» îðäåíè âÿ áèð ñûðà ìåäàëëàðëà òÿëòèô
åäèëìèøäèð.
Àêàäåìèê
ß.Ñóìáàòçàäÿíèí 100 èëëèê éóáèëåéè èëÿ ÿëàãÿäàð êèòàáõàíàëàðäà ýåíèø
òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðèëìÿëèäèð. Îíóí ÿñÿðëÿðè âÿ ùàããûíäà îëàí êèòàáëàðûí
ñÿðýèñèíè òÿøêèë åòìÿê, ùÿéàòû âÿ åëìè ôÿàëûééÿòèíè ÿêñ åòäèðÿí åëìè
êîíôðàíñëàð êå÷èðìÿê ìÿãñÿäÿóéüóí
îëàðäû.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ-äÿ
åëìèí èíêèøàôû.-Á., 1959.-20ñ.
v Àçÿðáàéúàí âÿ áþéöê
ðóñ õàëãûíûí äîñòëóüóíóí øàíëû òàðèõèíäÿí.- Á., 1961.-32 ñ.
*
* *
v Àçÿðáàéúàíûí äþâëÿò
òàðèõèíäÿ äþíöø ìÿðùÿëÿñè //Êîììóíèñò.- 1991.- 25 ìàé. - Ñ.3.
v Ì.ß.Ðÿñóëçàäÿ
õàëãûìûçûí àäû ùàããûíäà //Õàëã ãÿçåòè.- 1992.- 31 éàíâ.-Ñ.-3.
v Òÿáðèç øÿùÿðèíèí
òàðèõè //Àçÿðáàéúàí ìöÿëëèìè.- 1985.- 27 ìàðò.- Ñ.7.
Ùàããûíäà
v ß.Ñóìáàòçàäÿ.
Áèáëèîãðàôèéà.- Á.: ÅÀ-íûí íÿøðè, 1967.- 45 ñ.
*
* *
v Ãóðáàíîâ À.
Àçÿðáàéúàí äèëèíèí òàðèõèëÿ áàüëû ãèéìÿòëè ÿñÿð //Àçÿðáàéúàí ìöÿëëèìè.- 1991.-
14 èéóí.-Ñ.4.
v Ïàøàéev N. Azÿrbaycan tarixøönaslûüû //Azÿrbaycan möÿllimi.-1988.-16 maðò. – Ñ.4 .
Ðóñ äèëèíäÿ
ÿäÿáèééàò
v Àçåðáàéäæàíöû: Ýòíîãåíåç è ôîðìèðîâàíèå íàðîäà/ÀÍ Àç. ÑÑÐ.-Á.:Ýëì,1990.-303
ñ.
Ùèúðàí
Áÿøèðîâà
ÁßÙÐÓÇ
ÊßÍÝßÐËÈ – 115
Áÿùðóç
Øèðÿëèáÿé îüëó Êÿíýÿðëè 1892-úè èë
éàíâàð àéûíûí 22-äÿ Íàõ÷ûâàíäà àíàäàí îëìóøäóð. Áèð ìöääÿò øÿùÿð ìÿêòÿáèíäÿ
îõóäóãäàí ñîíðà õÿñòÿëÿíìèøäèð. Óçóí
ñöðÿí àüûð õÿñòÿëèêäÿí ñîíðà êàð îëìóø âÿ ìÿêòÿáè òÿðê åòìèøäèð.
Î, ÷îõ
êå÷ìÿäÿí ãûñà áèð ìöääÿòäÿ ùÿì Àçÿðáàéúàí, ùÿì äÿ ðóñ
äèëèíäÿ ñÿðáÿñò éàçìàüû âÿ îõóìàüû þéðÿíÿ áèëìèøäèð.
Áÿùðóç ùÿëÿ
ìÿêòÿáäÿ îõóäóüó çàìàí øÿêèë ÷ÿêìÿéÿ õöñóñè ùÿâÿñ ýþñòÿðèð, îõóäóüó æóðíàë âÿ
êèòàáäàêû øÿêèëëÿðè êàüûçà êþ÷öðöðäö.
Áó
÷àëûøãàíëûã îíó Òèôëèñ Ðÿññàìëûã ìÿêòÿáèíÿ àïàðûá ÷ûõàðìûøäûð. Êÿíýÿðëè áó
ìÿêòÿáÿ äàõèë îëàí èëê àçÿðáàéúàíëû èäè.
Êÿíýÿðëè
«Ìîëëà Íÿñðÿääèí» æóðíàëûíûí
ðÿñìëÿðèíäÿí ÷îõ øåé þéðÿíìèø âÿ þçöíöí ðÿññàìëûã
ñÿíÿòèíÿ îëàí ìÿùÿááÿòèíè ãàò-ãàò àðòûðìàüà íàèë îëìóøäóð.
Áåëÿëèêëÿ,
Êÿíýÿðëè 1917-úè èëèí éàçûíäà Òèôëèñ Ðÿññàìëûã ìÿêòÿáèíè áèòèðèá Íàõ÷ûâàíà
ãàéûòìûøäûð. Áó âàõòäàí åòèáàðÿí ðÿññàìûí ìÿùñóëäàð éàðàäûúûëûã äþâðö
áàøëàìûøäûð. Î, éîðóëìàã áèëìÿäÿí ÷îõëó ìÿíçÿðÿëÿð, ïîðòðåòëÿð, ìÿçìóíëó
êîìïîçèñèéàëàð öçÿðèíäÿ èøëÿìÿéÿ áàøëàìûøäûð.
Àçÿðáàéúàí èíúÿñÿíÿòèíäÿ ðåàëèñò
äÿçýàù áîéàêàðëûüûíûí òÿøÿêêöëö, ïîðòðåò âÿ ìÿíçÿðÿíèí ìöñòÿãèë æàíð êèìè
ôîðìàëàøìàñû Êÿíýÿðëèíèí àäû èëÿ áàüëûäûð. Äþâðöíöí ãàáàãúûë çèéàëûëàðûíûí, ñàäÿ àäàìëàðûí ïîðòðåòëÿðè («Éàøëû êèøè», «Ýöðúö» âÿ ñ.).
«Ãà÷ãûíëàð» ñèëñèëÿñèíÿ äàõèë îëàí êèøè, ãàäûí, îüëàí, ãûç ïîðòðåòëÿðè
úàíëûëûüû, ðåàëëûüû âÿ ïñèõîëîæè èôàäÿëèëèéè èëÿ ÷îõ ÿëàìÿòäàðäûð.
Ðÿññàìûí éàðàäûúûëûüûíäà ìÿíçÿðÿ
æàíðû ìöùöì éåð òóòóð. Îíóí «Øÿëàëÿ», «Äàüëûã ìÿíçÿðÿ», «Èëàíëû äàü», «Ýöíÿø
áàòàðêÿí» âÿ ñ. ìÿíçÿðÿëÿðèíäÿ òÿáèÿò ýþçÿëëèêëÿðè, èëèí ôÿñèëëÿðè þçöíöí òÿêðàðñûç ÿêñèíè òàïìûøäûð.
Àçÿðáàéúàíäà Ñîâåò ùàêèìèééÿòè
ãóðóëäóãäàí ñîíðà Êÿíýÿðëè Íàõ÷ûâàíûí ìÿäÿíè ùÿéàòûíäà ôÿàë èøòèðàê åòìèø, éåíè
ìþâçóëàð öçÿðèíäÿ èøëÿìèøäèð. Íàõ÷ûâàí òåàòðûíäà Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿíèí «Þëöëÿð»,
Ì.Ô.Àõóíäîâóí «Ùàúû Ãàðà», ß.Ùàãâåðäèéåâèí «Ïÿðè Úàäó» òàìàøàëàðûíà áÿäèè
òÿðòèáàò âÿ ýåéèì åñêèçëÿðè âåðìèøäèð.
Áÿùðóç
Êÿíýÿðëè 1922-úè èëäÿ Íàõ÷ûâàíäà âÿôàò åòìèøäèð. Ðÿññàìûí ÿñÿðëÿðè Ð.Ìóñòàôàéåâ
àäûíà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Èíúÿñÿíÿò Ìóçåéèíäÿ, Íàõ÷ûâàí Þëêÿøöíàñëûã Ìóçåéèíäÿ,
Ìîñêâàäà Äþâëÿò Òàðèõ Ìóçåéèíäÿ âÿ áèð
÷îõ øÿõñè êîëëåêñèéàëàðäà ñàõëàíûëûð.
2002-úè èëäÿ Íàõ÷ûâàíäà Áÿùðóç Êÿíýÿðëè Ìóçåéè
à÷ûëìûøäûð. Àçÿðáàéúâàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè Ùåéäÿð ßëèéåâ à÷ûëûø
ìÿðàñèìèíäÿ ÷ûõûø åòìèøäèð. Íàõ÷ûâàí Þëêÿøöíàñëûã Ìóçåéè ùàë-ùàçûðäà
Êÿíýÿðëèíèí àäûíû äàøûéûð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ùàããûíäà
v Íàõ÷ûâàíäà Áÿùðóç Êÿíýÿðëè Ìóçåéèíèí à÷ûëûø ìÿðàñèìèíäÿ
Ùåéäÿð ßëèéåâèí íèòãè //Àçÿðáàéúàí.- 2002.-
20 èéóí.-Ñ. 3- 4.
v Àëûéåâ
Í. «Íóùóí òöðáÿñè» Áÿùðóç Êÿíýÿðëèíèí éàðàäûúûëûüûíäà //ÀÌÅÀ Íàõ÷ûâàí
Áþëìÿñèíèí õÿáÿðëÿðè. -2006.- ¹ 2.- Ñ. 204-210.
v Úÿôÿðîâ
Ô. Áÿùðóç Êÿíýÿðëè ùàããûíäà éåíè ñÿíÿäëÿð //Àçÿðáàéúàí.- 2002.- 15 ñåíò.- Ñ. 7.
v Õÿëèëçàäÿ
Ô. Íàäèð èñòåäàä ñàùèáè //Àçÿðáàéúàí.- 2002.- 10 îêò.- Ñ. 8.
v Ìÿììÿäîâà
Ý. ßñÿðëÿðäÿ ÿêñ îëóíàí òàðèõ: [Ðÿññàì Áÿùðóç Êÿíýÿðëè ùàããûíäà] //Åëì âÿ ùÿéàò.-
2004.- ¹ 6.- Ñ. 29-30.
v Íÿçèðîâà
Ñ. Ðÿíýëÿðäÿ éàøàéàí þìöð: Áÿùðóç Êÿíýÿðëè – 110 //Õàëã ãÿçåòè.- 2002.- 10
èéóë.-Ñ.4.
v Ðÿùèìîâà
Ý. Áÿùðóç Êÿíýÿðëè éàðàäûúûëûüû Ê.Êÿðèìîâóí
òÿäãèãàòëàðûíäà//Ìÿäÿíè-ìààðèô.-2006.-¹5.-Ñ.50-51.
Ìÿòàíÿò
Èáðàùèìîâà
ÔÅÂÐÀË
ÀÜÀÌÓÑÀ
ÀÕÓÍÄÎÂ – 75
Ýþðêÿìëè
ÿäÿáèééàòøöíàñ, òöðêîëîã, äèë÷è àëèì Àüàìóñà Àü û àñîüëó Àõóíäîâ 1932-úè èë ôåâðàë àéûíûí 2-äÿ Êöðäÿìèð øÿùÿðèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Îðòà
ìÿêòÿáè áèòèðäèêäÿí ñîíðà 1950-1955-úè èëëÿðäÿ ÀÄÓ-íóí Ôèëîëîýèéà ôàêöëòÿòÿñèíäÿ
òÿùñèë àëìûøäûð. 1959-1965-úè èëëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí Ïåäàãîæè Äèëëÿð Èíñòèòóòóíóí
Ãÿðáè Àâðîïà äèëëÿðè ôàêöëòÿñèíäÿ òÿùñèëèíè äàâàì åòäèðìèøäèð.
Àüàìóñà Àõóíäîâ 1958-1959-úó èëëÿðäÿ
ÀÄÓ-íóí àñïèðàíòû, ìöÿëëèìè, 1959-1961-úè èëëÿðäÿ áàø
ìöÿëëèìè, 1961-1967-úè èëëÿðäÿ äîñåíòè îëìóøäóð. Äàùà ñîíðàëàð Óíèâåðñèòåòèí “Öìóìè Äèë÷èëèê” êàôåäðàñûíûí
Ïðîôåññîðó, 1967-1974-úö èëëÿðäÿ Ôèëîëîýèéà ôàêöëòÿñèíèí äåêàíû îëìóøäóð. Î,
1981-1990-úû èëëÿðäÿ “Öìóìè äèë÷èëèê” êàôåäðàñûíûí
ìöäèðè âÿçèôÿñèíäÿ èøëÿìèøäèð.
Àüàìóñà Àõóíäîâ ÿäÿáè ôÿàëèééÿòÿ “Èíãèëàá âÿ
ìÿäÿíèééÿò” æóðíàëûíäà ÷àï îëóíìóø “Èêèíúè Ýþðöø” àäëû èëê ùåêàéÿñè
èëÿ áàøëàìûøäûð. Áóíäàí ñîíðà áÿäèè éàðàäûúûëûãëà, õöñóñÿí ïîåçèéàíûí
ñÿíÿòêàðëûã ïðîáëåìëÿðèíèí òÿäáèãè èëÿ úèääè ìÿøüóë îëìóøäóð.
Äèë÷è
àëèì 1964-úö èëäÿ Ôèëîëîýèéà Åëìëÿðè äîêòîðó, 1967-úè èëäÿí
Ïðîôåññîðäóð.1981-úè èëäÿí Éàçû÷ûëàð Èòòèôàãûíûí öçâöäöð. Ùàë-ùàçûðäà
Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åëìëÿð
Àêàäåìèéàñûíûí àêàäåìèê êàòèáè âÿ Íÿñèìè
àäûíà Äèë÷èëèê Èíñòèòóòóíóí äèðåêòîðó âÿçèôÿñèíäÿ èøëÿéèð.
Àüàìóñà Àõóíäîâ 1974-úö èëäÿí Ñîâåò
Òöðêîëîãëàðû Êîìèòÿñèíèí, 1978-úè èëäÿí ÀÄÐ-äÿ íÿøð åäèëÿí “Ôîíåòèêà, Äèë÷èëèê:
Êîììóíèêàòèâ òÿäãèãàòëàð” àäëû Áåéíÿëõàëã Íÿçÿðè æóðíàëûí
ðåäàêñèéà ùåéÿòèíèí, Àçÿðáàéúàí ÅÀ Òåðìèíàëîýèéà Êîìèòÿñèíèí, Àçÿðáàéúàí âÿ
ßðÿá þëêÿëÿðè Äîñòëóã Úÿìèééÿòè Èäàðÿ Ùåéÿòèíèí öçâöäöð.
Äöíéà øþùðÿòëè àëèì 1965-1966-úû èëëÿðäÿ
Ìèñèð ßðÿá Ðåñïóáëèêàñûíûí Ãàùèðÿ øÿùÿðèíäÿ, Åéí-Øÿìñ Óíèâåðñèòåòèíäÿ
Àçÿðáàéúàí äèëè âÿ ÿäÿáèééàòûíäàí äÿðñ äåìèø, 1967-úè èëäÿ Ïðàãà, 1972-úè èëäÿ
Àíêàðà, 1984-úö èëäÿ Áåëãðàä, 1986-úû èëäÿ Áóäàïåøò, 1990- úû èëäÿ Êàéñåðè,
1992-úè èëäÿ Èñòàíáóë øÿùÿðëÿðèíäÿ Áåéíàëõàëã Åëìè Êîíãðåñëÿðäÿ èøòèðàê
åòìèøäèð.
Î, åéíè çàìàíäà Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêà
Äèëëÿðèí Èøëÿíìÿñè âÿ Èíêèøàô Ãàíóíàóéüóíëóãëàðûíûí ßëàãÿëÿíäèðìÿ Øóðàñûíûí
ñÿäðè, ÀÑÅ-íèí Ìÿñëÿùÿò÷èëÿð Øóðàñûíûí, “Ñîâåòñêàÿ Òþðêîëîãèÿ” âÿ “Àçÿðáàéúàí” æóðíàëëàðûíûí ðåäàêñèéà ùåéÿòëÿðèíèí
öçâöäöð.1993-úö èëäÿí Àçÿðáàéúàí Àëè Àòòåñòàñèéà Êîìèññèéàñû Äèë âÿ ßäÿáèééàò
öçðÿ Åêñïåðò Øóðàñûíûí ñÿäðèäèð.
Ýþðêÿìëè àëèìèí ðåñïóáëèêàäà äèë÷èëèê
èõòèñàñû öçðÿ êàäðëàðûí ùàçûðëàíìàñû ñàùÿñèíäÿ ìöùöì õèäìÿòëÿðè âàðäûð. Î,
1986-úû èëäÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Äþâëÿò ìöêàôàòû ëàóðåàòûíà, 1990-úû èëäÿ
ßìÿêäàð åëì õàäèìè ôÿõðè àäûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð. 2000-úè èëäÿ Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòèíèí ñÿðÿíúàìû èëÿ “Øþùðÿò” îðäåíè èëÿ òÿëòèô åäèëìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Àçÿðáàéúàí äèëèíèí
ôîíåòèêàñû.- Á.: Ìààðèô, 1984.- 391 ñ.
v Äèë âÿ ßäÿáèééàò : 2 Ú-äÿ.- Á.: Ýÿíúëèê, 2003. - Ú.Û
- 658 ñ.; Ú. ÛÛ.- 436 ñ.
v Äèë âÿ Ìÿäÿíèééÿò.-
Á.: Éàçû÷û, 1992.- 189 ñ.
v Ìÿêòÿáëèíèí
îðôîãðàôèéà ëöüÿòè.-Á.,2004.-110ñ.
* * *
v Áèð äàùà ÿëèôáà
ùàããûíäà //Ðåñïóáëèêà.- 2001.- 25 èéóë.- Ñ.3.
v Äèëèìèç þçöíö
ãîðóìàüû áàúàðûð //Õàëã ãÿçåòè.- 2001.- 15 äåê.- Ñ. 1-5.
v ßëèôáà äèëè
éàøàäàí, îíó ýÿëÿúÿéÿ àïàðàí ÿñàñ âàñèòÿäèð //Àçÿðáàéúàí.- 2001.- 19 àâã.- Ñ.
5.
v 21 ôåâðàë
Áåéíÿëõàëã Àíà äèëè ýöíöäöð //Àçÿðáàéúàí.- 2001.- 20 ôåâð.- Ñ.5.
v Ìèíèëëèéèí çèðâÿñè
//Ðåñïóáëèêà.- 2000.- 31 äåê.- Ñ.4.
v Ïðåçèäåíò
ôÿðìàíûíäàí áèð èë þòöð: (Äèëèìèçÿ äþâëÿò ãàéüûñû)//Àçÿðáàéúàí.-2002.-21
èéóí.-Ñ.1-2.
Ùàããûíäà
v Áàüûðîâà Ñ.Îðôîãðàôèéà ëöüÿòèíèí éåíè íÿøðè:
(À.Àõóíäîâóí ðåäàêòîðëóüó èëÿ ÷àïäàí ÷ûõìûø «Àçÿðáàéúàí äèëèíèí îðôîãðàôèéà
ëöüÿòè» ùàããûíäà)//Ðåñïóáëèêà.-2005.-1 èéóí.-Ñ.5.
v Ìÿììÿäîâ Ì. Äöíéà
øþùðÿòëè àëèì:[Àüàìóñà Àõóíäîâóí 70 èëëèéè
ìöíàñèáÿòèëÿ] //Õàëã ãÿçåòè.- 2002.- 2 ôåâð.- Ñ.4.
v Ìÿììÿäîâ
Ì.Àçÿðáàéúàí äèëèíèí èçàùëû ëöüÿòè (Äèë÷è àëèì Àüàìóñà Àõóíäîâóí åéíè àäëû
êèòàáû ùàããûíäà)//Õàëã ãÿçåòè.-2005.-5 íîéàá.-Ñ.6.
v Úàáèð Í. Ùÿãèãè
äîñò, áþéöê àëèì, íóðëó øÿõñèééÿò:[Äèë÷è àëèì
À.Àõóíäîâóí 70 èëëèéè ìöíàñèáÿòèëÿ] //Éåíè Àçÿðáàéúàí.- 2002.- 24 àïð.- Ñ. 6.
v Íàäèðîâ À. Ýþðêÿìëè
äèë÷è àëèì À.Àõóíäîâ – 70 //Ðåñïóáëèêà.- 2002.- 15 ôåâð.-Ñ.-4.
v Ñàäûãîâà Ø. Çàìàíà
ñûüìàéàí þìöð: / À.Àõóíäîâ ùàããûíäà
//Éåíè Àçÿðáàéúàí.- 2002.- 31 éàíâ.- Ñ. 6.
v Úÿôÿðîâ Í. Áèð àäàì
éîë ýåäèð…: À.Àõóíäîâ ùàããûíäà//Àçÿðáàéúàí.- 2002.- 3 ìàðò.- Ñ.3.
v Ùàúûéåâà Ò.Òþùôÿ:
//ßäÿáèééàò ãÿçåòè.- 2006.- 24 ôåâð.- Ñ.
5.
Ùèúðàí
Áÿøèðîâà
ÉÖÑÈÔ
ßÇÈÌÇÀÄß - 90
Éóñèô ßùìÿäóëëà îüëó ßçèìçàäÿ 1917-úè
èë ôåâðàë àéûíûí 22-äÿ Áàêûäà ôÿùëÿ
àèëÿñèíäÿ äîüóëìóøäóð.
Éóñèô
ßçèìçàäÿ íàòàìàì îðòà ìÿêòÿáè
áèòèðäèêäÿí ñîíðà Í.Íÿðèìàíîâ àäûíà Ñÿíàéå òåõíèêóìóíóí
Åëåêòèðèê-ìåõàíèêà øþáÿñèíäÿ òÿùñèë àëìûøäûð.
Îõóäóüó èëëÿðäÿ ùÿì äÿ Áàêû øÿùÿðèíèí áèð ñûðà ðàéîíëàðûíûí åëåêòðèê éàðûìñòàíñèéàëàðûíäà
èøëÿìèøäèð.
É.ßçèìçàäÿ éàðàäûúûëûüà åðêÿí
éàøëàðûíäà áàøëàìûøäûð. Î òÿëÿáÿ èêÿí
éàçäûüû øåðëÿðèíè «ßäÿáèééàò ãÿçåòè»äÿ, «Ýÿíú
èø÷è», «Éåíè éîë» âÿ «Àçÿðáàéúàí ýÿíúëÿðè»äÿ ìöíòÿçÿì úàï åòäèðìèøäèð. Éóñèô
ßçèìçàäÿ ìöñòÿñíà ùàëëàðäà þç ÿñÿðëÿðèíè «ß.Éóñèô», éàõóä «É.ßùÿäîüëó» èìçàñû
èëÿ úàï åòäèðèðäè.
Éóñèô ßçèìçàäÿ 1937-úè èëäÿ Áàêû
Ùÿðáè Ìÿêòÿáèíÿ äàõèë îëìóø, 1939-úó èëäÿ ìÿêòÿáè ëåéòåíàíò ðöòáÿñèíäÿ
áèòèðìèøäèð. Ãÿðáè Óêðàéíàíûí àçàä îëóíìàñûíäà, àý ôèíëÿðÿ ãàðøû äþéöøëÿðäÿ
èøòèðàê åòìèøäèð. 1940-úû èëäÿ õÿñòÿëèéèíÿ ýþðÿ òÿðõèñ îëóíäóãäàí ñîíðà èêè èë «Àáøåðîí êîëõîç÷óñó» ãÿçåòè
ðåäàêñèéàñûíäà ÿäÿáè èøúè, ìÿñóë êàòèá, 1942-1944-úö èëëÿðäÿ èñÿ «ßäÿáèééàò
ãÿçåòè»íäÿ, «Èíãèëàá âÿ ìÿäÿíèééÿò» æóðíàëûíäà ÿäÿáè
èøúè, äàùà ñîíðà Àçÿðáàéúàí Ê (á) Ï ÌÊ
éàíûíäà Ïàðòèéà Òàðèõè Èíñòèòóòóíóí «Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñè» øþáÿñèíäÿ áàø åëìè
èøúè (1944-1945), Ì.Ãîðêè àäûíà Áàêû Ýÿíú Òàìàøà÷ûëàð
Òåàòðûíäà ÿäÿáè ùèññÿíèí øþáÿ ìöäèðè (1945-1947), «Èíãèëàá âÿ ìÿäÿíèééÿò»
æóðíàëûíäà òÿíãèä øþáÿñèíèí ìöäèðè (1948-1951), Àçÿðíÿøð âÿ Óøàãýÿíúíÿøðäÿ
áÿäèè ÿäÿáèééàò øþáÿñèíèí ðåäàêòîðó (1951-1952), «Èíãèëàá âÿ ìÿäÿíèééÿò»
æóðíàëû, ñîíðà «ßäÿáèééàò ãÿçåòè» ðåäàêñèéàëàðûíäà ìÿñóë êàòèá, «Ýþéÿð÷èí»
æóðíàëûíûí ìÿñóë ðåäàêòîðó, «Óëäóç», «Ýÿíúëèê» æóðíàëûíäà ðåäàêòîð ÿâÿçè âÿ
Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð Áèðëèéèíäÿ áÿäèè òÿðúöìÿ öçðÿ ìÿñëÿùÿò÷è (1966-1971),
«ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò» ãÿçåòèíäÿ áàø ðåäàêòîð (1971-1978)
âÿçèôÿëÿðèíäÿ ÷àëûøìûøäûð.
Éóñèô ßçèìçàäÿ õöñóñÿí Áþéöê Âÿòÿí
ìöùàðèáÿñèíäÿí ñîíðà ÷îõúÿùÿòëè ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìèø, Ë.Í.Òîëñòîé, È.Ñ.Òóðýåíåâ,
Í.Â.Ãîãîë, Ì.Ãîðêè âÿ áàøãàëàðûíûí ÿñÿðëÿðèíè Àçÿðáàéúàí äèëèíÿ òÿðúöìÿ åòìèøäèð. «Àíàúàí», «Ãîíøóëàð», «Óíóòìàéûí», «Õàòèðÿ», «Ñèëàùäàø», «Íÿñðÿääèí» âÿ «Öðÿê
äþéöíìÿñè» êèìè ìöàñèð ñÿùíÿ ÿñÿðëÿðè éàçìûøäûð. Îíóí ñîí ùåêàéÿ, îúåðê, úÿáùÿ âÿ
éîë ãåéäëÿðè, ÿäÿáèééàò âÿ ñÿíÿò ïîðòðåò ÷èçýèëÿðè ìÿçìóíëó áèð éàðàäûúûëûüûí
äàâàìûäûð.
Éóñèô ßçèìçàäÿ ôàñèëÿñèç
àðàéûá-àõòàðàí ñÿíÿòêàð êèìè éàðàäûúûëûýûíà âÿòÿíäàøëûã òÿëÿáêàðëûüû èëÿ éàíàøìûø,
õàðèúè þëêÿëÿðÿ ñÿôÿðÿ úûõàíäà, ãîíøó ðåñïóáëèêàëàðà ýåäÿíäÿ Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñè
èëÿ áàüëû îëàí
õàòèðÿëÿðèí èçèíÿ äöøìöøäöð. Áó áàõûìäàí îíóí
«Ùÿìèøÿ áîðúëóéóã» êèòàáûíäà
òîïëàíàí ÿñÿðëÿðè áþéöê
ìàðàã äîüóðóð. Êèòàáäà òÿñâèð
îëóíàí ñóðÿòëÿðèí úîõó éàõøû òàíûäûüûìûç, òÿðúöìåéè-ùàëûíû äÿðèíäÿí
áèëäèéèìèç ìöàñèðëÿðèìèçäèð.
Ìöÿëëèô äàùà
úîõ ñÿíÿäëè ùåêàéÿëÿð éàçìûøäûð. Ìþâçóíó éà òåç-òåç
ýþðäöéö, ÿëàãÿ âÿ öíñèééÿò
ñàõëàäûüû àäàìëàðûí, ÿìÿê
ãÿùðÿìàíëàðûíûí ùÿéàòûíäàí,
èøòèðàê÷ûñû îëäóüó, ìàùèééÿòèíè àéäûíëûýû èëÿ áèëäèéè
ùàäèñÿëÿðäÿí, éà äà ùàìûíûí òàíûäûüû, òÿðúöìåéè-ùàëûíû áèëäèéè
ìöàñèðëÿðèìèçèí-òàðèõè øÿõñèééÿòëÿðèí
úîõúÿùÿòëè ôÿàëèééÿòëÿðèíäÿí
àëìûøäûð.
Éóñèô ßçèìçàäÿ Öìóìèòòèôàã Éàçûúûëàð Èòòèôàãûíûí V
ãóðóëòàéûíà íöìàéÿíäÿ
ñå÷èëìèøäèð. Àçÿðáàéúàí ìÿäÿíèééÿòè
ýöíëÿðèíäÿ (1960), Áðéàíñê, Âîðîøèëîâãðàä âÿ Ãÿðáè Ñèáèðèí Òöìåí âèëàéÿòèíäÿ (1970,1973,1974) îëìóøäóð.
Éóñèô ßçèìçàäÿ
êåúìèø ÑÑÐÈ-íèí áèð ñûðà
ìåäàëëàðû âÿ Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Àëè
Ñîâåòè Ðÿéàñÿò Ùåéÿòèíèí
Ôÿõðè Ôÿðìàíëàðû èëÿ òÿëòèô
îëóíìóøäóð.
Ñåâèìëè éàçû÷û 1984-úö èë ìàðò àéûíûí 6-äà Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ùÿìèøÿ
áîðúëóéóã: (Áÿäèè ñÿíÿäëè íÿñð, ïóáëèñèñòèêà) /ðåä. Ñ.Ùöñåéíîâà. - Á.: Éàçû÷û,
1980.-287 ñ.
v Ãàðäàøëàð:
Ùåêàéÿëÿð.-Á.:Ýÿíúëèê,1986.- 156 ñ.
v Ëÿïèðëÿð: Êè÷èê éàøëû óøàãëàð ö÷öí ùÿäèééÿ /Ðåä.Ò.Úÿìèëîâà. - Á.: Ýÿíúëèê,1971.- 36 ñ.
v Ìÿí ýÿíú
ãâàðäèéà÷ûéàì: Ïéåñëÿð / Ðåä.È.Òàïäûã. - Á.: Ýÿíúëèê, 1978.- 264 ñ.
v Ìÿíèì
ìàùíûëàðûì: Ïîâåñò âÿ ùåêàéÿëÿð /Ðåä.Ñ.Ùöñåéíîâà.-Á.:
Àçÿðíÿøð, 1976.- 304 ñ.
v Î, ãÿðèá
äåéèëäèð: Ðîìàí /Ðåä. Ì.Çåéíàëîâà.- Á.:
Ýÿíúëèê,1981.-212 ñ.
v Óíóòìàéûí:
Ñÿíÿäëè ïîâåñò, ïóáëèñèñò ìÿãàëÿëÿð.-Á.: Ýÿíúëèê,1973.- 124 ñ.
Òÿðúöìÿëÿðè
v Áóðãõàðäò
Ì.Éàçûëìàìûø ìÿêòóáëàð /Òÿðú.åä. É.ßçèìçàäÿ.-Á.: Üÿíúëèê,1981.- 87 ñ.
v
Õåéðóëëàéåâ Ì. Òÿíáóð íÿüìÿëÿðè («Îäëó äèéàð»
êèòàáûíäàí)/Òÿðú.åä.É.ßçèìçàäÿ.- Á.:Éàçû÷û,1979.-306 ñ.
v Ëîíäîí Ú. Äÿìèð äàáàí /Òÿðú.åä.
É.ßçèìçàäÿ.-Á.: Ýÿíúëèê,1971.- 280 ñ.
v Ìþùñöí Ì. Àü
ìÿðìÿð /Òÿú. åä. É.ßçèìçàäÿ.-Á.:Éàçû÷û,1979.-36 ñ.
v Îñòðîâñêè À.È.
Þç àäàìûìûçäûð, äöçÿëèøÿðèê /Òÿðú.åä. É.ßçèìçàäÿ.-Á.:Àçÿðíÿøð, 1973.- 46 ñ.
v Ñèìîíîâ Ê.
Äèðèëÿð âÿ þëöëÿð: (ÛÛÛ êèòàá) /Òÿðú.åä. É.ßçèìçàäÿ.-Á.:Éàçû÷û,1987.-687ñ.
v Ñêàíäèíàâ
äàñòàíëàðû /Òÿðú.åä.É.ßçèìçàäÿ.-Á.:Üÿíúëèê, 1974.-245ñ.
Ùàããûíäà
v Ùàúûéåâ À.
Õàòèðÿëÿðèí èçè èëÿ /À.Ùàúûéåâà. Éàçû÷û, øÿõñèééÿò âÿ áÿäèè ãàíóíàöéüóíëóã.-
Á.: Éàçû÷û, 1986.- Ñ.181-189.
* *
*
v Èáðàùèìîâ Ì.
Èíàì âÿ ìÿùÿááÿò: (É.ßçèìçàäÿíèí 60 èëëèéè ìöíàñèáÿòèëÿ) //ßäÿá. âÿ èíúÿñÿíÿò.-
1977.- 2 àïð.- Ñ. 6.
v Ìÿììÿäîâ Ì.
Ýÿíúëèê ùÿðàðÿòèëÿ (Éóñèô ßçèìçàäÿíèí «Ìÿí ýÿíú ãâàðäèéà÷ûéàì»)
//Êîììóíèñò.-1978.- 2
àâã.- Ñ.4.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
ßñÿðëÿðè
v
Îí íå áûë ÷óæèì : Ïîâåñòü è
ðàññêàçû/Ïåð. ñ àçåðá.À.È.Ïîëÿêîâà.- Ì.: «Ñîâ.ïèñàòåëü»,1973.-Ñ.303.
v
Âòîðàÿ æèçíü. Ïîâåñòü/Ïåð.ñ
àçåðá. Ì.Ò.Âàéäåíáåðãà.-Ì.:»Ñîâ.ïèñîòåëü»,1962.-242 ñ.
Ñàðà Ãÿäèìîâà
26 ÔÅÂÐÀË – ÕÎÚÀËÛ
ÔÀÚÈßÑÈ
Áÿøÿðèééÿò òàðèõ áîéó áèð ÷îõ
ñîéãûðûì ùàäèñÿëÿðèíèí øàùèäè îëìóøäóð. Áó ñîéãûðûìëàðû òþðÿäÿíëÿð ùÿìèøÿ äöíéà
èúòèìàèééÿòè, ñöëùñåâÿð õàëãëàð òÿðÿôèíäÿí ïèñëÿíìèøäèð, Èíñàíëûüà ãàðøû áó äÿùøÿòè òþðÿäÿíëÿð òàðèõ ãàðøûñûíäà úàâàá
âåðìÿëè îëàúàãëàð.
Òÿÿñöôëÿð îëñóí êè, Àçÿðáàéúàí õàëãû äà
äÿôÿëÿðëÿ ìÿíôóð ãîíøóëàðûìûç îëàí åðìÿíè òÿúàâöçêàðëàðûíûí ñîéãûðûìûíà ìÿðóç
ãàëìûøäûð. Ùÿëÿ ÕÕ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ
Áàêûäà, Ãóáàäà, Øàìàõûäà, Ýÿíúÿäÿ åðìÿíèëÿðèí õàëãûìûçà ãàðøû ñîéãûðûì ñèéàñÿòè
íÿòèúÿñèíäÿ îí ìèíëÿðëÿ ýöíàùñûç èíñàí þëäöðöëìöø, øÿùÿð âÿ êÿíäëÿð
éàíäûðûëìûø, äàüûäûëìûøäûð.
ÕÕ
ÿñðèí ñîíëàðûíäà äà Àçÿðáàéúàí õàëãû åðìÿíè òÿúàâöçêàðëàðûíûí íþâáÿòè
ñîéãûðûìûíà ìÿðóç ãàëìûøäûð.
Åðìÿíè
ùÿðáè ãöââÿëÿðè 1992-úè èë ôåâðàë àéûíûí 25-äÿí 26-íà êåúÿí ýåúÿ ÕÕ ÿñðèí ÿí
äÿùøÿòëè âÿ ãàíëû ôàúèÿñèíè – Õîúàëû
ñîéãûðûìûíû òþðÿòäèëÿð. Áó èêèíúè Äöíéà ìöùàðèáÿñèíäÿ ôàøèçìèí òþðÿòäèéè äÿùøÿòëè ãûðüûíëàðäàí ñîíðà ìöàñèð äþâðäÿ åðìÿíè ñåïàðàò÷û-òåððîð÷óëàðû èëÿ áèðëèêäÿ
Åðìÿíèñòàí ùÿðáè ãöââÿëÿðèíèí âÿ Ðóñèéàíûí
366-úû ìîòîàòûúû ïîëêóíóí ÿñýÿðëÿðèíèí
òþðÿòäèéè ÿí êöòëÿâè âÿ ÿí äÿùøÿòëè
ñîéãûðûìäûð.
Àçÿðáàéúàíûí ãÿäèì ñèâèëèçàñèéà
ìÿðêÿçëÿðèíäÿí îëàí Õîúàëû øÿùÿðè ùÿëÿ 1991-úè èëèí îêòéàáð àéûíäàí ùÿð
òÿðÿôäÿí äöøìÿí ÿùàòÿñèíäÿ èäè. Îêòéàáðûí 30-äà àâòîìîáèë éîëëàðû áàüëàíäûãäàí
ñîíðà øÿùÿðëÿ ÿëàãÿ ñàõëàìàã éàëíûç âåðòîëéîòëà ìöìêöí èäè. Ñîíóíúó ìöëêè
âåðòîëéîò 1992-úè èë éàíâàðûí 28-äÿ Õîúàëûéà ýÿëÿ áèëìèøäèð, ëàêèí Øóøà øÿùÿðè
öçÿðèíäÿ 40 íÿôÿðëèê ìöëêè âåðòîëéîòóí âóðóëìàñûíäàí ñîíðà áöòöí éîëëàð
áàüëàíìûøäûð. 1992-úè èë éàíâàðûí
2-äÿí øÿùÿðèí åëåêòðèê åíåðæèñè äÿ êÿñèëìèøäèð. Õîúàëû áó çàìàí ÿùàëèñèíèí âÿ îíóí ìöäàôèÿúèëÿðèíèí
èðàäÿñè âÿ äþçöìö ñàéÿñèíäÿ éàøàéà áèëèðäè.
Øÿùÿð ÿñàñÿí àòûúû ñèëàùëàðëà
ñèëàùëàíìûø éåðëè êþíöëëö äÿñòÿëÿð, ìèëèñ âÿ Ìèëëè Îðäóíóí áèðëÿøìèø ãöââÿëÿðè
òÿðÿôèíäÿí ìöäàôèÿ îëóíóðäó. Ôåâðàëûí èêèíúè éàðûñûíäà Õîúàëû åðìÿíè ùÿðáè
áèðëÿøìÿëÿðèíèí áëîêàäàñûíà àëûíàðàã ùÿð ýöí
ìöíòÿçÿì øÿêèëäÿ àðòèëëåðèéà âÿ àüûð ùÿðáè òåõíèêàäàí àòÿøÿ òóòóëóðäó.
Õîúàëûéà ùöúóì åäÿí åðìÿíèëÿð Õàíêÿíäèíäÿêè
366-úû ðóñ àëàéûíûí ùÿðáè òåõíèêàñû èëÿ ñèëàùëàíäûðûëìûøäûðëàð. 1992-úè èë ôåâðàëûí 25-è àõøàì, øÿùÿð èêè
ñààò òàíê âÿ ÁÒÐ-ëÿðäÿí, åëÿúÿ äÿ «Àëàçàí» òèïëè ðàêåòëÿðäÿí à÷ûëàí ýöúëö àòÿøÿ òóòóëäó.
Õîúàëû ö÷ òÿðÿôäÿí ìöùàñèðÿéÿ àëûíäûüû ö÷öí, ÿùàëèñè éàëíûç ßñýÿðàí
èñòèãàìÿòèíäÿ èðÿëèëÿéèá õèëàñ îëìàüà úàí àòûðäû. Ëàêèí òåçëèêëÿ àéäûí îëäó êè,
áó áèð òÿëÿäèð. Íàõ÷ûâàíèê êÿíäè éàõûíëûüûíäà åðìÿíèëÿð ÿëèéàëûí, ñèëàùñûç
ÿùàëèíè ôàñèëÿñèç àòÿøÿ òóòäóëàð. Øàõòàëû ùàâàäà ìåøÿëÿðè ãÿò åäÿðÿê òàãÿòäÿí
äöøìöø èíñàíëàðûí-óøàãëàðûí, ãàäûíëàðûí, ãîúàëàðûí ÷îõó ìÿùç ßñêÿðàí-Íàõ÷ûâàíèê
éîëóíäà åðìÿíè ãàíè÷ÿíëÿðèíèí òþðÿòäèéè âÿùøèëèêëÿðèí ãóðáàíû îëäóëàð.
Åðìÿíèëÿð ãÿòëÿ éåòèðäèêëÿðè ýöíàùñûç
èíñàíëàðûí ìåéèòëÿðè öçÿðèíäÿ äÿ þç âÿùøèëèêëëÿðèíè ùÿéàòà êå÷èðìèøäèëÿð. Áèð
÷îõ ìåéèòëÿðèí áÿäÿíëÿðè ñöíýö èëÿ äåøèê-äåøèê åäèëìèø, áàøëàðûíûí äÿðèñè
ñîéóëìóø, ýþçëÿðè ÷ûõàðûëìûø, áóðíó âÿ ãóëàãëàðû êÿñèëìèøäèð. Áó äÿùøÿòëè
ìÿíçÿðÿ ÿñëèíäÿ åðìÿíè ôàøèçìèíèí áöòöí äöíéàéà áèð õÿáÿðäàðëûüû èäè. Òÿÿññöô
êè, ùÿëÿ äÿ áó õÿáÿðäàðëûãäàí íÿòèúÿ ÷ûõàðìàéàí, åðìÿíè òåððîðèçìèíèí
áÿøÿðèééÿòèí ýÿëÿúÿéè ö÷öí íåúÿ áèð áÿëà îëäóüóíó áàøà äöøìÿéÿíëÿð âàðäûð.
Õîúàëû ñîéãûðûìûíûí
äÿùøÿòëè ìÿíçÿðÿñè áåëÿäèð: 613 íÿôÿð þëäöðöëìöøäöð; 63 íÿôÿð óøàã, 106 íÿôÿð
ãàäûí, 70 íÿôÿð ãîúà; 8 àèëÿ òàìàìèëÿ ìÿùâ åäèëìèøäèð; 25 óøàã âàëèäåéíèíèí ùÿð
èêèñèíè èòèðìèøäèð; 130 óøàã âàëèäåéíëÿðèíäÿí áèðèíè èòèðìèøäèð; 487 íÿôÿð
éàðàëàíìûøäûð: 1275 íÿôÿð ÿñèð äöøìöøäöð; 150 íÿôÿð èòýèí äöøìöøäöð; äþâëÿòÿ âÿ
ìöëêè âÿòÿíäàøëàðà 5 ìèëéàðä ìàíàò (1992-úè èëèí ãèéìÿòè èëÿ) çèéàí äÿéìèøäèð.
Àðòûã áó ìÿøóì ñîéãûðûì ùàäèñÿñèíäÿí 15
èë êå÷èð. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ìèëëè Ìÿúëèñè 26 ôåâðàëû «Õîúàëû ñîéãûðûìû
ýöíö» åëàí åòìèøäèð.
Ùÿð
èë õàëãûìûç ôåâðàëûí 26-äà ñààò 17.00-äà Õîúàëû øÿùèäëÿðèíèí õàòèðÿñèíè áèð
äÿãèãÿëèê ñöêóòëà éàä åäèð. Ùàçûðäà Õîúàëû ÿùàëèñè 48 ðàéîíäà ãà÷ãûí
âÿçèééÿòèíäÿ éàøàéûð. Îíëàð Äàüëûã Ãàðàáàü ìöíàãèøÿñèíèí ÿäàëÿòëè ùÿëëè, þç
âÿòÿíëÿðèíÿ äþíìÿê öìèäè èëÿ éàøàéûðëàð. Îíëàð äöíéà õàëãëàðûíà, äþâëÿòëÿðèíÿ
âÿ Áåéíÿëõàëã Òÿøêèëàòëàðà þç ùöãóãëàðûíûí âÿ ÿäàëÿòèí áÿðïàñû ö÷öí ÷îõñàéëû
ìöðàúèÿòëÿð åäèðëÿð. Õîúàëû ôàúèÿñèíè åðìÿíèëÿð òÿðÿôèíäÿí åòíèê òÿìèçëÿìÿ,
Àçÿðáàéúàí òöðêëÿðèíÿ ãàðøû òåððîð àêòû êèìè èòòèùàì åäèðëÿð.
Áÿøÿðèééÿò
ÕÕ ÿñðäÿ áèð ÷îõ ìöäùèø ñîéãûðûì âÿ åòíèê òÿìèçëÿìÿ úèíàéÿòëÿðèíèí øàùèäè
îëìóøäóð. Õîúàëû îíëàðûí è÷èíäÿ äàùà äÿùøÿòëèñèäèð. Õîúàëû ñîéãûðûìûíûí
òÿøêèëàò÷ûëàðû âÿ èúðà÷ûëàðû áÿøÿðèééÿòÿ ãàðøû ÿí àüûð úèíàéÿòëÿð òþðÿòìèø
úàíèëÿð êèìè Áåéíÿëõàëã Ãàíóíëàð ÿñàñûíäà ìöùàêèìÿ îëóíìàëûäûðëàð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Êèòàáëàð
v
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ìèëëè Ìÿúëèñè Õîúàëû ñîéãûðûìû
(ýåíîñèäè) ýöíö ùàããûíäà: Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ìèëëè Ìÿúëèñèíèí ãÿðàðû//Õàëã
ãÿçåòè.-1994.-1 ìàðò.-Ñ.1.
v
ßëèéåâ È. Õîúàëû ñîéãûðûìûíûí èëäþíöìö ìöíàñèáÿòèëÿ
Àçÿðáàéúàí õàëãûíà ìöðàúèÿòè// Àçÿðáàéúàí.-2006.- 24 ôåâðàë.-Ñ.1.
v
Ùöñåéíîâ Ñ. Õîúàëûäàí ýÿëÿí ñÿñ: (ßëôè Ùàúûéåâ ùàã).-Á.:Àçÿðáàéúàí,1993.-47 ñ.
v Éàãóáëó Í.
Õîúàëû ãûðüûíû.-Á.:Àçÿðáàéúàí, 1992.-128 ñ.
v Ìöñëöìãûçû Ñ.
Ãàð öñòöíÿ ãàð éàüûðäû.-Á.:Àçÿðíÿøð, 1993.- 177 ñ.
v Ñóëòàíîâ Ç.
Âÿòÿí àüðûñû, òîðïàã éàíüûñû.-Á.:Àçÿðáàéúàí,1993.- 69 ñ.
v Ñóëòàíîâ
Ç.Õîúàëû ôàúèÿñè.-Á.:Èøûã, 1993.-49ñ.
* *
*
v Àáäóëëà Ù.
Õîúàëûäà ñîéãûðûì…//Éåíè Àçÿðáàéúàí.-2006.- 25 ôåâð.-Ñ.7.
v
Àáäèíîâ Ñ. Åðìÿíè âÿùøèëèéèíèí ãàíëû ñÿùèôÿñè //Õàëã
ãÿçåòè.- 2006.- 24 ôåâð.- Ñ.6.
v Àáëàüëû Ñ.
Õîúàëû ñîéãûðûìû //Ðåñïóáëèêà.- 2003.- 23 ôåâ.- Ñ.4.
v Àááàñîâ È. Ìèñëè
ýþðöíìÿìèø ãÿñä (Õîúàëû ñîéãûðûìû) //Àçÿðáàéúàí.-2006.- 23 ôåâð.-Ñ.3.
v Àãàéàð Ø. Àíà
êþðïÿñèíè þç ÿëëÿðèéëÿ áîüäó, äöøìÿí ñÿñèíè åøèòìÿñèí äåéÿ (Õîúàëû øÿùèäëÿðè
ùàããûíäà) //Éåíè Àçÿðáàéúàí.- 2001. - 26 ôåâð.- Ñ. 6.
v Àéäûíîüëó Ò.
Õîúàëû: Òàðèõ, àüðû, äÿðñ //Õàëã ãÿçåòè.-2001.- 24 ôåâð.- Ñ.4.
v Àéäûíîüëó Ò.
Úÿùÿííÿì ãàðøûñûíäà äþéöø. (Õîúàëû ñîéãûðûìû ùàã.) //Õàëã ãÿçåòè.- 2002.- 26
ôåâð.- Ñ. 5.
v Àíàìà
äåéèí…(Õîúàëû ñîéãûðûìû - ÕÕ ÿñðèí ôàúèÿñè.) //Àçÿðáàéúàí.-2004.-26 ôåâð. –
Ñ.5.
v Àðèô Ì. Õîúàëû
ôàúèÿñè (Øåð) //Ãàðàáàü, 2006.- 25 ôåâ.-Ñ.14.
v Àñëàí Ã. Õîúàëû
ñîéãûðûìû ÕÕ ÿñðèí ÿí äÿùøÿòëè ôàúèÿñèäèð //Ðåñïóáëèêà.- 2006.- 5 ìàðò.- Ñ.3.
v Àçÿðáàéúàí õàëãûíà
ãàðøû òþðÿäèëìèø àüûð úèíàéÿòëÿðäÿ èøòèðàê åäÿíëÿð úÿçàëàíäûðûëàúàãëàð: (
Õîúàëû ñîéãûðûìû - ÕÕ ÿñðèí ôàúèÿñè) //Àçÿðáàéúàí.- 2004.-26 ôåâð. - Ñ.4.
v Áåø àäàìäàí
áèðè: Õîúàëû ñîéãûðûìû ùàããûíäà//Éåíè
Àçÿðáàéúàí.-2005.-25 ôåâð.-Ñ.7.
v ßëèéåâà Ð.
Ôÿõàðÿò âÿ çèéàëûëûã ðÿìçè ñàéûëàí ãàäûíëàðûìûç //Àçÿðáàéúàí.-2005.-8 ìàðò. -
Ñ.4.
v Õîúàëû ôàúèÿñè
1918-úè èë ìàðò ñîéãûðûìûíûí äàâàìûäûð: Âéàíàäà Àçÿðáàéúàí âÿ Òöðê èúìàëàðûíûí
òÿøÿááöñö èëÿ éöðöø-ìèòèíã êå÷èðèëèá//Éåíè Àçÿðáàéúàí.-2005.-5 àïð.-Ñ.6-8.
Ðóñ äèëèíäÿ
ÿäÿáèééàò
v Ìàìåäîâà
Õ.Õîäæàëû: Ùåõèäû è øàõèäû.-Á.:Äîì ñêàçêè, 205.-248 ñ.
Èíòåðíåòäÿ
www.ùóìàí.ýîâ.àç
www.êùîæàëó.îðã
www.àçåðáàéæàí.àç
Ñàðà Ãÿäèìîâà
ÌÀÐÒ
ÌÀÍÀÔ ÑÖËÅÉÌÀÍÎÂ - 95
Ìàíàô Ôÿðÿú îüëó Ñöëåéìàíîâ 1912-úè
èë ìàðò àéûíûí 3-äÿ Èñìàéûëëû ðàéîíóíóí
Ëàùûú ãÿñÿáÿñèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Ïåäàãîæè òÿìàéöëëö 18 ñàéëû Áàêû øÿùÿð
ìÿêòÿáèíè áèòèðìèøäèð (1930), ñîíðà Ì.ßçèçáÿéîâ àäûíà Àçÿðáàéúàí Íåôò-Êèìéà
Èíñòèòóòóíóí Ýåîëîæè-Êÿøôèééàò ôàêöëòÿñèíäÿ òÿùñèë àëìûøäûð (1932-1937).
Èíñòèòóòó áèðèíúè äÿðÿúÿëè Ôÿðãëÿíìÿ äèïëîìó èëÿ áèòèðèá êÿøôèééàò÷û äàü
ìöùÿíäèñè àäûíû àëìûøäûð. ßìÿê ôÿàëèééÿòèíÿ Ãàðàäàü íåôò-ãàç ìÿäÿíëÿðè
èäàðÿñèíäÿ ìöùÿíäèñëèêäÿí áàøëàìûøäûð. Àçÿðáàéúàí Ñÿíàéå Èíñòèòóòóíäà
àññèñòåíò, äîñåíò îëìóøäóð (1939).
Èíñòèòóòóí Íåôò-Ãàç Éàòàãëàðû Ýåîëîýèéàñû Àõòàðûøû êàôåäðàñûíûí äîñåíòè
âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøìûøäûð. ßäÿáè éàðàäûúûëûüà 1947-úè èëäÿ «Àçÿðáàéúàí»
æóðíàëûíäà äÿðú îëóíàí «Éåðèí ñèððè» ðîìàíû èëÿ áàñëàìûøäûð. Áó ðîìàí Ìîñêâàäà
îí áèð äÿôÿ, Ðóìûíèéà, Ïîëøà âÿ Ìàúàðûñòàíäà èêè äÿôÿ íÿøð îëóíìóøäóð. Áó ÿñÿðè
Ìîñêâàäà íÿøð åäèëÿíäÿí ñîíðà Ìàíàô
Ñöëåéìàíîâó ÑÑÐÈ Éàçû÷ûëàð Èòòèôàãûíûí öçâëöéöíÿ ãÿáóë åòìèøëÿð.
Ìàíàô Ñöëåéìàíîâ äþâðè ìÿòáóàòäà
ìÿãàëÿëÿðëÿ äÿ úûõûø åòìèø, áÿçÿí îíëàðû «Ôÿðÿúîüëó» èìçàñû èëÿ ÷àï
åòäèðìèøäèð. Î, 1956-úû èëäÿ «Äàüëàð ãîéíóíäà», 1958-úè èëäÿ «Ôûðòûíà»
ðîìàíëàðûíû éàçìûøäûð.1968-úè èëäÿ éàçäûüû «Çèðâÿëÿðäÿ» ðîìàíû äàü-ìÿäÿí
èøúèëÿðèíÿ ùÿøð îëóíìóøäóð. ßñÿðäÿ Àçÿðáàéúàí òÿáèÿòèíèí ýþçÿëëèêëÿðèëÿ,
äàü-ìÿäÿí ôÿùëÿëÿðèíèí ÿí àüûð èøè éàçû÷ûíûí òÿñâèðëÿðèíäÿ âÿùäÿò òÿøêèë
åòìèøäèð.
Éàçûúûíûí
êþùíÿ Áàêû ùàããûíäà «Åøèòäèêëÿðèì, îõóäóãëàðûì âÿ ýþðäöêëÿðèì» àäëû ìàðàãëû áèð
ÿñÿðè âàð. Ìöÿëëèô áó êèòàá öçÿðèíäÿ éåääè èë èøëÿìèøäèð. Ãûðõ èëÿ éàõûí äþâëÿò
àðõèâëÿðèíäÿ ñÿíÿäëÿð òîïëàìûøäûð. Áó ÿñÿðäÿ ÕÛÕ ÿñðèí ñîíó, ÕÕ ÿñðèí
áàøëàíüûúûíäà Áàêûíûí ñîí äÿðÿúÿ ìöðÿêêÿá, çèääèééÿòëÿðëÿ äîëó ãàéüûëû ýöíëÿðè
òÿñâèð îëóíìóø, ôÿùëÿ ñèíôèíèí áåéíÿëìèëÿë áèðëèéèíè çÿèôëÿòìÿê öúöí ìèëëè
ãûðüûí òþðÿäÿí èêèöçëö ìèëëÿò÷è øîâèíèñòëÿðèí, Äàøíàã âÿ Ìóñàâàò ïàðòèéàëàðûíûí
áèð úîõ öçâëÿðèíèí è÷ öçö èôøà åäèëìèøäèð.
Ìàíàô
Ñöëåéìàíîâóí éàðàäûúûëûüûíû ôÿðãëÿíäèðÿí âàúèá áèð ñàùÿ äÿ îíóí òÿðúöìÿ÷èëèê
ôÿàëèééÿòèäèð. Èíýèëèñ äèëèíè éàõøû áèëÿí ñÿíÿòêàð óçóí èëëÿð áèðáàøà
îðèæèíàëäàí òÿðúöìÿëÿð åòìèøäèð. Îíóí èíýèëèñ äèëèíäÿí òÿðúöìÿëÿðèíèí
ìÿçèééÿòëÿðè, áó ñàùÿäÿ ñÿíÿòêàð àõòàðûøëàðû åëìè ìàðàüà ñÿáÿá îëìóøäóð.
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Óíèâåðñèòåòèíäÿ èíäè éàçû÷û-òÿðúöìÿ÷è Ìàíàô Ñöëåéìàíîâóí
èíýèëèñ äèëèíäÿí òÿðúöìÿëÿðè àéðûúà òÿäãèãàò ìþâçóñó êèìè þéðÿíèëèð. Îõóúóëàð
îíóí òÿðúöìÿñèíäÿ Úåê Ëîíäîí, Ñòåéíáåê, Î.Íåíðè, Ì.Êîðåëàí, Ãðàñè À, Îãàòî,
Àëåêñ ëà ×èìà, Ó.À.Ìàêòàíè, Ð.Àáãàìñ, Ð.Ðèâ, À.Ðàòîí, Ñ.Ìîåì
êèìè ýþðêÿìëè èíýèëèñ éàçû÷ûëàðûíûí ÿñÿðëÿðè èëÿ òàíûø îëìóøëàð.
Ìàíàô
Ñöëåéìàíîâ èõòèñàñúà ýåîëîã îëñà äà, áöòöí ðóùó áÿäèè éàðàäûúûëûã ñèìëÿðè
öñòöíäÿ êþêëÿíìèøäèð. Îíäàí úîõ åëìè ÿñÿðèí ìöÿëëèôè îëìóøäóð. Ðåñïóáëèêàìûçäà
åëìèí âÿ õàëã òÿñÿððöôàòûíûí ìöõòÿëèô ñàùÿëÿðèíäÿ ùàçûðäà ñÿìÿðÿëè ôÿàëèééÿò
ýþñòÿðÿí ÿëëèéÿ ãÿäÿð ïðîôåññîð, éöçäÿí úîõ åëìëÿð íàìèçÿäè, ðÿùáÿð èø÷èëÿð
îíóí êå÷ìèø òÿëÿáÿëÿðèäèð.
Ì.Ñöëåéìàíîâ
Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Àëè Ñîâåòè Ðÿéàñÿò
Ùåéÿòèíèí Ôÿõðè ôÿðìàíû èëÿ âÿ áèð ìåäàëëà òÿëòèô åäèëìèøäèð.
Ñåâèìëè
éàçû÷û 2001-úè èë ìàé àéûíûí 24-äÿ Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ñå÷èëìèø
ÿñÿðëÿðè: 2 Ú-äÿ.-Á.:Àçÿðíÿøð,1993.-1994.-
Ú.Û
Éåðèí ñèððè. Äàüëàð ãîéíóíäà.- 450 ñ.;
Ú.ÛÛ Ôûðòûíà: Ðîìàí âÿ ùåêàéÿëÿð.- 247ñ.
v Àçÿðáàéúàí
ìèëéîí÷óëàðû: Ùàúû Çåéíàëàáäèí Òàüûéåâ.-Á.:Ýÿíúëèê,1996.-95ñ.
v Åøèòäèêëÿðèì, îõóäóãëàðûì,
ýþðäöêëÿðèì.-Á.:Àçÿðíÿøð,1989.-373 ñ.
v Íàüûéåâ Ì.-
Á.:Ýÿíúëèê, 1994.-3 6 ñ.
v Çèðâÿëÿðäÿ.-Á.:Ýÿíúëèê
, 1988.-287 ñ.
Òÿðúöìÿëÿðè
v Ïàãîí À. Àíà ùåéêÿëè: /Òÿðú.åä.
Ñöëåéìàíîâ Ì.-Á.: Ýÿíúëèê, 1987.-140 ñ.
v Ñòåéíáåê Ú. Ñîí
éàðïàã: /Òÿðú.åä. Ì.Ñöëåéìàíîâ.-Á.: Àçÿðíÿøð, 1972.- 137 ñ.
v Ñîòíèê Ó. Ìàøêà
Ñîíáî âÿ Òóêàí. Óüóðñóç ìÿúàðà: Ïîâåñòëÿð /Òÿðú.åä.Ì.Ñöëåéìàíîâ.-Á.: Àçÿðíÿøð,
1966. -190 ñ.
Ùàããûíäà
v Úÿôÿðîâ Í.
Äîëàí, êÿôêèðèì, äîëàí: Ìàíàô Ñöëåéìàíîâóí þìöð äàñòàíû.-Á.:Éàçû÷û, 1993.-17Û
ñ.
* *
*
v Áàéðàìîâ Ã. «Ñîí
éàðïàã» âÿ îíóí òÿðúöìÿñè //ßäÿá. âÿ èíúÿñÿíÿò.-1973, 21 èéóë.-Ñ.12.
v Úÿôÿðîâ Í.
Ãîúàìàí éàçû÷û: Ìàíàô Ñöëåéìàíîâ-80 //ßäÿáèééàò ãÿçåòè.-1992.-20 ìàðò.- Ñ.7.
v ßáäöëãûçû À.
Òàðèõ òÿùðèô îëóíìàç: (Ì.Ñöëåéìàíîâóí Õÿçÿð Óíèâåðñèòåòèíäÿ íÿøð îëóíìóø «Ñîí
áàùàðà ÷àòäûã» êèòàáû ùàããûíäà) //ßäÿáèééàò ãÿçåòè.- 1996.-20 äåê. -Ñ.5.
v ßùìÿäîâ
Ú.Éàðàäûúûëûã éîëó: Ì.Ñöëåéìàíîâ-75 //ßäÿá.âÿ
èíúÿñÿíÿò.-1987.-6 ìàðò.- Ñ 7.
v Ùÿñÿíãóëèéåâ Ì.
Çÿùìÿòëè þìöð: Ìàíàô Ñöëåéìàíîâ-70
//ßäÿá. âÿ èíúÿñÿíÿò.- 1982.- 9 àïð. – Ñ.6.
v Íÿçèðîâ Ê. Ìàíàô
ìöÿëëèìèí ãàëåðåéàñû (Éàçû÷û Ìàíàô Ñöëåéìàíîâ ùàã.) //Àçÿðá.
ýÿíúëÿðè.-1988.- 4 éàíâ.-Ñ.4.
Ñàðà Ãÿäèìîâà
ÁÅÉÍßËÕÀËà ÃÀÄÛÍËÀÐ
ÝÖÍÖ
8
ìàðò Áåéíÿëõàëã ãàäûíëàð ýöíö-èãòèñàäè-èúòèìàè âÿ ñèéàñè áÿðàáÿðëèê óüðóíäà
ìöáàðèçÿäÿ ãàäûíëàðûí Áåéíÿëõàëã Ùÿìðÿéëèê ýöíöäöð. Áåéíÿëõàëã ãàäûíëàð ýöíöíöí áàéðàì åäèëìÿñè
Ê.Ñåòêèíèí òÿêëèôè èëÿ 1910-úó èëäÿ ñîñèàëèñò ãàäûíëàðûí 2-úè Áåéíÿëõàëã
Êîíôðàíñûíäà ãÿðàðà àëûíìûøäûð. Èëê äÿôÿ 1911-úè èëäÿ Àëìàíèéà, Àâñòðèéà, Èñâå÷
âÿ Äàíèìàðêàäà êå÷èðèëìèøäèð. Ðóñèéàäà 1913-úö èëäÿ, Àçÿðáàéúàíäà èñÿ 1917-úè
èëäÿ ãåéä åäèëìèøäè. 1914-úö èëÿäÿê Áåéíÿëõàëã ãàäûíëàð ýöíö ìàðòûí ìöõòÿëèô
ýöíëÿðèíäÿ êå÷èðèëèðäè. Áåéíÿëõàëã ãàäûíëàð ýöíöíöí 8 ìàðòäà êå÷èðèëìÿñè
Àâñòðèéà, Ìàúàðûñòàí, Àëìàíèéà, Íèäåðëàíä, Ðóñèéà, ÀÁØ, Èñâå÷ðÿ âÿ ñ. þëêÿ
ãàäûíëàðûíûí þç ùÿìðÿéëèê ýöíöíö ìÿùç áó òàðèõäÿ ãåéä åäÿíäÿí ñîíðà ÿíÿíÿ
ùàëûíû àëäû.
Òöðê
åòíîñëàðûíäà, Àçÿðáàéúàíäà-Îüóç åëëÿðèíäÿ ãàäûí, àíà ìöãÿääÿñ ñàéûëìûø, îíà
áþéöê åùòèðàì ýþñòÿðèëìèøäèð. Àíà ùàããû òàíðû ùàããûíà áÿðàáÿð òóòóëìóøäóð. Óçàã
ñÿôÿðäÿí éóðäà äþíÿí îüóë ÿââÿëúÿ àíàñûíà òÿçèì åäèá ýþðöøìÿëè, ñîíðà èñÿ
àòàñûíà éàõûíëàøìàëû èäè. Àçÿðáàéúàí ãàäûíû ãÿùðÿìàíëûã ýþñòÿðìèø, ùþêìðàíëûã
åòìèø, äèïëîìàò êèìè ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìèøäèð. Ìàññàýåò ùþêìäàðû Òîìðèñ
òîðïàãëàðûìûçà ãÿñáêàð éöðöø åòìèø ßùÿìÿíè ùþêìäàðû ÛÛ Êèðè ìÿüëóá åòìèøäèð.
Åðàäàí ÿââÿë 65-66-úû èëëÿðäÿ Àçÿðáàéúàíà ùöúóì åòìèø Ðîìàëûëàð äþéöøäÿ ùÿëàê
îëàíëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ úÿíýàâÿð ýåéèìè îëàí ÷îõëó ãàäûí ìåéèòè ýþðÿðÿê ùåéðÿòÿ
ýÿëìèøäèëÿð. Àüãîéóíëó ùþêìäàðû Óçóí Ùÿñÿíèí àíàñû Ñàðà õàòûí ãîíøó äþâëÿòëÿðèí
ùþêìäàðû èëÿ äàíûøûãëàð àïàðìûø, ñèéàñÿò âÿ äèïëîìàòèéà ìåéäàíûíäà îíëàðà ãàëèá
ýÿëìèøäèð. Èýèä Òóòè Áèêÿ Äÿðáÿíäè ùèéëÿ èëÿ òóòìàã èñòÿéÿí ãàðäàøûíûí êÿëÿéèíÿ
èíàíìàìûø, øÿùÿðè ìÿðäëèêëÿ ìöäàôèÿ åäÿðÿê
ÿðè Ôÿòÿëè õàíà ñàäèã ãàëìûøäûð. Áó ýöí Àçÿðáàéúàíûí áèðèíúè õàíûìû,
Ùåéäÿð ßëèéåâ ôîíäóíóí ïðåçèäåíòè, ÉÓÍÅÑÊÎ-íóí õîø ìÿðàìëû ñÿôèðè Ìåùðèáàí
õàíûì ßëèéåâà áåéíÿëõàëã ìèãéàñëû èúòèìàè-ñèéàñè õàäèì, òÿùñèë âÿ ìÿäÿíèééÿò òÿÿññöáêåøè êèìè
ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèð.
ÕVÛÛÛ
ÿñð Ôðàíñà áóðæóà èíãèëàáûíûí ãÿëÿáÿñèíäÿ ãàäûíëàð äà áþéöê ðîë
îéíàìûøäûëàð. Ìÿùç ùÿìèí âàõò ãàäûíëàðûí ùöãóã áÿðàáÿðëèéè óüðóíäà
ùÿðÿêàò-ôåìèíèçì ùÿðàêàòû áàøëàíäû. Ùÿìèí ùÿðàêàòûí ÿñàñûíû ôðàíñûç éàçû÷ûñû âÿ
èúòèìàè õàäèì Îëèìïèéà äå Ãóæ ãîéìóøäóð. Î, ãàäûíëàðà ñå÷êè ùöãóãó âåðèëìÿñè,
îíëàðûí äþâëÿò âÿçèôÿëÿðèíÿ ñå÷èëìÿñè ùöãóãëàðûíû òÿñáèò åäÿí «Àâðîïà
ãàäûíëàðûíûí ùöãóãëàðû ùàããûíäà Áÿéàííàìÿ» íèí ìöÿëëèôè èäè.
Ñÿíàéå ñèâèëèçàñèéàñûíûí
úîøãóí âöñÿò àëäûüû áèð øÿðàèòäÿ ãàäûíëàðûí ùöãóãè ñòàòóñó îíëàðûí èãòèñàäè
âÿçèééÿòè èëÿ áèðýÿ àðòìàüà áàøëàìûøäûð. Îíëàð êèøèëÿðëÿ éàíàøû ôàáðèêëÿðäÿ
÷àëûøûðäûëàð, ùÿòòà èñòåùñàëûí áèð ÷îõ ñàùÿëÿðèíäÿ ãàäûíëàð öñòöíëöê òÿøêèë åäèðäèëÿð.
Òàðèõèìèçèí ãÿùðÿìàíëûã ñÿùèôÿëÿðèíäÿ
Àçÿðáàéúàí ãàäûíëàðûíûí þç øþùðÿòè, þç øÿðÿôè, þç ëÿéàãÿòè âàð. Ãàäûí
ëÿéàãÿòèíÿ, ãàäûí øÿðÿôèíÿ, ãàäûí
ìÿòàíÿòèíÿ éöçëÿðëÿ äàñòàíëàð ãîøóëìóø, íÿüìÿëÿð éàçûëìûøäûð. Àíà, Ãàäûí õàëãûìûçûí
ìÿíëèê ùåéêÿëèäèð. Ùÿìèøÿ ãàäûí ùàããûíäà äöøöíÿíäÿ óëó Úàâèäèí àøàüûäàêû äÿðèí
ùèêìÿòëÿ äîëó îëàí ãèéìÿòëè ìèñðàëàðû éàäà äöøöð:
Ãàäûí
ýöíÿø, úîúóã-àé… íóðó àé ýöíÿøäÿí àëûð,
Ãàäûíñûç
þëêÿ ÷àïûã ìÿùâ îëóð, çàâàëû ãàëûð.
Ã
àäûí ÿëè èëÿ ôÿãÿò áÿõòèéàð îëóð áó úàùàí,
Î,
áèð ìÿëÿê, îíó òÿäðèñ åäèð áþéöê
éàðàäàí.
Î,
÷îõ ñåâèìëè, ýþçÿë, èíúÿ íàçëû áèð õèëãÿò,
Îíóí
àéàãëàðû àëòûíäàäûð ôÿãÿò úÿííÿò,
Ãàäûí
ýöëÿðñÿ áó èçñèç ìöùèòèìèç ýöëÿúÿê.
Ñöðöêëÿíÿí
áÿøÿðèééÿò ãàäûíëà éöêñÿëÿúÿê.
Òàðèõè áèð ôàêòäûð êè, Àçÿðáàéúàí ãàäûíû óçóí
ÿñðëÿð ìÿíýÿíÿ àëòûíäà ñàõëàíûëìûø, ùöãóãó ÿëèíäÿí àëûíìûø âÿ êþëÿ âÿçèééÿòèíäÿ
éàøàìûøäûð. Óçóí èëëÿðäÿí ñîíðà ôåîäàë-ïàòðèàðõàë ãóðóëóø äàðìàäàüûí åäèëäè,
ãàäûíëàð àçàäëûüà ÷ûõäû, úÿìèééÿòèí èíêèøàô ìÿðùÿëÿñèíäÿ éàõûíäàí èøòèðàê
åòìÿéÿ áàøëàäûëàð.
20-úè
éöçèëëèéèí ÿââÿëèíäÿ àçÿðáàéúàíëû ãàäûíëàð ìààðèôèí, ìÿäÿíèééÿòèí èíêèøàô
ìÿðùÿëÿñèíäÿ ôÿàë ìöáàðèçÿéÿ ãîøóëäóëàð.
Èêèíúè
äöíéà ìöùàðèáÿñèíäÿí ñîíðà ýåíäåð ùöãöãëàðû ïðîáëåìè (úèíñëÿðèí áÿðàáÿðëèéè)
àêòóàë ÿùÿìèééÿò êÿñá åòäè. Ãàäûíëàðëûí êèøèëÿðëÿ ùöãóã áÿðàáÿðëèéè ÁÌÒ-íèí
íèçàìíàìÿñèíäÿ òÿñáèò îëóíìàãëà áåéíÿëõàëã ùöãóãè íîðìàéà ÷åâðèëäè. ÁÌÒ-íèí Áàø Ìÿúëèñè 1979-úó èëäÿ «Ãàäûí Êîíâåíñèéàñû» àäëû ñÿíÿäè
ãÿáóë åòäè. Àçÿðáàéúàí 1995-úè èëäÿ áó ñÿíÿäè ðàòèôèêàñèéà åòäè.
Àçÿðáàéúàí ãàäûíû àçàäëûã ÿëäÿ
åòäèêäÿí ñîíðà ñöðÿòëÿ þçö äÿ èíêèøàô åòìèø âÿ úÿìèééÿòèí äÿ èíêèøàô åòìÿñèíèí
ñÿáÿáêàðû, áþéöê èøòèðàê÷ûñû îëìóøäóð. Îíà ýþðÿ äÿ áó ýöí ìöñòÿãèë Àçÿðáàéúàí
ãàäûíëàðûíûí ïðîáëåìè îíäàí èáàðÿòäèð êè, îíëàðà äàùà ÷îõ ãàéüû ýþñòÿðèëñèí âÿ
îíëàðûí ãöââÿñèíäÿí äàùà äà ñÿìÿðÿëè èñòèôàäÿ åòìÿê ìöìêöí îëñóí.
Òàðèõè ñûíàãëàðäàí àëíûà÷ûã, öçöàü
÷ûõàí Àçÿðáàéúàí ãàäûíû áó ýöí ìöñòÿãèë Ðåñïóáëèêàìûçäà äåìîêðàòèê úÿìèééÿòèí
àïàðûúû öçâö êèìè ÷ûõûø åäèð.
Áó ýöí Àçÿðáàéúàí ãàäûíû äîüìà òîðïàãëàðûìûçûí
áèð ãèñìèíèí èøüàë àëòûíäà îëäóüó èíäèêè äþâðäÿ ýÿíúëÿðè âÿòÿíÿ ñÿäàãÿò ðóùóíäà
òÿðáèéÿ åäÿðÿê, îíëàðû õàëãà, úÿìèééÿòÿ ëàéèãëè þâëàä êèìè éåòèøäèðìÿê
ñàùÿñèíäÿ öçÿðèíÿ äöøÿí àüûð èøè øÿðÿôëÿ
éåðèíÿ éåòèðèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
v ßëèéåâ È.
Áåéíÿëõàëã Ãàäûíëàð ýöíö ìöíàñèáÿòèëÿ Àçÿðáàéúàí Ãàäûíëàðûíà òÿáðèê
//Àçÿðáàéúàí.-2006.-
8 ìàðò.- Ñ.1.
v Àäûí øÿðÿôëèäèð
ñÿíèí åé ãàäûí: (8 ìàðò ãàäûíëàð áàéðàìû
ìöíàñèáÿòèëÿ) //Õàëã ãÿçåòè.-2006.-8 ìàðò.- Ñ.3.
v Àüàéåâ Ú.
Íàõ÷ûâàí ãàäûíëàðûíûí ñÿùíÿ ôÿàëèééÿòè //Ìÿäÿíè-Ìààðèô.-2005.-¹3.-Ñ.54.
v Àçÿðáàéúàí
ãàäûíû ÕÕÛ ÿñðèí àñòàíàñûíäà //Àçÿðáàéúàí . -2000.-26 äåê. - Ñ.5.
v Àçÿðáàéúàí
ÿùàëèñèñèíèí 51 ôàèçèíè ãàäûíëàð òÿøêèë åäèð//Àçÿðáàéúàí.-2004.-7 ìàðò. - Ñ.2.
v Áàéðàìîâà Õ.
Àçÿðáàéúàí ãàäûíû àüëû âÿ çÿêàñûéëà õàëãûìûçû ùÿìèøÿ óúàëäûá //Õàëã
ãÿçåòè.-2006.-8 ìàðò .-Ñ.3.
v Áàéðàìûíûç
ìöáàðÿê ÿçèç, ñåâèìëè ãàäûíëàðûìûç: (Ðåñïóáëèêà ñàðàéûíäà 8 ìàðò Áåéíÿëõàëã
ãàäûíëàð ýöíöíÿ ùÿñð îëóíìóø òÿíÿòÿíÿëè ìÿðàñèì) //Àçÿðáàéúàí.-2000.- 8 ìàðò. -
Ñ.3.
v Ãàäûíëàðû
ãèéìÿòëÿíäèðèí, ãàäûíëàðû ñåâèí //Àçÿðáàéúàí ãàäûíû.-1999.-¹3.-Ñ.2.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Òîðæåñòâåííàÿ öåðåìîíèÿ âî äâîðöå «Ðåñïóáëèêà» ïîñâÿùåííàÿ Ìåæäóíàðîäíîìó æåíñêîìó äíþ-8 Ìàðòà //Áàêèíñêèé ðàáî÷èé.-2001.-10 ìàðòà .-Ñ.1-2.
Ñàðà Ãÿäèìîâà
ÇÀÙÈÄ ÕßËÈË - 65
Õÿëèëîâ Çàùèä Àáäóëëà îüëó 1942-úè èë ìàðò àéûíûí 20-äÿ
Éåâëàõ øÿùÿðèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. 1948-58-úè èëëÿðäÿ Ñàáèð àäûíà 2 ñàéëû
øÿùÿð îðòà ìÿêòÿáèíäÿ òÿùñèë àëûá. Îðòà ìÿêòÿáè áèòèðäèêäÿí ñîíðà 1959-1965-úè
èëëÿðäÿ ÀÄÓ-íóí (èíäèêè ÁÄÓ) Ôèëîëîýèéà ôàêöëòÿñèíèíèí æóðíàëèñòèêà øþáÿñèíäÿ
ãèéàáè òÿùñèë àëûá. ßìÿê ôÿàëèééÿòèíÿ Éåâëàõ Òöòöí
Ôåðìåíòëÿìÿ çàâîäóíäà òåõíèê êèìè áàøëàìûøäûð. 1965-66-úè èëëÿðäÿ Éåâëàõ
øÿùÿð ìÿäÿíèééÿò åâèíèí ìöäèðè, «Ãÿëÿáÿ» àäëû ðàéîíëàðàðàñû ãÿçåòèí
ðåäàêñèéàñûíäà ÿäÿáè èø÷è, «Òÿøÿááöñ» àäëû Éåâëàõ ðàéîí ãÿçåòèíäÿ ìÿñóë êàòèá,
«Ìöáàðèçÿ» àäëû Ýîðàíáîé ðàéîí ãÿçåòèíäÿ ÿäÿáè èø÷è, ìÿñóë êàòèá âÿçèôÿëÿðèíäÿ
èøëÿéèá. 1966-úè èëäÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Óíèâåðñèòåòèíäÿ «Ýÿíú ìöÿëëèì» ãÿçåòèíèí
ðåäàêòîðó òÿéèí îëóíóá. 1969-70-úè èëëÿðäÿ Óíèâåðñèòåòäÿ ïàðòèéà êîìèòÿñèíèí
êàòèáè ñå÷èëèá. 1970-úè èëäÿ «ßäÿáèééàò òàðèõè» êàôåäðàñûíäà áàø ìöÿëëèì, 1980-úè èëäÿ «ßäÿáèééàò âÿ îíóí òÿäðèñè»
êàôåäðàñûíäà äîñåíò èøëÿéèá. 1977-úè èëäÿí
Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð Áèðëèéèíèí öçâöäöð. 1975-úè èëäÿ Ôèëîëîýèéà Åëìëÿðè
íàìèçÿäè, 1990-úè èëäÿ Ôèëîëîýèéà Åëìëÿðè äîêòîðó, 1991-úè èëäÿ Ïðîôåññîð àäûíû
àëìûøäûð. 1997-úè èëäÿí ÀÄÏÓ-íóí Ïåäàãîãèêà ôàêöëòÿñèíèí äåêàíû èøëÿéèð.
Ùàçûðäà ßäÿáèééàò âÿ îíóí òÿäðèñè ìåòîäèêàñû êàôåäðàñûíûí ìöäèðè âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøûð. 2002-úè èëäÿ
«Ãûçûë ãÿëÿì» ìöêàôàòû ëàóðåàòû àäûíà ëàéèã ýþðöëöá.
«Âÿòÿíèì»
àäëû èëê øåðè 1958-úè èëäÿ, «Éåíè Éåâëàõ» ãÿçåòèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð. Äþâðè
ìÿòáóàòäà ìöíòÿçÿì ÷ûõûø åäèð. 1982- úè èëäÿ «Ëèòåðàòóðíàéà ãàçåòà» äà äÿðú
îëóíàí «Êþëýÿëÿð» âÿ «Ëèìîíàä è÷ìÿéèì» ùåêàéÿëÿðèíÿ ýþðÿ ðåäàêñèéàíûí «Çîëîòîé
òåëéîíîê» ìöêàôàòûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð. Óøàã éàçû÷ûñû êèìè òàíûíûð.
Óøàã ÿäÿáèééàòûíû òÿäãèã åäÿí
Áåéíÿëõàëã Úÿìèééÿòèí Ìîñêâàäà êå÷èðèëÿí ñèìïîçèóìóíäà (1981), Ïðàãàäà
êå÷èðèëÿí «Ìÿêòÿáÿãÿäÿð éàøëû óøàãëàð ö÷öí ÿäÿáèééàò» àäëàíàí Öìóìèòòèôàã
Êîíôðàíñëàðäà èøòèðàê åòìèøäèð. Êå÷ìèø ÑÑÐÈ Äþâëÿòíÿøðêîìóí âÿ ÑÑÐÈ Éàçû÷ûëàð
Èòòèôàãûíûí Óøàã ßäÿáèééàòû Øóðàñûíûí
öçâö îëìóøäóð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Áàëëûúà.-Á.:
Ýÿíúëèê, 1981.-247 ñ.
v ×ûðàã íÿíÿíèí
íàüûëëàðû.-Á.: Ýÿíúëèê, 1989.- 231 ñ.
v Ýþéäÿí ö÷ àëìà
äöøäö.-Á.: Ýÿíúëèê, 1974.- 119 ñ.
v Äöíéàíûí ÿí
áàëàúà íàüûëëàðû.-Á.: «Íàüûë åâè», 2002.-175 ñ.
v Ãàðûøãàëàð.-Á.: Ýÿíúëèê, 1971.-12 ñ.
v Ãóøëàð, ãóøëàð.-Á.:
Èøûã, 1977.- 36 ñ.
v Ó÷àí
÷ûðàãëàð.-Á.: Ýÿíúëèê, 1969.-42 ñ.
v Òóðàüàéëàð
îõóéóð.-Á.: Ýÿíúëèê, 1979.-78 ñ.
v Ìÿí ðÿíýëÿðè òàíûéûðàì.-Á.: Ýÿíúëèê, 1972.-98
ñ.
v Îäëàð éóðäóíóí
ïàéòàõòû.-Á.: Ýÿíúëèê, 1992.-105 ñ.
v Îðõàí âÿ
äîñòëàðû.-Á.,2004.-153 ñ.
v Ìàâè äÿíèç
öçÿðèíäÿ.-Á.,1987.-123ñ.
Òÿðúöìÿëÿðè
v Éóðè Êóøàã.
Ãîíàã ýåäèð àü ýÿìè / Òÿðú åä. Ç.Õÿëèë.-Á.: Êíèãà, 1983.-91 ñ.
Ùàããûíäà
v ßñýÿðëè ß.
Ñÿíÿòêàðûí óøàã äöíéàñû.-Á.: ÀÄÏÈ, 2003.-145 ñ.
*
* *
v Àüàéåâ Ø.
Äöíéàíûí ÿí áàëàúà íàüûëëàðûíû éàðàäàí èíñàí //Òÿùñèë ãÿçåòè.-2002.-6 àïð.-Ñ.5.
v ßëÿñýÿðëè Ô.
Óøàãëàðû ñþç ñåùðèíÿ ñàëàí øàèð //Âÿòÿí ñÿñè.-2002.- 23 ìàðò. - Ñ.4.
v ßçèìîâ Ñ.
Óøàãëàðûí, îõóúóëàðûí ñåâèìëèñè Çàùèä Õÿëèë //Òÿçàäëàð.- 2004.-4-11 ìàé.-Ñ.3.
v Ìåùäèéåâà À.
Óøàãëàðûí ñåâèìëè ñÿíÿòêàðû //Ýÿíúÿíèí ñÿñè.- 2004.-8 ìàðò. - Ñ.4.
v Ðöñòÿìçàäÿ Ù. ,
Ìóðàäîâà À. Áàùàð ÿòèðëè øåðëÿð//Ýÿíúÿíèí ñÿñè.-2003.-19 èéóí.-Ñ.3.
v Óøàãëàðûìûçûí
éàõûí äîñòó, áþéöêëÿðèí ùÿìäÿìè Çàùèä
Õÿëèë //Âÿòÿí ñÿñè.-2001.-16 ôåâð.-Ñ.4.
v Óøàãëàðûí
ñåâèìëèñè //Òóìóðúóã .- 2000.-¹ 4.-Ñ.1.
v Óøàãëàðûí
òàëåèíäÿí íàðàùàò îëàí øàèð //Õàëã íÿçàðÿòè. - 2003.-äåê. - Ñ.4.
Áÿéáàëà ßëÿñýÿðîâ
ALMAÇ
ÈËÄÛÐÛÌ - 100
Ýþðêÿìëè Àçÿðáàéúàí øàèðè Àëìàç Èëäûðûì 1907-úè
èë ìàðò àéûíûí 25-äÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ ×ÿìáÿðÿêÿíääÿ òàúèð àèëÿñèíäÿ àíàäàí
îëìóøäóð. Èáòèäàè òÿùñèëèíè áèòèðäèêäÿí ñîíðà Ïåäàãîæè òåõíèêóìäà òÿùñèë
àëìûøäûð.
Àëìàç Èëäûðûì ÀÄÓ-íóí Øÿðã ÿäÿáèééàòû
ôàêöëòÿñèíÿ äàõèë îëìóø, ëàêèí èúòèìàè ìÿíøÿéèíÿ ýþðÿ óíèâåðñèòåòäÿí
÷ûõàðûëìûøäûð. Øàèð Áàêû ÿäÿáè ìöùèòè èëÿ ñûõ áàüëû îëìóø, Øÿðã ÿäÿáèééàòûíû,
ôîëêëîðóíó úèääè þéðÿíìèøäèð. Î,1934-úö èëäÿí Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð Èòòèôàãûíûí
öçâö îëìóøäóð.
Àëìàç Èëäûðûìûí èëê øåðëÿðè «Ãûçûë
ãÿëÿìëÿð», «Øÿðã ãàäûíû» æóðíàëëàðûíäà, ãÿçåòëÿðäÿ äÿðú îëóíìóøäóð. 1926-úû
èëäÿ Ñöëåéìàí Ðöñòÿìëÿ áèðëèêäÿ ãÿëÿìÿ àëäûüû «Äöí áó ýöí» àäëû øåðëÿð êèòàáû
«Êîììóíèñò» ãÿçåòèíèí íÿøðèééàòû
òÿðÿôèíäÿí ÷àï îëóíìóøäóð. Ñîíðàëàð áÿçè øåðëÿðèíäÿ èôàäÿ åòäèéè «ìèëëÿò÷èëèê»
ôèêèðëÿðèíÿ gþrÿ Almas Èldûrûm Øimali Qafqaza –Daüûstana sörgön
edilìiødir. Èki ildÿn sonra Bakûya qayûtmûø, burada ilk øerlÿr toplusunu
–“Daüëar sÿslÿnirkÿn» àdû ilÿ ÷ap
etdirmiødir. Lakin bu kitabûn yayûlmasû qadaüan olunur. Buna gþrÿ øairi
Yazû÷ûlar Èòòèôàãûíäàí xaric edirlÿr.
Tÿqib âÿ òÿùäèäëÿðÿ äþçÿ áèëìÿéÿí øàèð Îðòà Àñèéàéà-Òöðêìÿíèñòàíà ýåäèð,
Àøãàáàä øÿùÿðèíäÿ ìÿêòÿá ìöäèðè èøëÿéèð. Àëìàç Èëäûðûì áóðàäà äà òÿãèá
îëóíäóüóíäàí àèëÿëèêúÿ ýèçëèíúÿ Èðàíà êþ÷ìÿéÿ
ìÿúáóð îëóð. Áèð ìöääÿòäÿí ñîíðà Òöðêèéÿéÿ êå÷ìèø, Øÿðãè Àíàäîëóäà ìöõòÿëèô
âÿçèôÿëÿðäÿ èøëÿìèøäèð.
Øàèðèí ïîåçèéàñûíäà ãöðáÿò÷èëèê
ìîòèâëÿðè ÿñàñ éåð òóòìóøäóð.Àëìàíèéàäà «Ãóðòóëóø», Ãàðñ øÿùÿðèíäÿ «×èíàðàëòû»
àäëû æóðíàëëàðäà, åëÿúÿ äÿ Òöðêèéÿäÿ «Îðãàí», «Þçëÿéèø» æóðíàëëàðûíäà, «Âàí»
ãÿçåòèíäÿ øåðëÿðèíè äÿðú åòäèðìèøäèð.
Ìöùàúèð øàèð 1936-úû èëÿ ãÿäÿð éàçäûüû øåðëÿðè «Áîüóëìàéàí áèð øåð»
òîïëóñóíäà âåðìèø, áóíäàí ÿëàâÿ «Àçÿðáàéúàí ìàùíûëàðû» âÿ «Àçÿðáàéúàí
áàéàòûëàðû» êèòàáëàðûíû ÷àï åòäèðìèøäèð. À.Èëäûðûì 1952-úè èë éàíâàðûí 14-äÿ
àüûð õÿñòÿëèêäÿí ñîíðà Òöðêèéÿíèí Åëàçûã øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð. Ùÿð èë Åëàçûãäà Àëìàç Èëäûðûìûí ùÿéàò âÿ
éàðàäûúûëûüûíà ùÿñð îëóíìóø ïîåçèéà áàéðàìû êå÷èðèëèð.
Àëìàç Èëäûðûìûí 100 èëëèê éóáèëåéè èëÿ ÿëàãÿäàð êèòàáõàíàëàðäà ýåíèø
òÿäáèðëÿð êå÷èðìÿê ìÿñëÿùÿò ýþðöëöð.
ßDßBIYYAT SIYAHISI
ßñÿðëÿðè
v Se÷ilmiø ÿsÿrlÿri.-B.: Þndÿr,
2004.- 159 s.
v Qara dastan: Øer vÿ
poemalar.-B.:Azÿrbaycan,
1994.- 143 s.
v Azÿrbaycanûn didÿrgin
salûnmûø þvladû øair Almas Èldûrûm øerlÿrilÿ/ Òÿðò. âÿ þí ñþç Ùàúû Ùàúûéåâ.-
B., 1990.- 30 s.
Haqqûnda
v Áÿøèðîva E. Milli azadlûq
möbarizi Almas Èldûrûm.- B.: Qartal.- 1999.- 71 s.
v
ßëÿêáÿðëè N. Ö÷ budaq: ßùìÿä Cavad, Mikayûl Möøfiq, Almas Èldûrûm.- B.:Gÿnclik, 1999.-191s.
v
Nÿbiyev B. Didÿrgin øair.- B.: Sabah, 1995.-134 s.
* *
*
v
Xÿzri N.
Allahûm, mÿn ne÷in øair doüuldum. //ßdÿb. âÿ èíúÿñÿíÿò ãÿçåòè.-1990.-30 noyàáð.-S.-3.
v
Mÿsimoülu M.
Nerdÿ mÿni göl qoynunda doüuran...//Yeni Azÿrbaycan.-2001.-24 avq.-S.8-9.
v
Teymur M. Möhacirlÿrimiz //Azadlûq.-2006.- 18 mart.-S. 13.
v
Ölvi A. Almas
Èldûrûm-90//Xalq qÿzeti.-1997.-18 okt.-S.-7.
v
Vÿliyev K. ßëvida, ey gþzÿl Bakû, ÿëvida...” //A÷ûq sþz.-1990.-¹ 1.-S.18-19.
v
Yusifli V.Qara dastan //Yeni Azÿrbaycan.-2003.- 27 iyul.- S. 8.
v
Yusifli V. «Yol ver, yol ver þz yurduma gedèm”
//Àçÿðáàéúàí.-2004.-Ñ.3.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
ßñÿðëÿðè
v Àçåðáàéäæàí: Äî ñâèäàíèÿ, Áàêó!: Ñòèõè
/Àâòîðñêèé ïåðåâîä À.Ôåðåñåòåëè //Ìîëîä¸æü Àçåðáàéäæàíà.-1993.-14-24 àïð.-Ñ.3.
v Ïðîùàé Áàêó!;
Àçåðáàéäæàí: Ñòèõè/Ïåð.Â.Êàôàðîâà //Áàêó.-1993.-20
èþóëÿ.-Ñ.3.
v ×òî áûëî?; Íå âåðíóëñÿ:
Ñòèõè/Àâòîðèç.ïåð.À.Ìàíàôîâà //Ìîëîä¸æü Àçåðáàéäæàíà.-1994.-31
äåê.-Ñ.3.
Ùàããûíäà
v Êàôàðîâ Â. Áàêèíåö âîçâðàøàåòñÿ â Áàêó: Î ïîåçèè À.Èëüäûðûìà//Áàêó.-1993.-20 ìàÿ. - Ñ.3.
v Ìàíàôîâ À. Ñîëîâåé ïå÷àëüíûõ ïåñåí: Î ïîåìå Àëìàñ Èëüäûðûìà //Ìîëîä¸æü Àçåðáàéäæàíà.-1993.-22-29 ìàÿ.-Ñ.3.
Ùèúðàí Áÿøèðîâà
ÀÏÐÅË
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ
ÊÈÒÀÁÕÀÍÀ ÈØ×ÈËßÐÈÍÈÍ
Û ÃÓÐÓËÒÀÉÛ
Òöêÿíìÿç áèëèê ìÿíáÿéè, èíñàíûí þìöð áîéó îíóí öðÿê
äîñòó âÿ ìöäðèê ìöÿëëèìè îëàí êèòàá ùÿéàòûìûçäà áþéöê âÿ íÿúèá ðîë îéíàéûð.
Áóíà ýþðÿ äÿ êèòàáû éîðóëìàäàí òÿáëèü åäÿí êèòàáõàíà èø÷èëÿðèíèí ÿìÿéè
þëêÿìèçäÿ äàèìà äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿäèð.
Êèòàáõàíà èø÷èëÿðèíèí 1962-úè èë àïðåë àéûíûí 11-äÿ êå÷èðèëÿí Áèðèíúè Ãóðóëòàéû
äà åëÿ áóíà ÿéàíè áèð ñöáóòäóð.
Ãóðóëòàéäà ÷ûõûø åäÿíëÿð Àçÿðáàéúàíäà êèòàáõàíà÷ûëûüûí õåéëè èíêèøàô åòäèéèíÿ
äàèð ïàðëàã ìèñàëëàð ýÿòèðìèøäèëÿð.
Êèòàáõàíà÷ûëûã Ñîâåò ùàêèìèééÿòè èëëÿðèíäÿ
ðåñïóáëèêàäà ùÿéàòà êå÷èðèëìèø ìÿäÿíè èíãèëàáûí ýþçÿë òÿçàùöðëÿðèíäÿí áèðè èäè.
Ùÿëÿ î çàìàí ÿùàëèñèíèí ùÿð éöç íÿôÿðè ùåñàáû èëÿ êèòàáõàíàëàðäà îëàí
êèòàáëàðûí ñàéûíà ýþðÿ ðåñïóáëèêàìûç íÿèíêè ãîíøóëóãäàêû Òöðêèéÿíè, Èðàíû, ùÿòòà áèð ñûðà Ãÿðá þëêÿëÿðèíè äÿ þòöá êå÷ìèøäèð.
Ãóðóëòàéäà ÷îõ ìöùöì âÿçèôÿëÿðèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè
éîëëàðû ùàããûíäà ÿòðàôëû äàíûøûëìûøäû. Íöìàéÿíäÿëÿð éåêäèëëèêëÿ áèëäèðìèøäèëÿð
êè, êèòàáõàíà âàñèòÿñèëÿ ùÿð áèð àèëÿéÿ êèòàá ÷àòäûðûëìàñûíû òÿìèí åòìÿê ö÷öí
êèôàéÿò ãÿäÿð èìêàí âÿ øÿðàèò âàðäûð. Ãóðóëòàéäà êèòàáõàíàëàðûí ìàääè-òåõíèêè
áàçàñûíûí ìþùêÿìëÿíäèðèëìÿñè ìÿñÿëÿñèíÿ
õöñóñè äèããÿò éåòèðèëìèøäè.
Àçÿðáàéúàíûí ýþðêÿìëè éàçû÷ûñû Ñöëåéìàí Ðÿùèìîâ
Àçÿðáàéúàí éàçû÷ûëàðûíûí îõóúóëàð ãàðøûñûíäà ùÿëÿ ÷îõ áîðúëó îëäóüóíó åòèðàô
åäÿðÿê êèòàáõàíà÷ûëàðû èíàíäûðäû êè,
ÿäèáëÿð îíëàðûí ÷àüûðûøûíà ìöòëÿã ÿìÿë åäÿúÿêëÿð.
Ìÿùÿááÿò Úàùàíýèðîâà,
ÌßÌÌßÄÙÖÑÅÉÍ ÒßÙÌÀÑÈÁ – 100
Ýþðêÿìëè ÿäÿáèééàòøöíàñ,
ôîëêëîðøöíàñ, äðàìàòóðã, òÿðúöìÿ÷è
Ìÿììÿäùöñåéí Àááàñãóëó îüëó Òÿùìàñèá 1907-úè èë àïðåë àéûíûí 12-äÿ
Èðÿâàí ãóáåðíèéàñûíûí Íàõ÷ûâàí øÿùÿðèíäÿ õûðäà àëâåð÷è àèëÿñèíäÿ äîüóëìóøäóð.
Èáòèäàè òÿùñèëèíè îðàäà àëìûø, 1923-1927-úè èëëÿðäÿ Áàêû Ïåäàãîæè òåõíèêóìóíäà òÿùñèë àëìûøäûð.
Äþðä èë Íàõ÷ûâàí øÿùÿð îðòà ìÿêòÿáëÿðèíäÿ ìöÿëëèì èøëÿìèø, 1930-1933-úö èëëÿðäÿ
Àçÿðáàéúàí Ïåäàãîæè Èíñòèòóòóíóí Äèë âÿ
ßäÿáèééàò ôàêöëòÿñèíäÿ òÿùñèëèíè äàâàì åòäèðìèøäèð .
1933-1936-úè èëëÿðäÿ Êöðäÿìèð, ßëèáàéðàìëû, Ýþé÷àé øÿùÿð ìààðèô
øþáÿëÿðèíäÿ ìåòîäèñò, 1939-1951-úè èëëÿðäÿ ÀÄÓ-íóí Ôèëîëîýèéà ôàêöëòÿñèíäÿ
áàø ìöÿëëèì, 1951-1959–úè èëëÿðäÿ äîñåíò, 1944-úö èëäÿí
âÿôàòûíàäÿê Àçÿðáàéúàí ÅÀ-íûí Äèë âÿ
ßäÿáèééàò Èíñòèòóòóíäà Õàëã éàðàäûúûëûüû øþáÿñèíèí åëìè ÿìÿêäàøû, øþáÿ ìöäèðè
èøëÿìèøäèð .
Î, 1939-úó èëäÿí ÀÉÁ-íèí öçâö, Ôèëîëîýèéà Åëìëÿðè
äîêòîðó (1965-úè èëäÿí), Ïðîôåññîðó (1970-úè èëäÿí) îëìóøäóð.
ßäÿáè
éàðàäûúûëûüà 1934-úö èëäÿí áàøëàìûøäûð. «Ãà÷àã Íÿáè» àäëû ññåíàðèñèíè 1938-úè
èëäÿ «Èíãèëàá âÿ ìÿäÿíèééÿò» æóðíàëûíäà ÷àï åòäèðìèøäèð. «Áèð ãàëàíûí ñèððè»
(1960), «Îíó áàüûøëàìàã îëàðìû?» (1960) ññåíàðèëÿðè ÿñàñûíäà åéíè àäëû ôèëìëÿð
÷ÿêèëìèøäèð.
«Áàùàð» (1938), «Àñëàí éàòàüû» (1941), «×è÷ÿêëÿíÿí
àðçóëàð» (1951), «Ùèíä íàüûëû» (1956) âÿ á. ïéåñ-íàüûëëàðû ðåñïóáëèêàíûí òåàòð
ñÿùíÿëÿðèíäÿ òàìàøàéà ãîéóëìóøäóð.
Ì.Òÿùìàñèá 1967-úè èëäÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Àëè
Ñîâåòè Ðÿéàñÿò Ùåéÿòèíèí Ôÿõðè ôÿðìàíû èëÿ,
1977-úè èëäÿ «ßìÿê âåòåðàíû» âÿ äèýÿð ìåäàëëàðëà òÿëòèô îëóíìóøäóð.
Ìÿììÿäùöñåéí Òÿùìàñèá 1982-úè èë îêòéàáð àéûíûí
5-äÿ Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Áèçèì
ßëÿñýÿð. (Àøûã ßëÿñýÿðèí àíàäàí îëìàñûíûí 150 èëëèéè ãàðøûñûíäà) //ßäÿáèééàò âÿ
èíúÿñÿíÿò.- 1971.- 17 èéóë.-
Ñ. 10-11.
* *
*
v Åë
ñÿíÿòêàðû: (Àøûã Øÿìøèðèí 80 èëëèéè) //ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.- 1973.- 26 ìàé.- Ñ. 9-14.
v «Êîðîüëó»
åïîñóíóí éåíè íÿøðè //«Êèòàáëàð àëÿìèíäÿ». -1976.- ¹ 2.- Ñ. 37-39.
v Ö÷
ùàäèñÿ èëÿ áàüëû ìÿðàñèìëÿðèìèç. Àäÿò âÿ ÿíÿíÿëÿð ùàããûíäà //Àçÿðáàéúàí
êîììóíèñòè. - 1972.- ¹ 5.- Ñ. 82-87.
Ùàããûíäà
v Àááàñîâ
È. Îðòà ÿñð Àçÿðáàéúàí äàñòàíëàðûíûí òÿäãèãè. Ì.Òÿùìàñèáèí «Àçÿðáàéúàí õàëã
äàñòàíëàðû» ìîíîãðàôèéàñû ùàããûíäà //Åëì âÿ ùÿéàò.- 1973, ¹ 9.- Ñ. 28.
v Ôÿðçÿëèéåâ
Ò. Äàñòàíëàðûìûçûí òÿäãèãè:/ Ïðîôåññîð Ìÿììÿäùöñåéí Òÿùìàñèáèí «Åëì»
íÿøðèééàòûíäà ÷àï îëóíìóø «Àçÿðáàéúàí õàëã äàñòàíëàðû» îðòà ÿñðëÿð êèòàáû
ùàããûíäà/ //ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.-
1972.- 1 èéóë.- Ñ. 11.
v Èñìàéûëçàäÿ
Ì. Õàòèðÿ ýåúÿñè: (Íèçàìè àäûíà ßäÿáèééàò Èíñòèòóòóíóí Éàçû÷ûëàð Áèðëèéè èëÿ áèðëèêäÿ ôîëêëîðøöíàñ
Ì.Òÿùìàñèáèí àíàäàí îëìàñûíûí 90 èëëèéè ìöíàñèáÿòèëÿ êå÷èðäèéè ýåúÿ ùàããûíäà)
//Õàëã ãÿçåòè.- 1997.- 25 èéóí.-Ñ.-3.
v Òÿùìàñèá
À. «Ìÿí þçöìö îíóí ãûçû ùåñàá åòäèéèìÿ ýþðÿ… äàâàì÷ûñû ñàéûëà áèëÿðÿì»:
Ìÿììÿäùöñåéí Òÿùìàñèáëÿ ÿëàãÿäàð ñþùáÿò //ßäÿáèééàò ãÿçåòè.- 1997.- 4 èéóë.- Ñ.
7.
Ìÿùÿááÿò
Úàùàíýèðîâà
ßÔÐÀÑÈÉÀÁ ÁßÄßËÁßÉËÈ - 100
Àçÿðáàéúàí
ÑÑÐ Õàëã àðòèñòè, áÿñòÿêàð, äèðèæîð, ìóñèãèøöíàñ, ëèáðåòòî÷ó ßôðàñèéàá Áÿäÿë îüëó Áÿäÿëáÿéëè 1907-úè èëäÿ àïðåë àéûíûí 19-äà Áàêûäà àíàäàí
îëìóøäóð. Î, 1938-úè èëäÿ Ëåíèíãðàä êîíñåðâàòîðèéàñû íÿçäèíäÿ ìóñèãè ìÿêòÿáèíè
áèòèðìèøäèð. 1939-úó èëäÿí þìðöíöí ñîíóíàäÿê Àçÿðáàéúàí Îïåðà âÿ Áàëåò
Òåàòðûíûí äèðèæîðó îëìóøäóð. Ðåïåðòóàðûíäà Ãÿðáè Àâðîïà, ðóñ, ñîâåò, åëÿúÿ äÿ
Àçÿðáàéúàí áÿñòÿêàðëàðûíûí ÿñÿðëÿðè, î úöìëÿäÿí «Àèäà» âÿ «Ðèãîëåòòî»,
«Òîñêà», «Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí», «Ñåâèë»,
«Âàãèô» îïåðàëàðû, «Ñîíàëàð ýþëö» áàëåòè âÿ áàøãà ÿñÿðëÿð ýåíèø éåð òóòìóøäóð.
Áÿäÿëáÿéëè èëê ìèëëè Àçÿðáàéúàí áàëåòè – «Ãûç ãàëàñû»íûí ìöÿëëèôèäèð. Áèð ÷îõ äðàì òàìàøàñûíà ìóñèãè áÿñòÿëÿìèøäèð. Áÿäÿëáÿéëè «Áàùàäûð âÿ Ñîíà», «Ñþéöäëÿð àüëàìàç» îïåðàëàðûíûí, «Ãûç ãàëàñû», «Ãàðàúà ãûç», «Ãûçûë à÷àð» áàëåòëÿðèíèí ëèáðåòòîñóíó éàçìûøäûð. Áÿäÿëáÿéëè Àçÿðáàéúàí ìóñèãè ñÿíÿòèíèí ôÿàë òÿáëèü÷èñè âÿ ïóáëèñèñò êèìè äÿ òàíûíûìûøäûð.
Ýþðêÿìëè
ñÿíÿòêàð ß. Áÿäÿëáÿéëè «Ãûðìûçû ßìÿê áàéðàüû» âÿ «Øÿðÿô íèøàíû» îðäåíëÿðè, ùÿì÷èíèí áèð ñûðà ìåäàëëàðëà òÿëòèô
åäèëìèøäèð.
ß.Áÿäÿëáÿéëè
Àçÿðáàéúàí ìóñèãèñèíèí òÿêúÿ òÿäãèãàò÷ûñû äåéèë, ùÿì äÿ òÿøêèëàò÷ûñû èäè.
ß.
Áÿäÿëáÿéëè ÷îõøàõÿëè éàðàäûúûëûüà ìàëèê îëàí áèð ñÿíÿòêàð èäè. Éàðàäûúûëûüûíûí
50 èëè ÿðçèíäÿ èíúÿñÿíÿòèí áèð ÷îõ ñàùÿëÿðè ùàããûíäà èðèëè-õûðäàëû ÷îõëó
éàçûëàð äÿðú åòäèðìèø, ãèéìÿòëè ôèêèðëÿð ñþéëÿìèøäèð.
ßôðàñèéàá Áÿäÿëáÿéëèíèí àäû âÿòÿíèìèçäÿí
÷îõ-÷îõ óçàãëàðäà äà ýåíèø ñóðÿòäÿ òàíûíìûøäûð. Î. ýåíèø äöíéàýþðöøöíÿ, äÿðèí
áèëèéÿ, ÷îõøàõÿëè éàðàäûúûëûã èñòåäàäûíà ìàëèê áèð øÿõñèééÿò èäè.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ùàããûíäà
v Áÿäÿëáÿéëè
ßôðàñèéàá âÿ Àçÿðáàéúàí õàëã ìóñèãèñè.- Á.:
Éàçû÷û, 1986.-217ñ.
* *
*
v Àááàñîâ
ß. Óíóäóëìàç ñÿíÿòêàð: ßôðàñèéàá Áÿäÿëáÿéëè – 80 //ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.-
1987.- 17 àïð.- Ñ. 7.
v Àáäóëÿëèéåâ
À. Ìàåñòðî: [ßôðàñèéàá Áÿäÿëáÿéëèíèí 90 èëëèéè ìöíàñèáÿòèëÿ] //Ïàíîðàìà.-
1997.- 8 èéóë.
v Õÿíäàí
Ç. Ð. Óíóäóëìàç óñòàä: [Ðåñïóáëèêàìûçûí Õàëã àðòèñòè ßôðàñèéàá Áÿäÿëáÿéëè
ùàããûíäà] //ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.- 1987.- 11 äåê.- Ñ. 8.
v Ãóëèéåâ
È. Ìèëëè ìóñèãèìèçèí ãÿäèðøöíàñû: [ßôðàñèéàá Áÿäÿëáÿéëè ùàããûíäà]
//Ìÿäÿíèééÿò.- 1992.- 21 ìàé.- Ñ. 2.
v Ïàøàéåâ
É. ßôðàñèéàá Áÿäÿëáÿéëè âÿ õàëã ìóñèãèñè //Åëì âÿ ùÿéàò.- 1982.- ¹ 3.- Ñ.
29-30.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
Ùàããûíäà
v Äàäàøçàäå Ç.
À.Â.Áàäàëáåéëè: Íà âå÷åðàõ ïàìÿòè//
Ñîâåòñêàÿ ìóçûêà.-èþíü.-1988.-¹ 6.-Ñ.126.
v Êàðàø÷åâà Ë. Àôðàñèÿá Áàäàëáåéëè.-Á.:Àçåðíåøð, 1965.-16ñ.
v Êàñûìîâ Ê., Èñàéåâà À.
Àôðàñèÿá Áàäàëáåéëè: Êîìïîçèòîðû Àçåðáàéäæàíà/Ñîñò.Ô.Àìèðîâ.-Á.,1986.-Ñ.203-250.
Çÿìèíÿ
ßùìÿäîâà
ÍßÑÈÁß ÇÅÉÍÀËÎÂÀ - 90
Íÿñèáÿ
Úàùàíýèð ãûçû Çåéíàëîâà 1917-úè èëäÿ àïðåë àéûíûí 20-äÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ Àçÿðáàéúàí
ïðîôåññèîíàë òåàòðûíûí áàíèëÿðèíäÿí îëàí Úàùàíýèð Çåéíàëîâóí àèëÿñèíäÿ àíàäàí
îëìóøäóð. Ñÿùíÿ ôÿàëèééÿòèíÿ 1936-úû èëäÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ôèëàðìîíèéàñûíûí
Ðÿãñ Àíñàìáëûíäà áàøëàéàí Íÿñèáÿ Çåéíàëîâà ñîíðàêû òàëåèíè Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ìóñèãèëè Êîìåäèéà Òåàòðû
èëÿ áàüëàìûøäûð. Î, 1942-úè èëäÿ Òåàòð Òåõíèêóìóíó, ñîíðà èñÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò
Èíúÿñÿíÿò Èíñòèòóòóíóí ìóñèãèëè êîìåäèéà àêòéîðó èõòèñàñû öçðÿ áèòèðìèøäèð.
Íÿñèáÿ
Çåéíàëîâàíûí éàðàäûúûëûüû Àçÿðáàéúàí ìÿäÿíèééÿòè òàðèõèíÿ áþéöê ùàäèñÿ êèìè
äàõèë îëìóøäóð. Îíóí úàíëàíäûðäûüû îáðàçëàð ùÿìèøÿ éöêñÿê äÿðÿúÿäÿ òÿáèèëèéè, ìèëëèëèéè âÿ
ìöàñèðëèéè èëÿ ñÿúèééÿëÿíèðäè. Ñÿíÿòêàðûí éàðàòäûüû þçöíÿìÿõñóñ, êàëîðèòëè âÿ
òÿêðàðñûç îáðàçëàð ãàëåðåéàñû Àçÿðáàéúàí Ìóñèãèëè Êîìåäèéà Òåàòðûíûí ãûçûë
ôîíäóíà ÿáÿäè äàõèë îëìóøäóð.
Ýþðêÿìëè
àêòðèñà þìðöíöí àëòìûø èëäÿí àðòûã áèð äþâðöíö ìèëëè òåàòð ñÿíÿòèíèí èíêèøàôûíà
ùÿñð åòìèøäèð. Î, ýåíèø äèàïàçîíëó ñÿíÿòêàð êèìè áó èëëÿð ÿðçèíäÿ äîüìà òåàòð
ñÿùíÿñèíäÿ, êèíîôèëìëÿðäÿ âÿ òåëåâèçèéà òàìàøàëàðûíäà ÷îõ ñàéäà îáðàçëàðà ñÿùíÿ
ùÿéàòû âåðìèøäèð.
Ìóñèãèëè
êîìåäèéà óñòàñû êèìè òàíûíàí Íÿñèáÿ Çåéíàëîâàíûí èôàñûíäà èñòåäàäëà éàðàäûëàí
äîëüóí âÿ ðÿíýàðÿíý ãàäûí îáðàçëàðû þçëÿðèíèí äàíûøûã âÿ äàâðàíûø òÿðçëÿðè èëÿ
éàääà ãàëìûø, îíëàðûí ùÿð ñþçö åë àðàñûíäà äèëëÿð ÿçáÿðè îëìóøäóð. Þçöíÿìÿõñóñ
èôà òÿðçè èëÿ ìèëëè ñÿùíÿéÿ éåíè àá-ùàâà ýÿòèðÿí, éöç ìèíëÿðëÿ òàìàøà÷ûíûí
éàääàøûíäà ñèëèíìÿç èçëÿð ãîéàí âÿ Àçÿðáàéúàí ñÿùíÿñèíèí ïàðëàã óëäóçóíà
÷åâðèëÿí Íÿñèáÿ õàíûì ìèëëè òåàòð ñÿíÿòè ñàëíàìÿñèíÿ óíóäóëìàç
ñÿùèôÿëÿð éàçìûøäûð.
1938-úè
èëäÿí þìðöíöí ñîíóíà êèìè Ìóñèãèëè Êîìåäèéà Òåàòðûíûí àêòðèñàñû êèìè ôÿàëèééÿò
ýþñòÿðÿí Íÿñèáÿ õàíûì Çåéíàëîâàíûí òåàòðûí ñÿùíÿñèíäÿ èëê ðîëó “Åâëè èêÿí ñóáàé”
òàìàøàñûíäà Ãàðà÷û ãûç îëóá. Éàðàäûúûëûüûíûí èëê èëëÿðèíäÿ Ýöëíàç (Ñ.Ðöñòÿìîâ-«Áåø
ìàíàòëûã ýÿëèí»), Ìÿñìÿ (À.Ìÿøÿäèáÿéîâ-«Òîé êèìèíäèð?»), Íàðýèëÿ (Ô.ßìèðîâ-
«Ýþçöí àéäûí»), Çöëåéõà- (Ñ.ßëÿñýÿðîâ «Óëäóç» ), Êàáàòî
(Â.Äîëèäçå- «Êåòî âÿ Êîòå») êèìè ïàðëàã âÿ éàääà ãàëàí îáðàçëàðûíû éàðàòìûøäûð.
50-úè èëëÿðèí
èêèíúè éàðûñûíäàí Í. Çåéíàëîâàíûí ñÿíÿòêàðëûüû äàùà äà ïöõòÿëÿøìèø, Àçÿðáàéúàí
êîìåäèéà òåàòðû òàðèõèíÿ ÿáÿäè äàõèë îëìóø ñÿùíÿ îáðàçëàðû éàðàòìûøäûð: Ðÿõøÿíäÿ (Ò.Ãóëèéåâ-“Ãûçûë
àõòàðàíëàð»), Àôÿðèí
(Ñ.Ðöñòÿìîâ -“Ðÿèñèí
àðâàäû”), Êÿáëÿ
Ôàòìà (À.Ðçàéåâ“-Ùàúû
Êÿðèìèí Àéà ñÿéàùÿòè), Ùÿìøÿõàíûì (Ñ.ßëÿñýÿðîâ-“Ùÿìøÿõàíûì”),Õåéðàíñà Ñ.ßëÿñýÿðîâ- «Ñåâèíäèê ãûç
àõòàðûð”,),Úÿùðÿ
(Ò.Áàêûõàíîâ âÿ Í.Ìÿììÿäîâ- “Àëòû ãûçûí
áèðè Ïÿðè”,), Ãûçáàúû
(Å.Ñàáèòîüëó- “Ùèúðàí”), Úÿííÿò (Ç.Áàüûðîâ- “Ãàéûíàíà”)
îáðàçëàðû Íÿñèáÿ Çåéíàëîâàíûí ìÿøùóð ðîëëàðûäûð.
Íÿñèáÿ
õàíûì ìèëëè êèíî ñÿíÿòèìèçèí èíêèøàôûíäà äà ìöñòÿñíà õèäìÿòëÿðè îëàí ýþðêÿìëè
ñÿíÿòêàðëàðûìûçäàí èäè. Îíóí åêðàí ùÿéàòû âåðäèéè âÿ éàðàòäûüû ïåðñîíàæëàð óüóðëó òàëå éàøàìûø, Àçÿðáàéúàí êèíîìàòîãðàôèéàñû õÿçèíÿñèíèí ãûçûë
ôîíäóíà ùÿìèøÿëèê äàõèë îëìóøäóð. Î, “Þýåé
àíà” (1959), “Áþéöê
äàéàã” (1963), “Óëäóç”
(1964), “Ãàíóí
íàìèíÿ” (1969), “Áèçèì Úÿáèø ìöÿëëèì” (1970), “Ãàéûíàíà” (1979), “Áÿéèí
îüóðëàíìàñû” (1986) âÿ
áàøãà ôèëìëÿðäÿ ÷ÿêèëìèøäèð. “Éóõó” ôèëìè èñÿ àêòðèñàíûí ñîí åêðàí ÿñÿðèäèð.
50-äÿí ÷îõ òàìàøàäà îéíàìûø, 20-éÿ éàõûí ôèëìÿ
÷ÿêèëìèø óíóäóëìàç ñÿíÿòêàð Íÿñèáÿ
Çåéíàëîâàíûí ìèëëè ìÿäÿíèééÿòèìèçèí èíêèøàôû ñàùÿñèíäÿ ýþñòÿðäèéè áþéöê
õèäìÿòëÿð äÿôÿëÿðëÿ éöêñÿê ãèéìÿòëÿíäèðèëìèøäèð. Î, ðåñïóáëèêàíûí Äþâëÿò
ìöêàôàòûíà, Õàëã àðòèñòè ôÿõðè àäûíà ëàéèã ýþðöëìöø, áèð ñûðà îðäåí âÿ ìåäàëëàðëà, ìöñòÿãèë
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí àëè ìöêàôàòû îëàí
“Øþùðÿò” îðäåíè èëÿ òÿëòèô åäèëìèøäèð.
Íÿñèáÿ Çåéíàëîâà 2004- úö èë ìàðò àéûíûí 10-óíäà âÿôàò åòìèø, 1-úè Ôÿõðè Õèéàáàíäà
äÿôí îëóíìóøäóð.
Òÿêðàðñûç îáðàçëàð ãàëåðåéàñû éàðàòìûø ýþðêÿìëè
ýöëöø óñòàñû Íÿñèáÿ õàíûì Çåéíàëîâàíûí 90 èëëèéè ìöíàñèáÿòè èëÿ êèòàáõàíàëàðäà,
êèíî-òåàòðëàðäà îíóí îéíàäûüû ðîëëàðû ÿêñ åòäèðÿí ôîòî-ñòåíäëÿðèí ñÿðýèñèíè
òÿøêèë åòìÿê éåðèíÿ äöøÿðäè. Áóíóíëà éàíàøû àêòéîðëàðûí èøòèðàêû èëÿ
êèòàáõàíàëàðäà õàòèðÿ ýåúÿñèíèí êå÷èðèëìÿñè äÿ ìÿãñÿäÿóéüóí îëàðäû.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ìöñàùèáÿëÿðè
v Àäû
ýöíÿø, þçö ýöíÿø: Øÿìñè Áÿäÿëáÿéëè – 80 //Ìÿäÿíèééÿò.- 1991.- 20 ôåâð.-Ñ.-3.
v Ìÿíè
åëÿ ÷ÿê êè, öçöìäÿêè ãûðûøëàð áèëèíìÿñèí //Éåíè Àçÿðáàéúàí.- 2001.- 17 ôåâð.-
Ñ. 8.
v Ýþç
éàøû è÷èíäÿ ýöëöø //Õàëã ãÿçåòè.- 1992.- 14 àâã.-Ñ.-4.
v Ñÿùíÿíè
öðÿê àüðûñû èëÿ òÿðê åòäèì // Éåíè Àçÿðáàéúàí.- 1999.- 3 ìàðò-Ñ.-3.
Ùàããûíäà
v Íÿñèáÿ
Úàùàíýèð ãûçû Çåéíàëîâàíûí “Øþùðÿò” îðäåíè èëÿ òÿëòèô åäèëìÿñè ùàããûíäà
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòèíèí Ôÿðìàíû 20 àïðåë 1997 //Àçÿðáàéúàí.-
1997.- 22 àïð.
v Àçÿðáàéúàí
Ïðåçèäåíòè Ùåéäÿð ßëèéåâ ýþðêÿìëè òåàòð
õàäèìè, Õàëã àðòèñòè Íÿñèáÿ Çåéíàëîâàíû ãÿáóë åòìèøäèð //Àçÿðáàéúàí.- 2000.- 21
ìàé.- Ñ. 1.
v ßëèéåâ
Ù. Õàëã àðòèñòè Íÿñèáÿ õàíûì Çåéíàëîâàéà: [Àêòðèñàíûí 85 èëëèê éóáèëåéè
ìöíàñèáÿòè èëÿ] //Àçÿðáàéúàí.- 2001.- 20 àïð.- Ñ. 1.
* * *
v Àáäóëëà
À. Áþéöê ñÿíÿòèí âàðèñè: [Íÿñèáÿ Çåéíàëîâà ùàããûíäà] // Éåíè Àçÿðáàéúàí.-
2005.- 15 ìàðò.- Ñ. 6.
v Õÿëèëçàäÿ
Ô. Äöíéàíû àëãûøëàðëà òÿðê åòäè: [Íÿñèáÿ Çåéíàëîâàíûí àä ýöíö
ìöíàñèáÿòèëÿ]//Àçÿðáàéúàí.- 2004.- 20 àïð.- Ñ.6.
v Õÿëèëçàäÿ
Ô. Ñÿùíÿìèçèí áèð “Ãàéûíàíà”ñû âàð : [“Øþùðÿò” îðäåíëè Íÿñèáÿ õàíûì Çåéíàëîâà ùàããûíäà] //Àçÿðáàéúàí.- 2000.- 10 ìàðò.-
Ñ.6.
v Êÿðÿìîüëó
Ñ. Ìîñêâàäà Àçÿðáàéúàí äöíéàñû: [Ìîñêâàäà Íÿñèáÿ Çåéíàëîâàíûí àäûíû äàøûéàí
òåàòðûí áàø äèðåêòîðóíóí ñþùáÿòè] //Õàëã ãÿçåòè.-
2001.- 18 ôåâð.- Ñ. 6.
v Ìåùäèéåâà Ñ. ×èíýèçãûçû Ð. Çåéíàëîâà Í: “Ñÿíÿòèìè
àèëÿìÿ ãóðáàí âåðìÿçäèì”: àíàäàí îëìàñûíûí 75 èëëèéè ìöíàñèáÿòè èëÿ
ìöñàùèáÿ) //Ìÿäÿíèééÿò.- 1993.- 22 èéóí. - Ñ. 3.
v Ìöêÿððÿìîüëó
Ì. “Àéûí
ýþðöíÿí öçö”: [Íÿñèáÿ
Çåéíàëîâà ùàããûíäà] //Õàëã ãÿçåòè.- 2004.- 12 ìàðò.- Ñ. 3.
v Ìöêÿððÿìîüëó
Ì. Èêè èëèí ùÿñðÿòè: Õàëã àðòèñòè
Íÿñèáÿ Çåéíàëîâàíûí õàòèðÿñè éàä åäèëäè //Õàëã ãÿçåòè.- 2006.- 12 ìàðò.- Ñ. 6.
v Ìöêÿððÿìîüëó
Ì. Íÿñèáÿ õàíûìûí õàòèðÿñè
ÿáÿäèëÿøäèðèëÿúÿê //Õàëã ãÿçåòè.- 2004.- 3 îêò.- Ñ. 8.
v Íÿñèáÿ
Çåéíàëîâàíûí 85 èëëèê éóáèëåéè êå÷èðèëÿúÿê: Òÿäáèðëÿð Ìîñêâà, Ñèáèð âÿ
×åëéàáèíñêèäÿ îëàúàã //Éåíè Ìöñàâàò.- 2001.- 15 ôåâ.- Ñ. 16.
v
Øÿðèô. Íÿñèáÿ
Çåéíàëîâà äöíéàñûíû äÿéèøäè //Éåíè Àçÿðáàéúàí.- 2004.- 12 ìàðò.- Ñ. 6.
Èíòåðíåòäÿ
Äèëøàä Ñàäûõîâà
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ
ÉÀÇÛ×ÛËÀÐ ÈÒÒÈÔÀÃÛ - 75
Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð Èòòèôàãû (èíäè Áèðëèéè) 1932-úè
èë àïðåëèí 23-öíäÿ òÿøêèë åäèëìèøäèð. Èòòèôàãûí ÿñàñ âÿçèôÿñè õàëãëàð àðàñûíäà
äîñòëóã âÿ ñöëù óüðóíäà ìöáàðèçÿíè ÿêñ åòäèðÿí éöêñÿê èäåéà-áÿäèè ñÿâèééÿëè
ÿñÿðëÿð éàðàäûëìàñûíà íàèë îëìàãäûð. Áó ìÿãñÿäëÿ Èòòèôàã éàçû÷ûëàðà ùÿðòÿðÿôëè
éàðäûì ýþñòÿðìÿéÿ, îíëàðà éàðàäûúûëûã
åçàìèééÿòëÿðèíè òÿøêèë åòìÿéÿ, ùàáåëÿ ìöçàêèðÿ, äèñêóññèéà, ìöùàçèðÿ âÿ
ñåìèíàðëàð êå÷èðìÿéÿ áàøëàìûøäûð.
Àçÿðáàéúàí
Éàçû÷ûëàð Èòòèôàãûíûí àëè îðãàíû ãóðóëòàéäûð. Íèçàìíàìÿéÿ ýþðÿ äþðä èëäÿí áèð
÷àüðûëûð. Ùÿëÿ ÑÑÐÈ-íèí òÿðêèáèíäÿ îëàðêÿí
Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð Èòòèôàãûíûí 8 ãóðóëòàéû îëìóøäóð. Áèðèíúè ãóðóëòàé
1934, èêèíúè ãóðóëòàé 1954, ö÷öíúö ãóðóëòàé
1958, äþðäöíúö ãóðóëòàé 1965, áåøèíúè ãóðóëòàé 1971, àëòûíúû ãóðóëòàé
1976, éåääèíúè ãóðóëòàé, ñÿêêèçèíúè ãóðóëòàé 1988-úè èëäÿ ÷àüûðûëìûøäûð.
Íèçàìíàìÿéÿ ýþðÿ Èòòèôàãà Ãóðóëòàéëàðàðàñû äþâðäÿ
ïëåíóì, ðÿéàñÿò ùåéÿòè âÿ êàòèáëèê ðÿùáÿðëèê åäèð. Èòòèôàãûí øåð, íÿñð,
äðàìàòóðýèéà, ÿäÿáè òÿíãèä, óøàã ÿäÿáèééàòû, òÿðúöìÿ, éàçû÷ûëàð áþëìÿñè,
ôàíòàñòèêà âÿ ùÿðáè-áÿäèè ÿäÿáèééàò êîìèññèéàëàðû, áÿäèè ÿäÿáèééàòû òÿáëèü
áöðîñó ìþâúóääóð. Îíóí Íàõ÷ûâàíäà,
Ýÿíúÿäÿ âÿ áèð ÷îõ áàøãà áþëýÿëÿðäÿ ôèëèàëëàðû ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèð. Áèðëèê
ùàçûðäà «Àçÿðáàéúàí», «Ëèòåðàòóðíûé Àçåðáàéäæàí», «Óëäóç», «Ãîáóñòàí» æóðíàëàëëàðûíûí, «ßäÿáèééàò âÿ
èíúÿñÿíÿò» ãÿçåòèíè íÿøð åäèð.
1991-úè èëäÿ Àçÿðáàéúàí ìöñòÿãèëëèéÿ íàèë îëäóãäàí
ñîíðà Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð Áèðëèéèíèí
íþâáÿòè ÛÕ ãóðóëòàéû ÷àüðûëäû. 1997-úè èëäÿ Õ ãóðóëòàéû îëäó. Áó
ãóðóëòàé òàìàì áàøãà áèð øÿðàèòäÿ êå÷ðèëäè. ×öíêè, ìöñòÿãèë Àçÿðáàéúàí
Ðåñïóáëèêàñûíûí ñÿðáÿñò éàçû÷ûëàðû ìöñòÿãèë äþâëÿòèìèçäÿ þçëÿðèíèí èëê
ãóðóëòàéûíà òîïëàøìûøäûëàð. Áó ÷îõ ñåâèíäèðèúè ùàëäû. Áó ìöñòÿãèëëèéèìèçèí áèçÿ
âåðäèéè òþùôÿëÿðèíäÿí èäè.
Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð Áèðëèéèíèí ÕÛ ãóðóëòàéû èñÿ
2004-úö èëèí ìàé àéûíäà êå÷èðèëìèøäè. Ñîí ãóðóëòàéäà Õàëã éàçû÷ûñû Àíàð éåíÿ äÿ
Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð Áèðëèéèíèí ñÿäðè, Õàëã øàèðè Ôèêðÿò Ãîúà áèðèíúè êàòèá
ñå÷èëäèëÿð. Ãóðóëòàéäà ùÿì÷èíèí Àüñàããàëàð øóðàñû, Èäàðÿ ùåéÿòè, Ýÿíúëÿð øóðàñû
âÿ Òÿôòèø êîìèññèéàñûíûí öçâëÿðè ñå÷èëäèëÿð.
Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð
Áèðëèéè þç Íèçàìíàìÿñèíÿ óéüóí îëàðàã
1999-úó èëèí éàíâàð àéûíäà øÿùèä Öëâè
Áöíéàäçàäÿ, ùàáåëÿ éàçû÷û âÿ øàèðëÿðäÿí É.Ñÿìÿäîüëó, È.Ìÿëèêçàäÿ, À.Ìÿììÿäîâ, Ò.Áàéðàìîâ
àäûíà ìöêàôàòëàð òÿñèñ åòìèøäèðëÿð.
1997-úè èëèí íîéàáð àéûíäà
«Àçÿðáàéúàí éàçû÷ûëàðûíà äþâëÿò ãàéüûñûíûí àðòûðûëìàñû ùàããûíäà», 2000-úè èëèí îêòéàáð àéûíäà èñÿ «Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ýÿíú éàçû÷ûëàðûíà
ôÿðäè òÿãàöäëÿð âåðèëìÿñè ùàããûíäà»
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòèíèí
Ôÿðìàíû åëàí îëóíìóøäóð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
v Àçÿðáàéúàí
éàçû÷ûëàðûíûí Õ ãóðóëòàéû.- Á.:
Àçÿðíÿøð, 1998.-
280ñ.
v ÕÕ
ÿñð Àçÿðáàéúàí éàçû÷ûëàðû: Åíñèêëîïåäèéà ìÿëóìàò êèòàáû /Òÿðò.: Ò.ßùìÿäîâ.- Á.:
Íóðëàí, 2004.- 983 ñ.
v Ãóðóëòàéäàí
ãóðóëòàéà: /Òÿðò.: Àéäûí õàí ßáèëîâ.- Á.: Éóðä, 2004.- 181ñ.
* * *
v Àøûðëû
Ì. ÉÁ-íèí ãóðóëòàéû öìèäëÿðè äîüðóëòìàäû: Àçÿðáàéúàí Çèéàëûëàð Ùÿðÿêàòûíûí
ñÿäðè Å.Ãóëèéåâ âÿ «Àìàë» Çèéàëûëàð Ùÿðÿêàòûíûí ñÿäðè Õ.ßëèìèðçÿéåâèí ãóðóëòàéà
ìöíàñèáÿòëÿðè//Øÿðã.-2004.-19ìàé.-Ñ.14.
Ìÿùÿááÿò Úàùàíýèðîâà
ÞMßR FAIQ NEMANZADß
-135
Azÿrbaycanûn gþrkÿmli publisisti, øair, nasir,
yazû÷û âÿ tÿnqid÷iñè Þmÿr Faiq Nemanzadÿ 1872-ci ildÿ Görcöstanûn ke÷miø
Axalcux qÿzasûnûn Azquz kÿndindÿ Neman adlû ortabab bir kÿndli ailÿsindÿ anadan
olmuødur. O, bir ne÷ÿ il molla mÿktÿbinÿ getsÿ dÿ, sonradan rus mÿktÿbinÿ daxil
olmuødur. Lakin dindar olan anasûnûn tÿkidi ilÿ 1882-ci ildÿ Èstaíbula “ Fateh
“ mÿdrÿsÿsinÿ gþndÿrilir. Faiq tÿxminÿn
10 il burada tÿhsil alûr. 1871-ci ildÿ Þmÿr Faiq mÿktÿb øÿhadÿtnamÿsini alûb
Qalata po÷txanasûnda iøÿ baølayûr. Daha sonra 1894-cö ilin payûzûnda
Azÿrbaycanûn qÿdim øÿhÿri olan Øÿkidÿ möÿllimlik fÿalèéyÿtinÿ baølayûr. 1903-cö
ilÿ qÿdÿr Øÿki, Øamaxû, Gÿncÿ, Axalsux,
Tiflis øÿhÿrlÿrindÿ möÿllimlik etmiø, xalqûn hÿr bir ehtiyacûna bÿlÿd olmuø,
xalqla qaynayûb-qarûømûø, onunla enib, onunla bÿrabÿr yöksÿlmiødir.
Øanlû möbarizÿ tariximizdÿ xalqûmûzûn ictimai vÿ milli øöurunun
oyanmasû vÿ formalaømasûnda Þmÿr Faiqin xösusi
yeri vÿ mþvqeyi vardûr. XX ÿsrin ilk illÿrindÿn baølayaraq Azÿrbaycan xalqûnûn
milli vÿ mÿdÿni dir÷ÿliøi, azadlûüû vÿ xoøbÿxtliyi uürunda cÿsarÿtlÿ vÿ
ehtirasla möbarizÿ aparanlardan biri olmuødur. O, vÿtÿni vÿ xalqû ö÷ön dþyönÿn
hÿrarÿtli bir qÿlb sahibi idi. Yalnûz onu qeyd etmÿk kifayÿtdir ki, Þmÿr
Faiq “Ìollanÿsrÿddin÷ilÿr” adû ilÿ
mÿøhur olan fikir cÿrÿyanûnûn iki ideya rÿhbÿrindÿn biri idi.
Þmÿr Faiqin “Molla Nÿsrÿddin” jurnalûnûn
yaranmasûnda bþyök rolu olmuødur. Bir publisist kimi yaradûcûlûüû ÿrzindÿ 40-dan ÷ox imza iølÿtmiødir ki, bunlarûn
da ÿksÿriyyÿti “Molla Nÿsrÿddin”
jurnalûnda dÿrc olunmuødur. Þmÿr Faiq
Cÿlil Mÿmmÿdquluzadÿ ilÿ birlÿøÿrÿk xalqûn gÿlÿcÿk inkèøafû ö÷ön vacib olan “Molla Nÿsrÿddin” jurnalûnû bina
etmiø, hÿm þzönön hÿyatûnda, hÿm dÿ Azÿrbaycan tarixindÿ “Molla Nÿsrÿddin”
dönyasû yaratmûødûr. Jurnalûn ilk nþmrÿsini Mirzÿ Cÿlil vÿ onun ÿmÿl dostu Þmÿr
Faiq tÿk ÷ûxarmûødû.
Þmÿð
Faiq elÿ bir cÿmiyyÿt arzulayûrdû ki, orada hamû xoø gözaran ke÷irsin, hamû
azad nÿfÿs ala bilsin. Belÿ bir cÿmiyyÿtin yaradûlmasû uürunda möbarizÿ onun
bötön publisistik fÿaliyyÿtinin ÿsasûnû tÿøkil edirdi.
Sûrf bÿdii poetik yazûlarûna gÿläèêdÿ èñÿ demÿk
lazûmdûr ki, bu sahÿdÿ onun yazûlarû ÷oxdur. Tÿkcÿ “Øÿrqi–Rus “ qÿzetindÿ onun
èìçàëû-èìçàñûç áèð íå÷ÿ ÿñÿð âÿ øåðëÿðè äÿðú îëóíìóøäóð. Faiqin ÿn mÿøùur bÿdii ÿsÿri “Hÿsÿn ÿminin
øikayÿti” hekayÿsidir.
Þìÿð Ôàèãèí ÿñÿðëÿðè áó ýöí äÿ õàëãûìûç òÿðÿôèíäÿí
ñåâèëÿ-ñåâèëÿ îõóíìàãäàäûð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v
Se÷ilmiø ÿsÿrlÿri.- B.: Yazû÷û, 1992.- 531 s.
v
ßsÿrlÿri: [ Mÿqalÿlÿr, felyåtonlar, xatirÿlÿr ] /Red-ðu K. Mÿmmÿdov
.-Á.: Éàçû÷û, 1983.-150 ñ.
v
Xatirÿlÿrim /Þn sþz Ø. Qurbanovundur. B.: Gÿnclik, 1985.-
18 s.
Ùàããûíäà
v
Âàùàáçàäÿ Á. Þìÿð Ôàèã Íåìàíçàäÿ ùàããûíäà /Á.Âàùàáçàäÿ. Äÿðèí
ãàòëàðà èøûã .-Á.,1986.-Ñ.46-50.
* * *
v
Yusifova T. Þmÿr Faiqin hÿmiøÿyaøar “Xatirÿlÿr”i törk dilindÿ
//Azÿrbaycan.- 2001.- 15 mart.-Ñ.-4.
v
Kÿbutÿr. Mÿktÿb ÿyan oldumu... /Þmÿr Faiq Nemanzadÿ haqqûnda // Yeni Azÿrbaycan.- 2002.- 1 fevr. -Ñ.-3.
v
Âàùàáçàäÿ Á.Éàíàð öðÿê //ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.-1983.-11 íîéàá.-Ñ.3.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v
Âàõèäîâ Ð.Ê Ìèðîâîçðåíèå Îìàðà Ôàèêà Íåìàíçàäå.-Á.,1971.-21 ñ.
v
Ðçàåâ Ñ.Ì.Ëèòåðàòóðíî-ïóáëèöèñòè÷åñêàÿ äåÿòåëüíîñòü Îìàðà Ôàèêà
Íåìàíçàäå.-Á.,1973.-Ñ.38.
Àðçó
Áàáàéåâà
ÌÎËËÀ
ÏßÍÀÙ ÂÀÃÈÔ – 290
Ìîëëà Ïÿíàù Âàãèô êëàññèê Àçÿðáàéúàí ðåàëèñò
ïîåçèéàñûíûí ÿí ãöäðÿòëè íöìàéÿíäÿñèäèð.
Øàèðèí ÿñë àäû Ïÿíàù, òÿõÿëëöñö Âàãèôäèð. Óçóí ìöääÿò ìöÿëëèìëèê åòäèéèíÿ âÿ
ñàâàäëû îëäóüóíà ýþðÿ «Ìîëëà» ëÿãÿáèíè ãàçàíìûøäûð. 1717-úè èëäÿ Ãàçàõ
ìàùàëûíûí Ãûðàã Ñàëàùëû êÿíäèíäÿ äîüóëìóøäóð. Øàèð ìöêÿììÿë ìÿäðÿñÿ òÿùñèëè
àëìûøäûð. Î, 1759-úó èëäÿ Ãàçàõûí
Ýöðúöñòàíëà ñÿðùÿä êÿíäëÿðèíäÿ ãàðûøûãëûã îëäóüó ö÷öí àèëÿñè èëÿ áèðëèêäÿ
ÿââÿëúÿ Òÿðòÿðáàñàðà, ñîíðà èñÿ Ïÿíàùàáàäà (Øóøà) êþ÷ìöøäöð. Ìöÿëëèìëèêëÿ
ìÿøüóë îëàí Âàãèô àüëû, ñàâàäû âÿ ùàçûðúàâàáëûüû èëÿ Ãàðàáàü õàíû Èáðàùèì õàíûí
äèããÿòèíè úÿëá åòìèø âÿ ñàðàéà äÿâÿò îëóíìóøäóð. Î, ñàðàéäà ÿââÿëúÿ åøèêàüàñû,
ñîíðà áàø âÿçèð îëìóøäóð. Àüà Ìÿùÿììÿä
øàù Ãàúàðûí 1795-úè èëäÿ Øóøà öçÿðèíÿ ùöúóìó çàìàíû Âàãèô ãàëàíûí ìöäàôèÿñèíäÿ
áþéöê ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìèøäèð. Áóíà ýþðÿ
äÿ 1797-úè èëäÿ Ãàúàðûí Ãàðàáàüà èêèíúè
éöðöøö çàìàíû Øóøàíû òóòìóø âÿ Âàãèôè çèíäàíà ñàëäûðìûøäûð. Ëàêèí Ãàúàð
þëäöðöëöð âÿ Âàãèô ùÿáñäÿí àçàä åäèëèð.
Áó çàìàí ùàêèìèééÿò Èáàðàùèì õàíûí ãàðäàøû îüëó Ìÿùÿììÿä áÿé Úàâàíøèðèí
ÿëèíÿ êå÷èð. Ëàêèí àç ñîíðà Ìÿùÿììÿä áÿéèí ÿìðè èëÿ Âàãèô âÿ îüëó
ßëè àüà Øóøàäà þëäöðöëöð.
Âàãèôèí ôàúèÿëè þëöìö
çàìàíû øàèðèí ÿñÿðëÿðè èòèá-áàòìûøäûð. Øàèðèí ÿëäÿ îëàí ÿñÿðëÿðè øåð ùÿâÿñêàðëàðûíûí
éàääàøëàðûíäà âÿ øåð äÿôòÿðëÿðèíäÿ ãîðóíóá ñàõëàíûëìûøäûð. Âàãèô ùÿì êëàññèê
öñëóáäà ãÿçÿë âÿ ìöõÿììÿñ, ùÿì äÿ õàëã øåðè òÿðçèíäÿ ãîøìà âÿ òÿúíèñëÿð
éàçìûøäûð. Âàãèôèí øåðëÿðèíèí ÷îõó ãîøìà æàíðûíäàäûð. Ãîøìàëàðûí ÿñàñ ìþâçóñó
ñàô âÿ ðåàë ìÿùÿááÿòè òÿðÿííöì åòìÿêäÿäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ñå÷èëìèø
ÿñÿðëÿðè: /Òÿðò.åä.: Ù.Àðàñëû.- Á.: Ìààðèô, 1978.- 160 ñ.
v Ãóðáàí
îëäóüóì: [Ëèðèêà].- Á.: Ýÿíúëèê.- 1994.- 117 ñ.
* *
*
v Äóðíàëàð; Áàéðàì
îëäó; Ñåâýèëèì, ëÿáëÿðèí éàãóòà áÿíçÿð; Êöð ãûðàüûíûí ÿúÿá ñåéðàíýàùû âàð
//Àçÿðáàéúàí.- 2006.- ¹ 2.-
Ñ. 3-4.
v Áàéðàì
îëäó… //Âÿòÿí ñÿñè.- 1991.- 7 ìàðò.-Ñ.-5.
v Êÿñèáäèð;
Éàíäûðäûí: [Øåðëÿð] //ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.- 1982.- 23 èéóë.- Ñ. 4.
Ùàããûíäà
v Úÿôÿðîâ
Íèçàìè. Ôöçóëèäÿí Âàãèôÿ ãÿäÿð: [Ïîëåìèê ãåéäëÿð] //Àçÿðáàéúàí.- 1988.- ¹ 6.-
Ñ. 176-180.
v Ãàðàõàíîüëó
Ì. Âàãèôëÿ Âèäàäèíèí «äåéèøìÿñè»íäÿ ùÿéàòèëèê
//Øÿôÿã.- 2005.- ¹ 1.- Ñ. 65-68.
v Ðöñòÿì Ñ.Êàø ýþðÿéäèì áó ýöíëÿðè //ßäÿáèééàò
âÿ èíúÿñÿíÿò.-2001.- 22 éàíâ.- Ñ. 4.
Ìÿùÿááÿò Úàùàíýèðîâà
ÌÀÉ
ßSGßRAÜA
GORANI - 150
Azÿrbaycan yazû÷ûsû, maarif÷i,
publisist, teatr xadimi vÿ i÷timai xadim Adûgþzÿlov ßsgÿraüa (ÿäÿáè òÿõÿëëöñö
Gorani ) Haqverdiaüa oülu 1857-ci il may
àéûíûí 3-dÿ Gÿncÿnin Goran kÿndindÿ
anadan olub. O, 1878-ci ildÿ Moskvadakû Petrovski- Razumovski ßkin÷ilik
Akademiyasûnû bitirmiødir. Tÿlÿbÿlik illÿrindÿ inqilabi hÿrÿkatda iøtirak
etmiø, gizli “Èmdadiyyÿ” cÿmiyyÿtinin özvö olmuødur. .
Onun H.B.Zÿrdabi, N.B.Vÿzirov vÿ baøqalarû ilÿ
yanaøû Azÿrbaycan Milli teatrûnûn yaranmasûnda bþyök xidmÿtëÿði olmuødur. O,
1873-cö ildÿ Hÿsÿn Bÿy Zÿrdabinin rÿhbÿrliyi ilÿ Bakûda realni mÿktÿbinin
yuxarû sinif øagirdlÿrinin hazûrladûüû “Hacû Qara” tamaøasûnda baø rolu
oynamûødûr.
ß.Gþrani Gÿncÿdÿ þz hesabûna qûz mÿktÿbi
a÷mûødûr.O, hÿm÷inin “ßkin÷i” qÿzetinin nÿørindÿ yaxûndan iøtirak etmiødir. Aüa
Mÿhÿmmÿd øah Qacarûn Zaqafqaziyaya höcumundan bÿhs edÿn “Qara yol” tarixi romanûnûn, “Hÿnÿk, hÿnÿk, axûrû
dÿyÿnÿk” pyesinin, cÿhalÿt, nadanlûq vÿ qadûn höquqsuzluüó ÿleyhinÿ yazûlmûø
“Qocalûqda yorüalûq” vodevilinin möÿllifidir. Goraninin A.S.Puøkin vÿ M.
Lermîntovdan tÿrcömÿlÿri varäûð.
Gorani ÷ox mehriban insan, qayüûkeø ata, sÿmimi ÿr,
sÿliqÿli, tÿmizkar insan, tÿmkinli, ciddi ailÿ baø÷ûsû olmuødur. Uøaqlarûnû ÷ox
sevmiø, onlarûn yaxøû tÿhsil almasû ö÷ön ÿlindÿn gÿlÿni ÿsirgÿmÿmiødir.
ß.Gorani þmrönön sonuna
qÿdÿr Gÿncÿdÿ ata-baba mölköndÿ yaøamûødûr. 9 mart 1910-cu ildÿ qûsa sörÿn xÿstÿlikdÿn
sonra vÿfat etmiø, Sÿbzekar qÿbirstanlûûüûnda dÿfn olunmuødur.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Qocalûqda
yorüalûq.(Törk-Azÿrbaycan dilindÿ komediya).- Tiflis, 1892.-30 s.
Ùàããûíäà
v Tanrûverdiyeva K. ßsgÿraüa Gorani.-
Bakû.: Èøûq, 1977.-38s.
* * *
v Mustafayev M. ßsgÿraüa
Gorani: /Kþvsÿr Tanrûverdiyevanûn eyni adlû kitabû haqqûnda //Áàêû.-1977.- 14
may.-Ñ.4.
Àðçó
Áàáàéåâà
ÐÀÓÔ ÙÀÚÛÉÅÂ - 85
Ýþðêÿìëè áÿñòÿêàð
Ðàóô Ùàúûéåâèí éàðàäûúûëûüû Àçÿðáàéúàí ìóñèãèñè òàðèõèíäÿ þçöíÿìÿõñóñ
éåð òóòóð.
Ðàóô
Ñóëòàí îüëó Ùàúûéåâ 1922-úè èë ìàé àéûíûí 15-äÿ
Áàêû øÿùÿðèíäÿ äöíéàéà ýþç à÷ìûøäûð.
Îíóí
ìóñèãèéÿ îëàí ìÿùÿááÿòè åðêÿí éàøûíäàí þçöíö áöðóçÿ âåðìèøäèð. Éåääè éàøûíäà
èêÿí Ðàóô Ùàúûéåâ Îðòà Èõòèñàñ ìóñèãè
ìÿêòÿáèíèí ôîðòåïèàíî ñèíôèíÿ äàõèë îëóìóøäóð. Ìÿêòÿáäÿ ìöÿëëèìè ýþðêÿìëè ìóñèãèøöíàñ,
ïåäàãîã Êþâêÿá õàíûì Ñÿôÿðÿëèéåâà îëóá. Î ìÿêòÿáäÿ òÿùñèë àëà-àëà ôîðòåïèàíî ö÷öí áèð ñûðà èíñòðóìåíòàë
ïéåñëÿð-«Òàðàíòåëëà», «Äàüûñòàí»,
«Ëÿçýèùÿíýè» êèìè ÿñÿðëÿð éàçìûøäûð.
Ð.Ùàúûéåâ
1938-úè èëäÿ Áàêû Îðòà Èõòèñàñ ìóñèãè
ìÿêòÿáèíèí íÿçÿðè-áÿñòÿêàðëûã øþáÿñèíÿ äàõèë îëìóøäóð.
1940-úè
èëäÿ 18 éàøûíäà îëàðêÿí Ìóñòàôà Ìÿðäàíîâóí
ëèáðåòòîñó ÿñàñûíäà «Òÿëÿáÿëÿðèí êÿëÿéè» àäëû ìóñèãèëè êîìåäèéàñûíû
éàçìûøäûð.
1941-úè
èëäÿ Ð.Ùàúûéåâ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êîíñåðâàòîðèéàñûíà äàõèë îëìóøäóð.Òÿùñèëèíè
éàðûì÷ûã ãîéàðàã, êþíöëëö îðäó ñûðàëàðûíà ýåòìèøäèð. Îðäóäàí òÿðõèñ îëóíäóãäàí ñîíðà
î, Àçÿðáàéúàí Äàõèëè Èøëÿð Íàçèðëèéèíèí áÿäèè þçôÿàëèééÿò àíñàìáûëûíà ðÿùáÿðëèê
åòìèø, áèð ñûðà ÿñÿðëÿð, ìàùíûëàð, ìàðøëàð, ðÿãñëÿð éàçìûøäûð.
1948-úè
èëäÿ Ð.Ùàúûéåâ éåíèäÿí Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êîíñåðâàòîðèéàñûíà äàõèë îëìóø âÿ áèð
ìóääÿò ñîíðà Ìîñêâà Äþâëÿò Êîíñåðâàòîðèéàñûíà ýþíäÿðèëìèøäèð. Áàêûéà
ãàéûòäûãäàí ñîíðà Ð.Ùàúûéåâ áþéöê áÿñòÿêàðûìûç Ãàðà Ãàðàéåâèí ðÿùáÿðëèéè
àëòûíäà þç ñÿíÿòèíè äàùà äà òÿêìèëëÿøäèðìèø, Íèéàçè èëÿ áèðëèêäÿ «Êîëõîç
ñÿùÿðè» ñóèòàñûíû éàçìûøäûð. Áó
ÿñÿðëÿ áÿñòÿêàðûí êàíòàòà-îðàòîðèàë æàíðëàðà îëàí ìàðàüû öçÿ ÷ûõûð. Áóíóí
íÿòèúÿñèíäÿ 1950-úè èëäÿ î, Ñ.Âóðüóíóí,
Ñ.Ðöñòÿìèí âÿ Ì.Ðàùèìèí ñþçëÿðèíÿ «Áàùàð» êàíòàòàñûíû áÿñòÿëÿìèøäèð.
1957-úè èëäÿ Ð.Ùàúûéåâ èðè ùÿúìëè
ìîíóìåíòàë õîð ÿñÿðèíè - «Àçàäëûã ùàããûíäà ïîâåñò» îðàòîðèéàñûíû éàçìûøäûð.
1957-úè èëäÿ Ð.Ùàúûéåâ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò
Åñòðàäà Îðêåñòðèíè éàðàòìûø âÿ 70-úè èëëÿðÿ ãÿäÿð ùÿìèí êîëëåêòèâÿ ðÿùáÿðëèê
åòìèøäèð. Î èëëÿðäÿ áÿñòÿêàð ÿñàñÿí ìàùíû æàíðû öçÿðèíäÿ èøëÿìèøäèð. Ð.Ùàúûéåâ
äåìèøäèð: «Ìàùíû ìÿíèì ÿí ÷îõ ñåâäèéèì æàíðäûð, ÷öíêè, ìàùíû ÿí ãèéìÿòëè, ÿí
öëâè ùèññëÿðè èôàäÿ åäèð».
Ìöõòÿëèô
èëëÿðäÿ Ð.Ùàúûéåâ 150-äÿí àðòûã ìàùíû éàçìûøäûð. «Ìÿíèì Àçÿðáàéúàíûì», «Ñåâýèëèì», «Ëèðèê
ìàùíû», «Ëåéëà», «Áàùàð ýÿëèð», «Àíúàã ñÿí», «Ñåâèìëè øÿùÿð», «Áàêû ùàããûíäà
ìàùíû», «Áÿíþâøÿ», «Ýÿíúëèê âàëñû», «Ìÿùÿááÿò ùàããûíäà ìàùíû», «Íåôò
äàøëàðûíäà», «Úåéðàí» âÿ ñ. êèìè ìàùíûëàð îíóí éàðàäûúûëûüûíûí íàäèð ñÿíÿò íöìóíÿëÿðè ùåñàá îëóíóð.
Ðàóô
Ùàúûéåâ 15-äÿí àðòûã áÿäèè âÿ ñÿíÿäëè ôèëìÿ ìóñèãè éàçìûøäûð. Îíëàðûí àðàñûíäà
«ßùìÿä ùàðàäàäûð?», «Ãàðà äàøëàð»,
«Êþëýÿëÿð ñöðöíöð», «Áèð ãàëàíûí ñèððè», «Ìÿí ðÿãñ åäÿúÿéÿì» êèíî ôèëìëÿðèíèí
àäûíû ÷ÿêìÿê îëàð. 60-úû èëëÿðäÿ
áÿñòÿêàðû äàùà ÷îõ îïåðåòòà æàíðû þçöíÿ úÿëá åòìèøäèð. Áÿñòÿêàðûí éàçäûüû éåääè
îïåðåòòàäàí áåøè «Ðîìåî ìÿíèì
ãîíøóìäóð», «Êóáà, ìÿùÿááÿòèì ìÿíèì», «Ãàôãàç ÿñÿðè», «Àíà, ìÿí åâëÿíèðÿì»,
«Éîëàéðûúû» Ìîñêâà Äþâëÿò Îïåðåòòà Òåàòðûíûí
ñÿùíÿñèíäÿ òàìàøàéà ãîéóëìóøäóð. «Ðîìåî ìÿíèì ãîíøóìäóð»
«Àçÿðáàéúàíôèëì» êèíîñòóäèéàñûíäà ðåæèññîð Ø. Ìàùìóäáÿéîâóí ãóðóëóøóíäà åêðàíëàøäûðûëìûøäûð.
Ð.
Ùàúûéåâèí àõûðûíúû îïåðåòòàñû Öçåéèð Ùàúûáÿéîâóí àíàäàí îëìàñûíûí 100-èëëèéèíÿ
ùÿñð îëóíìóø «Îðäàí-áóðäàí» ÿñÿðèäèð.
Áþéöê áÿñòÿêàð 1971-úè èëäÿ õàðèúÿ èøëÿìÿéÿ
ýåòìèøäèð. 1971-1975 úè èëëÿðäÿ Ð. Ùàúûéåâ ßëúÿçàèð Õàëã Äåìîêðàòèê
Ðåñïóáëèêàñûíäà ÷àëûøàí ìÿäÿíèééÿò ãðóïóíóí
ðÿùáÿðè îëìóøäóð. Î, ßëúÿçàèðäÿ èøëÿäèéè âàõò «Ö÷ èíãèëàá» àäëû áàëåòèíè éàçìûøäûð.
Èëê
áàëåòèíèí óüóðóíäàí ñîíðà Ð.Ùàúûéåâ
«Àëîâ» âÿ «Ùöððèééÿò» àäëû éåíè áàëåòëÿðèíè éàçìûøäûð.
Ðàóô Ùàúûéåâ 80-úè èëëÿðäÿ ñèìôîíèê
ìóñèãè ñàùÿñèíäÿ ñÿìÿðÿëè èøëÿð ýþðìöø,
1982-úè èëäÿ êàìåðà îðêåñòðè ö÷öí Èêèíúè ñèìôîíéàñûíû, ñèìôîíèê îðêåñòð ö÷öí
«Øåéõ Ñÿíàí» ïîåìàñûíû, 1983-úö èëäÿ «Ñÿáóùè» ñèìôîíèê ïîåìàñûíû,1984-úö èëäÿ
èñÿ «Ùÿçè Àñëàíîâ» ñèìôîíèê ïîåìàñûíû éàçìûøäûð.
Ðàóô
Ùàúûéåâ 1964-úö èëäÿ Ì.Ìàãîìàéåâ àäûíà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ôèëàðìîíèéàñûíäà
äèðåêòîð,1965-úè èëäÿ èñÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ìÿäÿíèééÿò Íàçèðè
îëìóøäóð. 1976-úû èëäÿí Àçÿðáàéúàí Áÿñòÿêàðëàð Èòòèôàãûíûí êàòèáè, 1979-1985-úè
èëëÿðäÿ áèðèíúè êàòèá,1986-úû èëäÿ èñÿ ÑÑÐÈ Áÿñòÿêàðëàð Èòòèôàãûíûí êàòèáè
îëìóøäóð.1978-úè èëäÿ ÑÑÐÈ Õàëã àðòèñòè
àäûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
Àçÿðáàéúàí
Áÿñòÿêàðëàð Èòòèôàãûíûí V
ãóðóëòàéûíäà î, èäàðÿ ùåéÿòèíèí áèðèíúè êàòèáè, VÛ
ãóðóëòàéûíäà èñÿ èäàðÿ ùåéÿòèíèí êàòèáè ñå÷èëìèøäèð. Ýþðêÿìëè áÿñòÿêàð Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Àëè Ñîâåòèíÿ
(VII,X âÿ XI-úè ÷àüûðûø) äåïóòàò ñå÷èëìèøäèð.
Ð.Ùàúûéåâ «Ëåíèí» îðäåíè, «Ãûðìûçû ßìÿê
Áàéðàüû» âÿ «Øÿðÿô íèøàíû» îðäåíëÿðè èëÿ òÿëòèô åäèëìèøäèð.
Ðàóô
Ùàúûéåâ 1995-úè èë ñåíòéàáð àéûíûí 19-äà Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Áèðèíúè
ñèìôîíèéà: Ñèìôîíèê îðêåñòð ö÷öí ïàðòèòóðà.- Á.:Àçÿðíÿøð,1959.-163ñ.
v Êîíñåðò: Ñêðèïêà
èëÿ ñèìôîíèê îðêåñòð ö÷öí.-Á.:Àçìóñíÿøð,1954.-54ñ.
v Ýÿíúëèéèìèç:
Ôîðòåïèàíî èëÿ òÿê îõóéàí âÿ õîð ö÷öí.-Á.:Àçìóñíÿøð,1956-4ñ.
v Ýÿíúëèê ìàðøû:
Ôîðòåïèàíî èëÿ îõóìàã âÿ õîð ó÷óí.-Á.:Àçìóñíÿøð,1961.-22ñ.
v Ðîìåî ìÿíèì
ãîíøóìäóð.-Á.:Àçìóñíÿøð,1961.-22ñ.
Ùàããûíäà
v Àááàñîâà Å. Ðàóô
Ùàúûéåâ: ùÿéàò âÿ éàðàäûúûëûüû ùàããûíäà.- Á.:Àçÿðíÿøð,1967.-36ñ.
v Çþùðàáîâ Ð. Ðàóô Ùàúûéåâ: Ìîíîãðàôèéà.-Á.: Øóð, 1993.-24ñ.
* *
*
v ßùìÿäîâà
Í.Ð.Ùàúûéåâ-80 (Áÿñòÿêàð) //Ìÿäÿíè Ìààðèô.-2002.-¹1-2 .-Ñ.8-16.
v Êÿðèìîâ À.
«Îðäàí-áóðäàí» (Ð.Ùàúûéåâèí åéíè
àäëû ÿñÿðèíèí òåëåâèçèéà òàìàøàñû ùàããûíäà)
//Áàêû.-1987.-
29 éàíâ.-Ñ.2.
v Ìöêÿððÿìîýëó Ì.
Ýþðêÿìëè áÿñòÿêàðûí õàòèðÿñèíÿ: (Ð.Ùàúûéåâ –80) //Õàëã ãÿçåòè.-2002.-25 äåê. -Ñ. 6.
v Ðöñòÿìçàäÿ Ï.
«Ñîíóíúó ìîýèêàí»: (Ð.Ùàúûéåâ-75) //Ïàíîðàìà.-1997.-15 ìàé.-Ñ.3.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
Ùàããûíäà
v Ìèðçîåâà Ý. Ðàóô Ãàäæèåâ: Î÷åðê î æèçíè è òâîð÷åñòâå.-Ì.:Ñîâ.êîìïîçèòîð,1988.-111ñ.
v Ìèðçîåâà Ý.Ðàóô Ãàäæèåâ.-Á.:Èøûã,1983.-130ñ.
v Òàãèçàäå À. Ðàóô Ãàäæèåâ.- Á.: Àçåðíåøð, 1965.-21ñ.
Ñàãèáÿ
Ìåùðÿëèéåâà
MIRZß
ßLßKBßR SABIR - 145
Azÿrbaycan õàëãûíûí äàùè øàèðè, mötÿfÿkkirè âÿ
i÷timai xadimè îëàí Mirzÿ ßlÿkbÿr Zeynalabdin oülu Tahirzadÿ 1862-ci ildÿ may
àéûíûí 30-da ãÿäèì Øamaxû øÿùÿðèíäÿ
anadan olmuødur. Áàëàúà ßlÿkbÿrin
1874-cö ildÿ, on iki yaøûnda ikÿn mollaxanadan ÷ûxûb, mÿøhur øair vÿ pedaqoq
S.ß.Øirvaninin dÿrs dediyi mÿktÿbdÿ tÿhsiliíè davam etdirmÿsi onun hÿyatûnda vÿ
yaradûcûlûq taleiídÿ ÿlamÿtdar hadisÿ olìóøduð.
Yaradûcûlûüûnûn ilk dþvröndÿ Sabir bÿzi yumoristik
vÿ satirik par÷alar istisna edilÿrsÿ, ÿsasÿn, mÿdhiyyÿ, nþvhÿ, mÿrñiyÿ
yazìûøäûr. Bir möddÿt Aøqabad, Buxara, Sÿmÿrqÿnd, Mÿrv, Sÿbzÿvar, Xorasan
øÿhÿrlÿrindÿ yaøayûb, þzbÿk vÿ törkmÿn
ziyalûlarû ilÿ yaxûndan tanûø olmasû, hÿyat möøahidÿlÿrini, bilik vÿ
mÿlumatlarûnû zÿnginlÿødirmÿsi, X1X ÿsrin axûrû vÿ XX ÿsrin ÿvvÿllÿrindÿ
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ, F.Kþcÿrli, A.Sÿhhÿt, S.M.Qÿnizadÿ vÿ baøqalarû ilÿ dostluüu,
qabaqcûl ictimai ideyalarûn tÿsiri onun yaradûcûlûq inkèøafûna úèääè òÿêàí âåðìèøäèð. Maarifpÿrvÿrlik
ruhunda yazûlmûø ilk øeri 1903-cö ildÿ “Øÿrqi-rus” qÿzetindÿ ÷ap
olunmuødur.
Ènqilab÷û âÿ
öñéàíêàð øàèðèí 1905-ci ildÿ yazdûüû
mÿøhur “ Beynÿlmilÿl” øeri xalqëar
dostluüuna hÿsr edilmiødir. O zamandan Sabir “Hÿyat”, “Èrøad”, “Zÿnbur”,
“Dÿbistan”, “Hÿqiqÿt” vÿ s. mÿtbuat orqanlarûnda øer vÿ mÿqalÿlÿr ÷ap
etdirmiødir. “Molla Nÿsrÿddin” jurnalûnda iøtirakû ( 1906-11) Sabir
yaradûcûlûüûnûn ÿn yetkin âÿ mÿhsuldar dþvrödör. Cÿlil Mÿmmÿdquluzadÿ ilÿ yaradûcûlûq
vÿ mÿslÿk dostluüu Sabir ö÷ön ÷ox faydalû olmuødur. Onlar “Niyÿ mÿn dÿrsdÿn
qa÷dûm”, “Axundla keøiøin vÿdi” vÿ s. felyåtonlarû birgÿ yazmûødûlar.”Molla Nÿsrÿddin”
jurnalûnda øairin “Hophop”, “Aülar
gölÿyÿn”, «ßbunÿsr Øeybani”, “Boynuburuq”, “Sudayi” vÿ s. gizli imzalarla
satirik øerlÿri ÷ar olunmuødur. Sabir
Azÿrbaycan ÿdÿbiyyatû, ictimai vÿ bÿdii fikrinin ÿn bþyök simalarûndandûr.
Îíóí ÿdÿbi-tÿnqidi estetik gþröølÿri “Nÿ
yazûm? “, “ Atmûø niqabi-hösnön...”, “ Ey alnû ay...” kimi øerlÿrindÿ ÿks
olunmuødur. “Bakû fÿhlÿlÿrinÿ” , “Tÿraneyi-asilanÿ”, “Fÿhlÿ þzönö ...” kimi
øerlÿrindÿ Sabir poeziyaya fÿhlÿ surÿtlÿri gÿtirmiø, onlarûn bþyök tarixi
möbarizÿsinÿ dÿrin rÿübÿtini bildirmiødið. ßdÿbi fÿaliyyÿtinin ilk illÿrindÿn
baølayaraq Sabir tÿhÿmmöl ideyasûna, “sÿbr eylÿ!” fÿlsÿfÿsinÿ qarøû ciddi
möbarizÿ aparûrdû. Bu mþvzuya hÿsr olunmuø “Qÿm yemÿ”(1906), “Birÿhmÿt
ÿyarlarûna øökr, xudaya”(1907), “Daø qÿlbli insanlarû nåylÿrdin,
ilahi?!”(1908), “Sÿbr”(1908), “Sÿbr eylÿ” vÿ s. satiralarûnda Õalq øairi bötön
ömidini tÿvÿkkölÿ, qÿzavö-qÿdÿrÿ baülayan insanlarûn faciÿli hÿyatûndan real
lþvhÿlÿr ÷ÿkmiødir. Vÿ ÷ox tÿÿssöf olsuí ki, onun øerlÿri kitab øÿklindÿ yalnûz
onun vÿfatûndan sonra, baøda Abbas Sÿhhÿt olmaqla qÿlÿm
yoldaølarû–C.Mÿmmÿdquluzadÿ, ß.Haqverdiyev, F.B. Kþ÷ÿrli vÿ baøqa möasirlÿrinin
kþmÿyi ilÿ èøûã öçö ýþðìöøäöð. Sabirin ÿsÿrlÿri 1912-ci ilin axûrlarûnda
“Hophopnamÿ” aäû altûnda ÷apdan ÷ûxìûødûð. Kitaba ad se÷ÿrkÿn A.Sÿhhÿt øairin
“Molla Nÿsrÿddin”dÿ iølÿtdiyi ilk gizli (Hophop) imzasûnû ÿsas gþtörmöødör. Bu
“Hophopnamÿ”nin ilk nÿøri idi.
M.ß.Sabir 1911-ci ildÿ qaraciyÿr xÿstÿliyindÿn
vÿfat etmiø, Øamaxûdakû “Øahi-Xÿndan”
xiyabanûnda dÿfn olunmuødur.
Øairin adû
Azÿrbaycan xalqû tÿrÿfindÿn
ÿbÿdilÿødirilmiødir. Sabir yaradûcûlûüûna hÿsr olunmuø bir sûra bÿdii
ÿsÿrlÿrdÿ înun obrazû yaradûlmûødûr. H.Nÿzÿrlinin “Sabir” pyesi, Mir Cÿlalûn “
Yolumuz haradûr?” romanû buna gþzÿl bir nömunÿdir. Sabirabad øÿhÿrinÿ,
respublikada bir sûra maarif vÿ mÿdÿniyyÿt ocaüûna onun adû verilmiødir.
1958-ci ildÿ
Bakûnûn mÿrkÿzi kö÷ÿlÿrinin birindÿ heykÿltÿraø M.Qaryaüdûíûí éàðàòäûüû
M.ß.Sabirin heykÿli ÿââÿëëÿð áóðàäà
ãîéóëìóø àáèäÿíè ÿâÿç åòìèøäèð.
Kitabxanalarda
M.ß.Sabirin 145 illiyi ilÿ ÿlaqÿdar geniø tÿdbirlÿr ke÷irilmÿlidir. Onun
kitablarûnûn, haqqûnda olan ÿsÿrlÿrin sÿrgisi tÿøkil edilmÿlidir. Øairin
yubileyinÿ hÿsr olunmuø poeziya, ÿdÿbi-bÿdii
gecÿlÿrèí tÿøkil edilmÿsi, hÿm÷inin onun hÿyat vÿ yaradûcûlûüûna hÿsr
olunmuø oxucu konfransû ke÷irèëmÿsi dÿ mÿqsÿdÿuyüun sayûlûr. Bundan baøqa
M.ß.Sabirin satirik øerlÿrinÿ ÷ÿkilmiø karikaturalarûn sÿrgisini dÿ tÿøkil
etmÿk mÿslÿhÿtdir.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Hophopnamÿ: 2 Ú-dÿ / Tÿrt.
èzahlarûn vÿ löüÿtin möÿl.: Filol. e.d., prof. Mÿmmÿd Mÿmmÿdov.-Òÿêðàð íÿøð.-
B.: »Øÿrq-Qÿrb», 2004.- Ú .Û.-478 ñ.; Ú. ÛÛ.-383 ñ.
v Øåðëÿð / AMEA M.Fözuli adûna
ßlyazmalarû Ènstitutu; Elmi red: Ôilol. e. d. Azadÿ Musayeva.- B.: Nurlan,
2004.- 118ñ.
Ùàããûíäà
v Aslanov S. Mirzÿ ßlÿkbÿr
Sabir yalnûz øairdimi.-B.,
2004.-127ñ.
v Cÿfÿr ß. Mirzÿ ßlÿkbÿr Sabir
øerinin qafiyÿ löüÿti. – B.: Qanun, 2005.-130s.
v Xÿyal S. Mirzÿ ßlÿkbÿr Sabirÿ
yeni nÿzÿr.-B.: Þðíÿê, 2002.-90ñ.
v Ñàäèã Ô. Þìðöí áèð ýöíö:
Ëèðèê ïîåìà/Ì.ß.Ñàáèð ùàããûíäà. Òÿêðàð íÿøð.-Á.:Øèðâàííÿøð,2002.-16ñ.
*
* *
v Aida A. “Hophopnamÿ”nin
1914-cö il variantû bÿrpa edilib //Xalq qÿzeti.- 2002.-11 apr.- S.5.
v Bayramoülu A. «Hophopnamÿ”
nin daha tÿkmilëÿøìèø akademik nÿøri: /M. ß. Sabirin eyni adlû kitabûnûn latûn
qrafikasû ilÿ nÿøri haqqûnda // Xalq qÿzeti.- 2005.- 1 iyun.- S.6.
v Èsmayûlzadÿ M. Mirzÿ ßlÿkbÿr Sabirin mÿqbÿrÿsi yenidÿn
qurulacaq //Respublika.- 2005.-16 mart.-
S.6.
v
Lÿvÿnd A. S. Azÿri øairi ßli ßkbÿr Sabir. //ßäÿbiyyat qÿzeti.- 2005.- 2 dek.- S.-4.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Ñòèõîòâîðåíèÿ.- Á.: ßçû÷û,1987.-92ñ.
v Èçáðàííûå ïðîèçâåäåíèÿ. - Ë.: Ñîâ.ïèñàòåëü,1983.-303 ñ.
v Ñàòèðà/Ïåð. ñ àçåðá. Ñ.Âàñèëüåâà. - Ì.:Ïðàâäà,1969.-31ñ.
*
* *
v Êåðèìîâà Å.Âíóòðåííèé ìèð Ì.À.Ñàáèðà: ôèëîñ. î÷åðê. - Á.,1999.-47ñ.
v Ìèðàõìåäîâ À. Ïëà÷óøèé ñìåõ: Æèçíü è òâîð÷åñòâî Ì.À.Ñàáèðà /Ïåð.Â.Áîãóñëàâñêîãî.-Ì.:Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà,1989.-317ñ.
Àðçó
Áàáàéåâà
ÈÉÓÍ
VALEH
BßRØADLÛ - 80
Azÿrbaycanûn Òank Ãoøunlarû general-mayoru Âàëåù
ßééóá îüëó Bÿrøadlû 1927-ci il èéóí
àéûíûí 6-äà anadan olìóøäuð. Onun ata-babasû Zÿngÿçór mahalûnûn Qubadlû elindÿki Eyvazlû kÿndindÿn
idi. Bÿrøadlû erkÿn yaølarûndan anasûndan ayrûlmûø, atasû isÿ xalq döømÿni kimi
elindÿn-obasûndan didÿrgin döømöødöð.
Valeh Bÿrøadlû yeddinci sinifdÿ oxuyarkÿn Áþéöê Âÿòÿí möharibÿñè baølamûødû. O, azyaølû
olmasûna baxmayaraq möharibÿyÿ getmÿk istÿmiødi. Amma qÿti etiraz cavabû
almûødû.
Xeyirxah adamlarûn kþmÿyi ilÿ o, Bakû Dÿmiryol Texnikumuna daxil
olmuøduð.
1944-cö ildÿ Valeh artûq arzusuna ÷atûb îðäó ñûðàëàðûíà ýåòìèøäèð. Áÿðøàäëû ÿââÿëúÿ
Bakû Artilleriya Mÿktÿbinÿ daxil olmuøduð.
1948-ci
ildÿ Kiyev Hÿrbi mÿktÿbini bitirmiø, zirehli tank vÿ mexaniklÿødirilmiø
qoøunlarda zabit kimi xidmÿtÿ baølamûødûr.
1956-cû ildÿ Zirehli Tank Qoøunlarû Akademiyasûnûn komandirlik
faköltÿsini bitirmiødi.1969-cu ildÿ Sovet ordusunda xidmÿt edÿn ilk
azÿrbaycanlû zabit kimi SSRÈ Silahlû Qövvÿlÿri Baø Qÿrÿrgahûnûn Hÿrbi
Akademiyasûnû bitirmiødi.
Ýþðêÿìëè
çàáèò 1977-1987-ci illÿrdÿ Bakû Ali
Hÿrbi Ömumqoøun Komandirlÿri Mÿktÿbinin rÿisi vÿzifÿsindÿ ÷alûømûødûr. 43 ildÿn
÷ox SSRÈ silahlû qövvÿlÿrinÿ qulluq etmiø, taãûm komandirliyindÿn ordu
komandanûnûn birinci möavini,
Almaniyadakû Sovet Qoøun birlÿømÿlÿrindÿ þn ordulardan birinin Hÿrbi Øurasûnûn
özvëöéönÿ qÿdÿr ÷ÿtin vÿ øÿrÿfli yol
ke÷miødir.
Xidmÿtlÿrinÿ gþrÿ
äÿôÿëÿðëÿ orden, medallarla tÿltif åäèëÿí Bÿrøadlû Azÿrbaycan
Respublikasû þz möstÿqilliyini bÿrpa etdikdÿn sonða îíóí ilk Ìödafiÿ Íaziri, Azÿrbaycan Respublikasûnûn
SilahlÛ Qövvÿlÿrinin rÿisi kimi ordu quruculuüunda ÿlindÿn gÿlÿni ÿñèðýÿìÿìèøäèð. Î, äaha sonralar Ïðåçèäåíò Heydÿr ßliyevin
70-ci illÿrdÿ yaratdûüû Cÿmøid Nax÷ivanski adûna Hÿðbi Litseyin rÿisi
vÿzifÿsindÿ ÷alûømûødûr.
Valeh ßyyub oülu Bÿrøadlû 1999-cu ilin may
àéûíûí 15-äÿ
Ãeneral-leytånant ðöòáÿñèíäÿ
vÿfat etmiødir.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Mödafiÿ Nazirliyindÿn
uzaqlaødûrûlmaüûm ermÿnilÿrin ÷ox xoøuna gÿldi: //Azÿrbaycan.- 1993.- 9
oktyabr.-Ñ.4.
v Mÿn hamûéa demÿk istÿyirÿm-sizin generalûnûz
Àzÿrbaycanlûdûr: /Nax÷ivanski adûna Ùÿrbi Ìÿktÿbin rÿisi, Ãeneral-leytenant
Valeh Bÿrøadlû ilÿ mösahibÿ / //Aydûnlûq.- 1993.- 23 aprel.- S.7 .
Ùàããûíäà
v Qurbani A. Þmrön davamû :
Sÿnÿdli povest .- B.: ßbilov, Zeynalov vÿ oüullarû, 2000.-124s.
* * *
v Cÿfÿrli C. General Bÿrøadlû: /Valeh Bÿrøadlûnûn 70 illiyi mönasibÿti ilÿ/ //Azÿrbaycan.-1997.-
Ñ.19.
v Cÿfÿrov Ö. General
Valeh Bÿrøadlûnû itirdik…/
C.Nax÷ivanski adûna Bakû Ùÿrbi litseyinin rÿisinin vÿfatû haqqûnda
//Pànorama.- 1999.- 18may.-S.16 .
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v
Áàêèíñêîå Âûñùåå Îáùåâîéñêîâîå: Î÷åðê èñòîðèé Áàêèí. Âûñù.
Îáùåâîéñêîâîå êîìàíäîâàíèå. Ó÷-ùà èì. Âåðõîâíîãî Ñîâåòà Àç.ÑÑÐ.-Á.,1985.-155ñ.
Àðçó Áàáàéåâà
ÁÖËÁÖË - 110
Ìÿøùóð õàëã ìöüÿííèñè Áöëáöë (Ìóðòóçà) Ìÿøÿäè Ðçà îüëó
Ìÿììÿäîâ 1897-úè èë èéóí àéûíûí 22-äÿ
Øóøà øÿùÿðèíäÿ äàááàã àèëÿñèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð.
Áöëáöë ùÿëÿ óøàã èêÿí ýþçÿë âÿòÿíè Øóøàíûí ôöñóíêàð
òÿáèÿòèíäÿí èëùàì àëìûøäûð. Îíóí ãÿëáèíè
òÿêúÿ òÿáèÿòèí ýþçÿëëèéè äåéèë, î äþâðöí ìÿøùóð õàíÿíäÿëÿðèíèí öðÿêà÷àí,
ìÿëàùÿòëè ñÿñè ôÿòù åòìèøäèð. Áöëáöë «Ãàéàáàøû»íäà, «Ãûðõ ïèëëÿêàí»äà âÿ «Úûäûð
äöçö»íäÿ þç ìÿëàùÿòëè ñÿñèíè «Òîïõàíà»
áöëáöëëÿðèíèí èíúÿ íÿüìÿñèíÿ ãîøàðàã îõóìóøäóð. Îíóí èíúÿ áèð ìÿùàðÿòëÿ
ñàðû áöëáöëëÿðè éàìñûëàìàñûíû ýþðÿí øÿùÿð ÿùëè åëÿ î çàìàíäàí áàëàúà Ìóðòóçàéà
Áöëáöë àäû âåðìèøäèð.
Áöëáöëöí òåàòð ñÿùíÿñèíäÿ èëê ÷ûõûøû Ì.Ú.ßìèðîâóí
1916- èëäÿ Ýÿíúÿäÿ òàìàøàéà ãîéóëìóø «Ñåéôÿëìöëê» îïåðàñû èëÿ áàüëûäûð. Áöëáöë
1920-úè èëäÿí Áèðëÿøìèø Äþâëÿò Òåàòðûíûí
Îïåðà òðóïïàñûíûí (1924-úö èëäÿí Àçÿðáàéúàí Îïåðà âÿ Áàëåò òåàòðû) ñîëèñòè îëìóø, èëê èëëÿðäÿ Ö.Ùàúûáÿéîâóí
«Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí», «ßñëè âÿ Êÿðÿì», Ç.Ùàúûáÿéîâóí «Àøûã Ãÿðèá» îïåðàëàðûíäà Èáí
Ñÿëàì, Êÿðÿì, Ãÿðèá ðîëëàðûíû îéíàìûøäûð. Áöëáöë 1927-úè èëäÿ Áàêû
Êîíñåðâàòîðèéàñûíû áèòèðìèø, ùÿìèí èëäÿ âîêàë òåõíèêàñûíû äàùà äà
òÿêìèëëÿøäèðìÿê ö÷öí äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí Ìèëàíà ýþíäÿðèëìèøäèð (Èòàëèéàäà áèðèíúè äÿôÿ1924-úö èëäÿ îëìóøäóð). 1931-úè
èëÿäÿê áóðàäà Äåëëèïîíòè âÿ Ï.Ãðàíèäÿí äÿðñ àëìûøäûð. 1931-úè èëäÿí Àçÿðáàéúàí
Äþâëÿò Êîíñåðâàòîðèéàñûíäà äÿðñ äåìèøäèð. Ýåíèø äèàïàçîíëó, ýþçÿë, ìÿëàùÿòëè,
àõûúû ñÿñè îëàí ìöüÿííè áþéöê àêòéîðëóã èñòåäàäûíà ìàëèê èäè.
Î,
éàðàòäûüû îáðàçëàðûí õàðàêòåðèíè, äàõèëè àëÿìèíè òàìàøà÷ûëàðà ðåàëèñò áîéàëàðëà
÷àòäûðà áèëìèøäèð. ßñàñ ïàðòèéàëàðû: Êîðîüëó-
«Êîðîüëó», ßñýÿð- «Àðøûí ìàë àëàí», Ãÿðèá
-«Øàùñÿíÿì», ßëèéàð- «Íÿðýèç», Íèçàìè-
«Íèçàìè», Ôÿðùàä- «Õîñðîâ âÿ Øèðèí», Àñëàí- «Âÿòÿí» âÿ ñ. Êîðîüëó ïàðòèéàñû
Áöëáöëöí îïåðà éàðàäûúûëûüûíûí ÿë÷àòìàç
çèðâÿñèäèð; î, ðîìàíòèê ðóùëó õàëã ãÿùðÿìàíûíûí äàõèëè àëÿìèíè
ùÿðòÿðÿôëè à÷à áèëìèøäèð. Áöëáöëöí èôàñûíäà Êîðîüëó ïàðòèéàñû ìöàñèð Àçÿðáàéúàí
ìóñèãè òåàòðû òàðèõèíäÿ ìöùöì áèð ìÿðùÿëÿ òÿøêèë åäèð.
Áöëáöë
Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûëàðûíû, òÿñíèôëÿðè áþéöê ñÿíÿòêàðëûãëà èôà åòìèøäèð.
(«Ñöñÿí-ñöíáöë», «Éàõàí äöéìÿëÿ», «Ãàðà ýþçëÿð», «×àë îéíà», «Ñåýàù òÿñíèôëÿðè» âÿ ñ.). Àçÿðáàéúàí
áÿñòÿêàðëàðûíûí êàìåðà-âîêàë ÿñÿðëÿðèíèí ìÿøùóðëàøìàñûíäà Áöëáöëöí õöñóñè ðîëó
âàðäûð. Î, Àñÿô Çåéíàëëûíûí «Þëêÿì», Ö.Ùàúûáÿéîâóí «Ñÿíñèç», «Ñåâýèëè úàíàí»
ðîìàíñëàðûíûí èëê èôà÷ûñû îëìóø âÿ çÿíýèí áîéàëàðëà òÿêðàðîëóíìàç ìóñèãè
îáðàçëàðû éàðàòìûøäûð. Áöëáöëöí ðåïåðòóàðûíäà Ãÿðáè Àâðîïà âÿ ðóñ
êëàññèêëÿðèíèí ÿñÿðëÿðè äÿ: («Êàðìåí»-Æ.Áèçå),
(«Ðèãîëåòòî»-Ú.Âåðäè), («Âåðòåð»-Æ.Ìàññíå), («Òîñêà»-Ú.Ïó÷÷èíè), («Ìàé ýåúÿñè»-
Í.À.Ðèìñêè –Êîðñàêîâ), («Àëåêî», Ñ.Â.Ðàõìàíèíîâ âÿ ñ.) ÿùÿìèééÿòëè éåð
òóòìóøäóð.
Áþéöê
Âÿòÿí ìöùàðèáÿñèíèí àüûð ýöíëÿðèíäÿ Áöëáöë õàëãûí öìóìè èøèíÿ ôÿäàêàðëûãëà
êþìÿê åòìèøäèð. Î, ñîâåò Îðäóñó ùèññÿëÿðè èëÿ Èðàíäà, Ãàôãàç âÿ Áðéàíñê
úÿáùÿëÿðèíäÿ îëìóø, åéíè çàìàíäà þëêÿíèí ùÿðáè õÿñòÿõàíàëàðûíäà þç êîíñåðòëÿðè
èëÿ éàðàëû äþéöø÷öëÿðè ìöáàðèçÿéÿ,
ôÿäàêàðëûüà ðóùëàíäûðìûøäûð.
Áöëáöëöí
éàðàäûúûëûüû Àçÿðáàéúàí âîêàë ñÿíÿòèíèí èíêèøàôûíäà ìöùöì ðîë îéíàìûøäûð. Ýåíèø
ñÿñ èìêàíëàðûíà ìàëèê îëàí Áöëáöëöí èôà÷ûëûüûíäà ìèëëè âîêàë öñëóáó èëÿ Èòàëéàí
âîêàë ìÿêòÿáè ÿíÿíÿëÿðè öçâè øÿêèëäÿ áèðëÿøìèøäèð. Áöëáöë
Àçÿðáàéúàí ìèëëè âîêàë ìÿêòÿáè ÿíÿíÿëÿðèíèí òÿäãèãèíÿ, ðóñ âÿ
àâðîïà îïåðà ìÿäÿíèééÿòè èëÿ áó ÿíÿíÿëÿðèí ñèíòåçè âÿ ñ. ìÿñÿëÿëÿðÿ àèä áèð ÷îõ
ÿñÿðëÿðèí ìöÿëëèôèäèð. 1932-úè èëäÿ Áöëáöëöí òÿøÿááöñö âÿ ðÿùáÿðëèéè èëÿ
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êîíñåðâàòîðèéàñû íÿçäèíäÿ õàëã ìóñèãèñèíè þéðÿíÿí
åëìè-òÿäãèãàò êàáèíåòè éàðàäûëìûøäûð (1945-úè èëäÿí ñîíðà êàáèíåò þç èøèíè Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ ÅÀ Èíúÿñÿíÿò
Èíñòèòóòóíäà äàâàì åòäèðìèøäèð). Áöëáöëöí ðåäàêòÿñè èëÿ «50 Àçÿðáàéúàí
åë ìàùíûñû» (1938) âÿ «Àçÿðáàéúàí õàëã
ìàùíûëàðû» (1956,1958) òîïëóëàðû ÷àï åäèëìèøäèð. Áöëáöë äöíéàíûí áèð ÷îõ
þëêÿëÿðèíäÿ ãàñòðîëäà îëìóøäóð. Ùàë-ùàçûðäà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êîíñåðâàòîðèéàñû
íÿçäèíäÿêè îðòà èõòèñàñ ìóñèãè ìÿêòÿáè Áöëáöëöí àäûíû äàøûéûð. Áàêû
ïðîñïåêòëÿðèíäÿí áèðèíÿ Áöëáöëöí àäû âåðèëìèøäèð.
Áöëáöëöí òÿêðàðîëóíìàç âîêàë ñÿíÿòèíè, îíóí
óíóäóëìàç õèäìÿòëÿðèíè òàì ãèéìÿòëÿíäèðìÿê ùå÷ äÿ àñàí èø äåéèëäèð. Ëàêèí áèðúÿ
îíó äåìÿê îëàð êè, Áöëáöë þç áþéöê
ñÿíÿòè èëÿ 50 èë áàðëû, «ìåéâÿëè» ìóüàì áàüûìûçû, «ýöë-÷è÷ÿêëè» ìàùíû áàõ÷àìûçû
áÿçÿìèø âÿ áåëÿëèêëÿ ìÿíÿâè ñÿðâÿòëÿðèìèçè äàùà äà çÿíýèíëÿøäèðìèøäèð.
Áöëáöë áöòöí þìðö áîéó õàëãà, âÿòÿíÿ èíàìëà
õèäìÿò åòìÿê íöìóíÿñèíè þëìÿç ñÿíÿòè èëÿ ñöáóò åòìèøäèð. Áöëáöëöí ìÿëàùÿòëè
ñÿñè õàëãûí ãÿëáèíäÿ ùå÷ çàìàí ñóñìàéàúàãäûð. Îíóí ìàùíûëàðû áó ýöí äÿ èíñàí
þìðöíÿ áîë-áîë ùÿéàò ñåâèíúè áÿõø åäèð.
Áöëáöë
äþâëÿòèí ÿí éöêñÿê ìöêàôàòëàðû âÿ àäëàðûéëà òÿëòèô îëóíìóøäó: Îíà ÑÑÐÈ Õàëã
àðòèñòè àäû âÿ Ëåíèí îðäåíè âåðèëìèøäèð.
Î, Ñòàëèí ìöêàôàòû ëàóðåàòû àäûíà ëàéèã ýþðöëìöø, Àëè Ñîâåòèí äåïóòàòû
ñå÷èëìèø, Ïðîôåññîð àäû àëìûøäûð.
Áöëáöë
1961-úè èë ñåíòéàáð àéûíûí 26-äà ÿáÿäèééÿòÿ ãîâóøìóøäóð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ñå÷èëìèø ìÿãàëÿ
âÿ ìÿðóçÿëÿðè /Òÿðò.åä. Ã.Ãàñûìîâà.,
ß.Èñàçàäÿ; Ðåä. ÑÑÐÈ Õàëã àðòèñòè, ïðîô. Ø.Ìÿììÿäîâ, Ã.Ãàñûìîâ.-Á.:
Àçÿðá. ÑÑÐ ÅÀ íÿøðèééàòû,1968.-227 ñ.
Ùàããûíäà
v Áöëáöë/Àçÿðáàéúàí
Ñîâåò Åíñèêëîïåäèéàñû.-Á.:ÀÑÅ.-Ú.ÛÛ.- 1978.-Ñ.376.
v Áöëáöë
ÿôñàíÿñè.-Á.: Øóøà, 2002.-87 ñ.
v Åë÷èí.
Áöëáöë.-Á.:Éàçû÷û, 1987.-38 ñ.
v Øóøèíñêè Ô.
Áöëáöë/Ô.Øóøèíñêè. Àçÿðáàéúàí õàëã ìóñèãè÷èëÿðè.-Á.: Éàçû÷û, 1985.-Ñ.406-426.
v Ãóëèéåâà
Ý. Áöëáöë: ôîòîêèòàá (Ìÿòíèí ìöÿëëèôè âÿ òÿðò.åä. Ý.Ãóëèéåâà; Õöñóñè ðåä.
Ý.Ìÿììÿäîâà.-Á.:Èøûã,1983.-36 ñ.
* *
*
v Àíàð. Þçö
Áöëáöë, ñþçö Áöëáöë //Ìÿäÿíè-Ìààðèô.-2004.- ¹8.-Ñ.23-25.
v Áöíéàäîâà Ð.
Áöëáöë Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñè èëëÿðèíäÿ//Ìÿäÿíè-ìààðèô.-2005.-¹4.-Ñ.21-24.
v Áöíéàäîâà Ð.
Äàùè Áöëáöë//Ìÿäÿíè-ìààðèô.-¹6.-2004.-Ñ.6-8
v Ùàúûçàäÿ
Í.Áöëáöë ùàããûíäà õàòèðÿëÿð//Ìÿäÿíè-ìààðèô.-¹2.-2003.-Ñ.8-11.
v Ùèäàéÿòîüëó
É.Áèçèì Áöëáöë, äöíéàíûí áöëáöëö //Ìÿäÿíè-Ìààðèô.-2004.-¹8.-Ñ. 22-23.
v Ðçàéåâ È. Êèìÿñÿ
ïèñ äåìÿéÿ èõòèéàðûì éîõäó: ìÿíÿ ýþñòÿðèëÿí ãàéüûäàí ÷îõ ðàçûéàì: /ìöüÿííè èëÿ
ìöñàùèáÿ// Éåíè Àçÿðáàéúàí.-2004.-10 äåê.-Ñ.-5.
v Âÿëèçàäÿ Ì.
Áöëáöëöí Àçÿðáàéúàí ìóüàìëàðû âÿ Àâðîïà ìóñèãèñèíèí ñèíòåçèíäÿ ðîëó
//Ìÿäÿíè-ìààðèô èøè. -2005.-
¹12.-Ñ.4-6.
v Âÿëèéåâ É. 40 èë
Áöëáöëñöç //Ìÿäÿíè-ìààðèô.-2001.- ¹5-6.-Ñ.14-18.
Ðóñ
äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
Ùàããûíäà
v Ýëü÷èí.
Áþëü-Áþëü/Ïåð.Ñ.Ìàìåäçàäå.-Á.:ßçû÷û,1987.-39ñ.
v Ìàììåäîâà À. Áþëü-Áþëü:(1897-1961).-Á.:Àçåðíåøð, 1964.-123ñ.
v Ðçà Ð. Î
Áþëü-Áþëå/ Ð.Ðçà Ïîåò, ïîåçèÿ è òâîð÷åñòâî:  êí.:Íàø
äðóã-òåëåâèäåíèå.-Ì.,1978.-Ñ.-191-200.
* *
*
v Àëìàñçàäå Ã.
Óäèâèòåëüíûé äàð õóäîæíèêà: (Ê 90 ëåòèþ ñî äíÿ ðîæäåíèÿ Íàð.àðòèñòà
ÑÑÑÐ Áþëü-Áþëÿ) //Áàêèíñêèé ðàáî÷èé.-1987.-23 èþëÿ.-Ñ.3.
v Àçåðáàéäæàíñêàÿ
Ðåñïóáëèêà Ïðåçèäåíò Àëèåâ Ã. À.
Ðàñïîðÿæåíèå ê 100-ëåòèþ þáèëåÿ Áþëü-Áþëÿ //Áàêèíñêèé ðàáî÷èé.-1997.-22
àâã.-Ñ.3.
v Ñàôèõàíîâ Â.
Ïåðâîîòêðûâàòåëü, ïåðâîïðîõîäåö…Áþëü-Áþëü-100//.-1997.-11 äåê.-Ñ.3.
Èíòåðíåòäÿ
www.ìóñèãè-
äöíéà.àç
www.àçåðè àðò.íåò
http.//ìóñàêàäåìèéà-ìóñèãè-äöíéà.àç
www.àçåðèìàèë.íåt
Íàèëÿ Àëûøîâà
ÅËÄÀÐ ÁÀÕÛØ - 60
Åëäàð Áàõûø îüëó Àüàéåâ 1947-úè èë
èéóí àéûíûí 22-äÿ Ãóáàäëû ðàéîíóíóí Äèëÿëè Ìöøêàíëû îáàñûíäà êÿíäëè àèëÿñèíäÿ
äþüóëìóøäóð. Áóðàäà èáòèäàè ìÿêòÿáè, Ãóáàäëûäà èñÿ îíáèðèëëèê ìÿêòÿáè áèòèðèá
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Óíèâåðñèòåòèíèí Òàðèõ ôàêöëòÿñèíäÿ òÿùñèë àëìûøäûð.
Áàêû êÿíäëÿðèíäÿ ìöÿëëèìëèê
åòìèø, ÿñýÿðè õèäìÿòäÿ îëìóøäóð.
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Òåëåâèçèéà âÿ Ðàäèî âåðèëèøëÿðè øèðêÿòèíäÿ êè÷èê ðåäàêòîð,
ðåäàêòîð (1972-1988), òåëåâèçèéàíûí ÿäÿáè-äðàì
âåðèëèøëÿðè áàø ðåäàêñèéàñûíûí òåëåâèçèéà òàìàøàëàðû øþáÿñèíèí áþéöê
ðåäàêòîðó (1988-1990) âÿçèôÿëÿðèíäÿ ÷àëûøìûøäûð. Î, «Ñÿñ» âÿ «Íÿôÿñ»
ãÿçåòëÿðèíè éàðàòìûø, îíëàðäàí áèðèíèí («Ñÿñ») áàø
ðåäàêòîðó îëìóøäóð.
Åëäàð Áàõûø 1992-93-úö èëëÿðäÿ
éåíèäÿí Àçÿðáàéúàí Òåëåâèçèéà âÿ Ðàäèî øèðêÿòèíäÿ Ýÿíúëèê Éàðàäûúûëûã
Áèðëèéèíèí Èúòèìàè-Ñèéàñè øþáÿñèíèí ìöäèðè èøëÿìèøäèð.
1993-úö èëäÿí ðàäèîíóí Áèëýè âÿ Óøàã
äöíéàñû âåðèëèøëÿðè Áàø ðåäàêñèéàñûíûí áàø ðåäàêòîðó
îëìóøäóð.
Åëäàð Áàõûø 1981-úè èëäÿí Àçÿðáàéúàí
Éàçû÷ûëàð Áèðëèéèíèí öçâöäöð. «Êþéíÿê» àäëû èëê øåðè 1966-úè èëäÿ «Àçÿðáàéúàí
Ýÿíúëÿðè» ãÿçåòèíäÿ äÿðú îëóíìóøäóð.
Ùÿìèí âàõòäàí äþâðè ìÿòáóàòäà ìöíòÿçÿì îëàðàã ÷ûõûø åòìèøäèð. ßñÿðëÿðè ÑÑÐÈ âÿ
õàðèúè þëêÿ õàëãëàðûíûí äèëëÿðèíÿ òÿðúöìÿ îëóíìóøäóð. 1985-úè èëäÿ
Âëàäèâàñòîêäà êå÷èðèëÿí Öìóìèòòèôàã ïîåçèéà ôåñòèâàëûíäà èøòèðàê åòìèøäèð.
Áèð ÷îõ õàëãëàðûí ÿäÿáèééàòûíäàí
ñå÷ìÿ íöìóíÿëÿðè äîüìà äèëèìèçÿ ÷åâèðìèøäèð. 1982-úè èëäÿ Êóêëà òåàòðû
îíóí «Ìÿëèêìÿììÿä» ïéåñèíè òàìàøàéà ãîéìóøäóð. Áó ïéåñ Ìÿðäÿêàí Õàëã Òåàòðû
àêòéîðëàðûíûí èôàñûíäà Ïðàãàäà òàìàøàéà ãîéóëìóøäóð. Åéíè çàìàíäà Õàëã
Òåàòðëàðûíûí Òèôëèñäÿ êå÷èðèëÿí Öìóìèòèôàã
áàõûøûíäà éöêñÿê ìöêàôàòà ëàéèã ýþðöëìöøäöð. 1981-úè èëäÿ «Àçÿðáàéúàí»
æóðíàëûíäà ÷àï åòäèðäèéè «Ãàðàâóí
äÿðÿíèí äöêàí÷àñû» îíóí èëê íÿñð
ÿñÿðèäèð. «Óçóí Ùÿñÿí» ïéåñè Øóøà Äþâëÿò Òåàòðûíäà òàìàøàéà ùàçûðëàíñà äà
åðìÿíè òÿúàâöçö öçöíäÿí þéíàíûëìàìûøäûð. Åëäàð Áàõûø 1992-úè èëäÿ Þçáÿêèñòàíûí
«Öðÿê äîñòëàðû» êëóáóíóí ôÿõðè öçâö ñå÷èëìèøäèð.
Åëäàð Áàõûø ÿñàñÿí áþéöêëÿð ö÷öí éàçàí èñòåäàäëû øàèðëÿðèìèçäÿí áèðè
îëìóøäóð. Îíóí ïîåçèéàñûíäà óøàã äöíéàñûíà ÷îõ éàõûí îëàí ýþçÿë áèð õöñóñèééÿò
âàðäûð. Øàèð ùÿìèøÿ ÿí ñàäÿ ýþðöíÿí ìÿñÿëÿëÿðäÿí
éàçìûøäûð. Àììà áó ñàäÿ ÿùâàëàòëàðûí àðõàñûíäà îíóí
úèääè, ìàðàãëû ôèêèðëÿðè äàéàíûð. Áó ñàäÿëèê Åëäàð Áàõûøû óøàãëàð ö÷öí äÿ ÿñÿð
éàçìàüà ñþâã åòìèøäèð.
Ýþçÿë
èíñàí, èñòåäàäëû øàèð Åëäàð Áàõûø 1996-úû èë ìàéûí 22-äÿ Áàêûäà âàõòñûç âÿôàò
åòìèø âÿ Õûðäàëàí ãÿáèðèñòàíëûüûíäà äÿôí îëóíìóøäóð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Àëëû ãûç, áàëëû ãûç, õàëëû ãûç.-Á.: Ýÿíúëèê, 1983.-80 ñ.
v Àü ñà÷ëàðûí
èøûüû.-Á.:Éàçû÷û,1985.-88ñ.
v Àòëû
îüëàíëàð.-Á.:Ýÿíúëèê,1990.-160 ñ.
v Äåéÿ áèëìÿäèéèì
øåðëÿð.-Á.: Éàçû÷û,1988.-80 ñ.
v Ãàðà èëÿ
Ãàðàúàíûí íàüûëû.-Á.:Ýÿíúëèê,1986.-96 ñ.
v Èéäÿ
÷è÷ÿéè.-Á.:Ýÿíúëèê, 1977.-34 ñ.
v Þëöñö èëÿ
ÿðÿáúÿ, äèðèñè èëÿ ðóñúà.-Á.: Éàçû÷û, 1994.-128 ñ.
v Ö÷òÿïÿ
áàéàòûëàðû.-Á.:Ýÿíúëèê,.-72 ñ.
Òÿðúöìÿëÿðè
v Ïóøêèí À.Ñ.
×è÷ÿê, Àðçó, Ìîðôåéÿ: (Øåðëÿð) /Òÿðú. åä. Å.Áàõûø //Áàêû.-1987.-6 ôåâð.-Ñ.4.
v Ðîæäåñòâåíñêè Ð.
Ýþçëÿìÿ çàëû: (Øåðëÿð) /Òÿðú.åä.Å.Áàõûø //Àçÿðáàéúàí ýÿíúëÿðè.-1972.- 14
ñåíòéàá.-Ñ.3.
v Øóêøèí Â.
Õîðóçóí ö÷öíúö áàíëàìàñû: (Ïîâåñò) /Òÿú.åä. Å.Áàõûø //Àçÿðáàéúàí.-1979.-¹ 9.-Ñ.55-98.
Ùàããûíäà
v Àëûøàðëû Ø.
Éàøûëûì, éàøûëûì, ùàðà ýåäèðñÿí?: (Å.Áàõûøûí þëöìö ìöíàñèáÿòèëÿ)//Àçàäëûã.-1996.-30
ìàé.-Ñ.2
v Êöðäîüëó Ù.
Àüàúëàðûí ÷è÷ÿê à÷ûð: ( Áó ýöí ìÿøùóð øàèðèìèç Åëäàð Áàõûøûí õàòèðÿ ýöíö
êå÷èðèëèð)// ßäÿáèééàò ãÿçåòè.-1997.- 16 ìàé.- Ñ.8.
v ßùìÿäëè Í. Øàèð
Åëäàð Áàõûøûí õàòèðÿñèíÿ: (Øåð) //Éåíè Àçÿðáàéúàí.-2002.- 3 ìàé.-Ñ.12.
v Íàòèë Õ. Åëäàð
Áàõûøà: Þçöìÿ: Àäûìû è÷èìäÿ ÷ÿêèðÿì âÿ ñ. (Øåðëÿð)//Àçÿðáàéúàí.-1997.-
¹5-6.-Ñ.117-120.
v Ðçà Ø. Êöñìÿéÿ
äÿéÿð, íÿéèíÿ ýÿðÿêäèð ñþç àäàìëàðûí; Åëäàð Áàõûøà; (Øåðëÿð)
//Àçÿðáàéúàí.-1997.-¹5-6.-Ñ.35-37.
v Òÿáðèê åäèðèê: Óøàãëàðû Áåéíÿëõàëã Ìöäàôèÿ ýöíö ìöíàñèáÿòèëÿ Å.Áàõûøûí «Àðàç» àëè
ÿäÿáè ìöêàôàòà ëàéèã ýþðöëìÿñè ùàããûíäà ìÿëóìàò) //Àçÿðáàéúàí.-1995.-27 ìàé.-
Ñ.4.
v Òöðêîüëó À.
Åëäàð Áàõûø èøûüûíà éûüûøäûüûìûç ìàé ýåúÿñèíäÿí ôðàãìåíòëÿð…(«Íàòÿâàí» êëóáóíäà
êå÷èðèëÿí øàèðèí õàòèðÿ ýåúÿñè ùàããûíäà)
//Àçàäëûã.-1997.-20 ìàé.- Ñ.7.
Ñàìèðÿ Åìèíîâà
ÈÉÓË
ÒÀÜÛ ØÀÙÁÀÇÈ
ÑÈÌÓÐÜ - 115
Éàçû÷û-ïóáëèñèñò Òàüû Øàùáàçè Ñèìóðü 1892-úè èëäÿ Áàêûäà àíàäàí
îëìóøäóð. Èáòèäàè òÿùñèëèíè ìîëëàõàíàäà àëìûøäûð. 1902-1905-úè èëëÿðäÿ È÷ÿðè
øÿùÿðäÿ 9-úó ìÿêòÿáäÿ, ñîíðà Ùÿáèááÿé Ìàùìóäáÿéîâóí ìöäèð îëäóüó áèðèíúè ðóñ-òàòàð ìÿêòÿáèíäÿ òÿùñèëèíè äàâàì åòäèðìèøäèð.
Ðåàëíû ìÿêòÿáè
áèòèðäèêäÿí áèð èë ñîíðà 1913-úö èëäÿ Áàêûäà Ö÷öíúö Ýèìíàçèéàäà ëàòûí äèëèíäÿí
èìòàùàí âåðèá Øÿùàäÿòíàìÿ àëìûø, îíóí ÿñàñûíäà ùÿìèí èë Õàðêîâ Äàðöëôöíóíóí
Ôèçèêà âÿ Ðèéàçèééàò ôàêöëòÿñèíèí Òÿáèééàò øþáÿñèíÿ äàõèë îëìóøäóð. Òÿëÿáÿëèê
ùÿéàòû èíãèëàáè ùàäèñÿëÿð ìöùèòèíäÿ êå÷ìèøäèð. 1914-úö èëäÿ Äàðöëôöíóíó Òèáá
øþáÿñèíÿ êå÷ìÿñè îíó èíãèëàá÷û òÿëÿáÿëÿðÿ äàùà äà éàõûíëàøäûðìûøäûð. 1915-úè
èëäÿ «Ñîñèàë-Äåìîêðàò Áîëøåâèê Ôèðãÿñè»íèí òÿëÿáÿ
ôðàêñèéàñûíà äàõèë îëìóøäóð. 1917-úè èëäÿ Áàêûäà «Ùöììÿò» òÿøêèëàòûíäà, 1918-úè
èëäÿ Õàðêîâäà «Úÿíóá òöðê-òàòàð èø÷èñè» ùÿðÿêàòûíäà ôÿàë ÷àëûøìûøäûð.
1919-úó èëäÿ Óêðàéíà Ê(á)Ï
ÌÊ éàíûíäà «Ùöììÿò» ìöñÿëìàí áöðîñóíóí ñÿäðè, ÐÑÔÑÐ Õàëã Ìèëëè Èøëÿð
Êîìèññàðëûüû Çàãàôãàçèéà ìöñÿëìàíëàðû øþáÿñèíèí êàòèáè, Øÿðã Õàëãëàðû Êîììóíèñò
òÿøêèëàòëàðû áöðîñóíäà ìÿëóìàò øþáÿñèíèí ìöäèðè îëìóøäóð.
1922-1923-úö èëëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí Õàëã
Ìààðèô Êîìèññàðûíûí ìöàâèíè, «Ìààðèô âÿ ìÿäÿíèééÿò» æóðíàëûíûí ðåäàêòîðó,
1923-26-úû èëëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí ÌÈÊ êàòèáè, 1926-29-úó èëëÿðäÿ ÀÄÓ-íóí ðåêòîðó,
1930-37-úè èëëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí Õàëã Ñÿùèééÿ Êîìèññàðûíûí ìöàâèíè âÿçèôÿëÿðèíäÿ
÷àëûøìûøäûð.
Áÿäèè éàðàäûúûëûüà èíãèëàáäàí ÿââÿë
áàøëàìûøäûð. «Ãóøëàð êèìè àçàäÿ», «Èéè àëÿì», «Ñöä÷ö ãûç», «Øÿêÿðÿëè ÷îáàí»,
«Àúëàð» âÿ ñ. ùåêàéÿëÿðèíäÿ èñòèñìàð äöíéàñû, äèíè ôàíàòèçì, õàëãà éàä
«çèéàëûëàð» òÿíãèä îëóíóð.
Ñîâåò äþâðö ÿñÿðëÿðèíäÿ éåíè ùÿéàò
ãóðóúóëóüó, ãàäûí àçàäëûüû ìþâçóëàðû ÿñàñ éåð òóòóð. Áóíëàð «Ùàãñûçëûã äöíéàñû»äà, «Ùàúû Ñàëìàí», «Àüàíûí êÿíèçè», «Ìÿøÿäè Ãÿäèìèí åâèíäÿ
áÿäáÿõòëèê», «Àçàäëûã ö÷öí úèíàéÿò», «Çÿðèôÿ», «Êöëÿêëè áèð àõøàì» âÿ ñ. ùåêàéÿëÿðèíäÿ þç ÿêñèíè òàïìûøäûð. 1932-úè
èëäÿ éàçäûüû «Äöøìÿíëÿð» ïîâåñòè êîëëåêòèâëÿøìÿ äþâðöíäÿ êÿíääÿ ýåäÿí ñèíôè
ìöáàðèçÿäÿí áÿùñ åäèð. Ñèìóðü 1937-úè
èëäÿ Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð. Áàêûäàêû êö÷ÿëÿðäÿí
áèðè îíóí àäûíû äàøûéûð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ñå÷èëìèø
ÿñÿðëÿðè: Ùåêàéÿëÿð.- Á.: Éàçû÷û, 1983.- 172 ñ.
v Ãàé÷û:
Ùåêàéÿ.- Á.: Ýÿíúëèê, 1998.- 16 ñ.
v Éîõ,
ðàçû äåéèëÿì: Ùåêàéÿëÿð.- Á.: Ýÿíúëèê, 1969.- 124 ñ.
Ùàããûíäà
v Íàçèì
ß. Ñèìóðüöí éàðàäûúûëûã éîëó.- Á.: Éàçû÷û, 1979.- 194ñ.
v Çåéíàëîâà
Ø. Òàüû Øàùáàçè Ñèìóðü.- Á.: Éàçû÷û,
1997.- 118 ñ.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Ðàññêàçû.-Á.:Àçåðíåøð,1958.-126 ñ.
v Èñìàéëîâ À.Ä. Òâîð÷åñêèé ïóòü Òàãè Øàõáàçè Ñèìóðãà.-Á.,1964.-19 ñ.
v Ìóñàåâ Á.À. Õóäîæåñòâåííàÿ ïðîçà è ïóáëèöèñòèêà Òàãè Øàõáàçè
Ñèìóðãà.-Á.,1966.-23ñ.
Ìÿòàíÿò
Èáðàùèìîâà
ÌÈÐÇß ÔßÒßËÈ ÀÕÓÍÄΠ– 185
Ìèðçÿ
Ôÿòÿëè Àõóíäçàäÿ ìöòÿðÿããè Àçÿðáàéúàí ìÿäÿíèééÿòèíèí, èúòèìàè-ñèéàñè, ôÿëñÿôè,
åòèê âÿ ÿäÿáè-òÿíãèäè, ôèêðèíèí ÿí ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿëÿðèíäÿí áèðèäèð. Íàäèð
èñòåäàäà, äÿðèí àüûëà, èòè ìöøàùèäÿ ãàáèëèééÿòèíÿ, áþéöê ÿçìÿ ìàëèê îëàí Ìèðçÿ
Ôÿòÿëè ÷îõ ãûçüûí, ìöíòÿçÿì âÿ îëäóãúà ìÿíàëû ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìèø, çÿíýèí âÿ
ðÿíýàðÿíý èðñ éàðàòìûøäûð. Î, èñòåäàäëû øàèð, Àçÿðáàéúàí äðàìàòóðýèéàñûíûí
áàíèñè, ýþðêÿìëè íàñèð, ðåàëèñò ÿäÿáèééàòûí ãöäðÿòëè íöìàéÿíäÿñè îëìóøäèð. Ôÿëñÿôè, èúòèìàè-ñèéàñè âÿ åñòåòèê
ôèêðèìèçèí èíêèøàôûíäà äà îíóí áþéöê õèäìÿòëÿðè âÿ ðîëó îëìóøäóð. Î, éàëíûç
Àçÿðáàéúàíäà äåéèë, åéíè çàìàíäà Éàõûí
Øÿðã þëêÿëÿðèíäÿ äÿ ìààðèô÷èëèê ùÿðÿêàòûíûí ýþðêÿìëè èäåîëîãó âÿ íöìàéÿíäÿñè,
àòåèñò-ìàòåðèàëèñò ôèëîñîô, áþéöê èúòèìàè õàäèì êèìè òàíûíìûø, øþùðÿò
òàïìûøäûð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ
1812-úè èëäÿ Íóõà (èíäèêè Øÿêè) øÿùÿðèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Îíóí àòàñû Òÿáðèç
âèëàéÿòèíèí Õàìíÿ ãÿñÿáÿñèíäÿí, àíàñû èñÿ Øÿêèäÿíäèð.
Ìèðçÿ
Ôÿòÿëè èëê òÿùñèëÿ Õàìíÿäÿ– ìîëëàõàíàäà áàøëàìûøäûð.
Ëàêèí î, êþùíÿ òÿäðèñ öñóëóíóí ñÿðò, äþçöëìÿç ãàéäà-ãàíóíëàðûíà òàá ýÿòèðìÿéèá, ìÿêòÿáäÿí ãà÷ìûøäûð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ
îí ö÷ éàøûíàäÿê Úÿíóáè Àçÿðáàéúàíûí Ãàðàäàü âèëàéÿòèíäÿ éàøàìûøäûð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ
1833-úö èëäÿ Øÿêèäÿ èáòèäàè ðóñ ìÿêòÿáèíÿ äàõèë îëàðàã, ðóñ äèëèíè þéðÿíìÿéÿ
áàøëàìûøäûð.
1834-úö èëäÿ Àõóíä Ùàúû ßëÿñýÿð þç îüëóíó Òèôëèñÿ ýÿòèðèá
Ãàôãàçûí áàø ùàêèìè áàðîí Ðîçåíèí äÿôòÿðõàíàñûíäà Øÿðã
äèëëÿðè öçðÿ ìöòÿðúèì øàýèðäè âÿçèôÿñèíÿ äöçÿëòìèøäèð. Ùÿìèí èëäÿí òà þìðöíöí
ñîíóíà ãÿäÿð áàø äÿôòÿðõàíàäà ÿââÿë ìöëêè, ñîíðàëàð
ùÿì äÿ ùÿðáè èøëÿð öçðÿ ìöòÿðúèì âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøàí Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ Ðóñèéà âÿ
Èðàí, Ðóñèéà èëÿ Òöðêèéÿ äþâëÿòëÿðè àðàñûíäà àïàðûëàí áèð ñûðà ìöùöì äèïëîìàòèê
äàíûøûãëàðäà ôÿàë èøòèðàê åòìèøäèð, Çàãàôãàçèéà äàõèëèíäÿ ùþêóìÿòèí áÿçè âàúèá
äþâëÿò òÿäáèðëÿðèíÿ úÿëá îëóíìóøäóð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ äþâëÿò ãóëëóüóíäà ÷àëûøìàãëà áÿðàáÿð,
1836-1840-úû èëëÿð àðàñûíäà Òèôëèñ ðóñ ãÿçà ìÿêòÿáèíäÿ Àçÿðáàéúàí äèëè ìöÿëëèìè
âÿçèôÿñèíäÿ èøëÿìèøäèð.
1857-úè èëäÿ Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ ÿðÿá ÿëèôáàñû ÿñàñûíäà éåíè
ÿëèôáà òÿðòèá åäèá, ùÿìèí ÿëèôáà ëàéèùÿñèíè äþâðöíöí ìÿøùóð äèëøöíàñ
àëèìëÿðèíÿ, øÿðãøöíàñëàðûíà ýþíäÿðìèø, ÿëèôáà èñëàùàòû óüðóíäà ôÿàë ìöáàðèçÿ
àïàðìàüà áàøëàìûøäûð.
Ìöñÿëìàí õàëãëàðûíûí èãòèñàäè-ìÿäÿíè èíòèáàùû âÿ éåíè
ÿëèôáà óüðóíäà àïàðûëàí ìöáàðèçÿíèí ùå÷ áèð ìöñáÿò íÿòèúÿ âåðìÿìÿñè
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿäÿ Øÿðãèí äåñïîò ùàêèìëÿðèíÿ âÿ ìöðòÿúå ðóùàíèëÿðèíÿ ãàðøû êÿñêèí íèôðÿò ùèññè äîüóðìóøäóð.
Êå÷ÿí ÿñðèí 60-70-úè èëëÿðèíäÿ Ìèðçÿ Ôÿòÿëè Àçÿðáàéúàíûí, Èðàí âÿ Òöðêèéÿíèí ìöòÿðÿããè
çèéàëûëàðû – Ìèðçÿ Ìöëêóì õàí, Úÿëàëÿääèí Ìèðçÿ, Ìèðçÿ Éóñèô õàí, ßëè õàí,
Ùÿñÿíáÿé Çÿðäàáè âÿ áàøãàëàðû èëÿ éàõûí äîñòëóã ÿëàãÿëÿðè éàðàòìûøäûð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí çÿíýèí âÿ ÷îõúÿùÿòëè èðñèíäÿ øåðëÿðè
ìöÿééÿí éåð òóòóð. Î, ýÿíúëèê èëëÿðèíäÿ áèð øàèð êèìè ÿäÿáè ôÿàëèééÿòÿ áàøëàìûø
âÿ äåìÿê îëàð êè, þìðöíöí ñîíóíà ãÿäÿð áó ñàùÿäÿ éàðàäûúûëûüûíû äàâàì
åòäèðÿðÿê, ùÿì êëàññèê øåð, ùÿì äÿ õàëã øåðè öñëóáóíäà áèð ñèëñèëÿ ÿñÿðëÿð –
ëèðèê ãîøìàëàð âÿ ýÿðàéëûëàð, ìÿíçóì ìÿêòóáëàð, ñàòèðèê âÿ ÿõëàãè äèäàêòèê
øåðëÿð, ãÿñèäÿ âÿ ìÿäùèééÿëÿð éàçìûøäûð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí áÿäèè éàðàäûúûëûüà íÿ âàõòäàí áàøëàäûüû
äöðöñò ìÿëóì äåéèëäèð. Ñÿáóùè òÿõÿëëöñö èëÿ éàçûëìûø «Çÿìàíÿäÿí øèêàéÿò» àäëû
øåð îíóí áèçÿ ýÿëèá ÷àòìûø èëê áÿäèè ÿñÿðè ùåñàá åäèëèð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí
áèçÿ ýÿëèá ÷àòìûø èêèíúè ïîåòèê ÿñÿðè 1837-úè èëäÿ éàçäûüû «Ïóøêèíèí þëöìöíÿ
Øÿðã ïîåìàñû» äûð. Ìÿùç áó ïîåìà èëÿ ìèëëè ÿäÿáèééàòûìûçà éåíè áèð ÿäÿáèééàòûí,
éåíè áèð ìÿäÿíèééÿòèí íÿôÿñè, ðóùó äàõèë îëìàüà áàøëàìûø âÿ ìèëëè-ÿäÿáè,
èúòèìàè ôèêðèìèçèí èíêèøàôûíäà ìöùöì ðîë îéíàéàí Àçÿðáàéúàí-ðóñ ÿäÿáè
ÿëàãÿëÿðèíèí èëê ÿñàñëàðû ãîéóëìóøäóð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ
Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòû òàðèõèíäÿ èëê íþâáÿäÿ ìèëëè äðàìàòóðýèéàìûçûí áàíèñè êèìè
ýåíèø øþùðÿò ãàçàíìûøäûð. Êå÷ÿí ÿñðèí
50-úè èëëÿðèíäÿí áèð-áèðèíèí àðäûíúà éàçäûüû «Ùåêàéÿòè-Ìîëëà Èáðàùèìõÿëèë
êèìéàýÿð» (1850), «Ùåêàéÿòè-Ìöñéþ Æîðäàí ùÿêèìè-
íÿáàòàò âÿ äÿðâèø Ìÿñòÿëè Øàù úàäóêöíè-ìÿøùóð» (1850),
«Ùåêàéÿòè-õûðñ-ãóëäóðáàñàí» (1851), «Ñÿðýöçÿøòè-âÿçèðè-õàíè Ëÿíêÿðàí» (1851),
«Ñÿðýöçÿøòè-ìÿðäè-õÿñèñ»- «Ùàúû-Ãàðà» (1852) âÿ «Ìöðàôèÿ âÿêèëëÿðèíèí ùåêàéÿòè»
(1855) àäëû êîìåäèéàëàðëà î, Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíäà áþéöê ÿñàñëû áèð äþíöø
éàðàòìûø âÿ îíó òàì éåíè áèð èíêèøàô éîëóíà ñàëìûøäûð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ
Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíûí ýÿëÿúÿê èíêèøàôûíà ãöââÿòëè òÿñèð ýþñòÿðìèøäèð.
Ýþðêÿìëè Àçÿðáàéúàí éàçû÷ûëàðû Í.Âÿçèðîâ, ß.Ùàãâåðäèéåâ, Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ,
Ð.ßôÿíäèéåâ, Ñ.Ñ.Àõóíäîâ, Í.Íÿðèìàíîâ áèëàâàñèòÿ Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí òÿñèðè
àëòûíäà áÿäèè éàðàäûúûëûüà áàøëàìûø, ìèëëè äðàìàòóðýèéàìûçû âÿ íÿñðèìèçè éåíè
èäåéà – åñòåòèê êåéôèééÿòëÿðëÿ çÿíýèíëÿøäèðìèøëÿð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí
ÿäÿáèééàòûìûçûí ãûçûë ôîíäóíà äàõèë îëìóø þëìÿç áÿäèè èðñè éàçû÷ûëàðûìûç ö÷öí
áèð ñÿíÿò ìÿêòÿáè îëàðàã ãàëìàãäàäûð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ
1877-úè èëèí ñîíóíäà àüûð öðÿê õÿñòÿëèéèíÿ ìÿðóç ãàëìûø âÿ 1878-úè èë ôåâðàëûí
27-äÿ (éåíè òÿãâèìëÿ ìàðòûí 10-äà) âÿôàò åòìèøäèð. Äàùè ñÿíÿòêàðûí þç âÿñèééÿòèíÿ ýþðÿ î,
Òèôëèñäÿ ìöñÿëìàí ãÿáèðèñòàíëûüûíäà, ñàáèã ìöÿëëèìè âÿ äîñòó Ì.Ø.Âàçåùèí ãÿáðè
éàõûíëûüûíäà äÿôí îëóíìóøäóð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v ßñÿðëÿðè. ÛÛÛ Ú-äÿ.-Á.: Øÿðã-Ãÿðá, 2005.- Ú.Û- 296 ñ.; Ú.ÛÛ-
376 ñ.; Ú.ÛÛÛ- 296 ñ.
Ùàããûíäà
v Èáðàùèìîâ Ì.
Íèéÿñèç, íåúÿñèç, áèð éàçûñàí ñÿí êèòàáûíäà.-Á.:Éàçû÷û,1985.-195 ñ.
v Ãàñûìîâ Ì.
Ì.Ô.Àõóíäîâ âÿ ÕÛÕ ÿñðèí èíãèëàáè-äåìîêðàòèê åñòåòèêàñû.-Á.,1954.-150ñ.
v Ãàñûìçàäÿ Ô. Ì.Ô.Àõóíäîâóí ùÿéàò âÿ
éàðàäûúûëûüû.-Á.,1962.-150 ñ.
v Ñàäûãîâ Ì. Àõóíäîâ Ìèðçÿ Ôÿòÿëè.-Á.,1987.-200ñ.
* *
*
v ßäÿáèééàò Ìóçåéèíäÿ Åëìè Ñåññèéà: /Ì.Ô.Àõóíäîâóí àíàäàí
îëìàñûíûí 190 èëëèéèíÿ ùÿñð åäèëìèø Åëìè Ñåññèéà //Àçÿðáàéúàí.- 2002.- 19 àïð.-
Ñ.4.
v Êÿíýÿðëè À. Ì.Ô.Àõóíäîâ âÿ Ùÿñÿíáÿé Çÿðäàáè: Öììÿò÷èëèêäÿí
ìèëëÿò÷èëèéÿ êå÷èäèí áàøëàíìàñû //Éåíè Àçÿðáàéúàí.- 2003.- 11 ìàé.- Ñ.11.
v Ãàôàðîâ Í. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ êîìåäèéàëàðûíûí äèëè âÿ ìèëëè
ýöëöø ìÿäÿíèééÿòèíèí ÿíÿíÿëÿðè //Ìÿäÿíè-Ìààðèô.- 2002.- ¹ 8-9.- Ñ.40-41.
v Ðÿøèä áÿé Àõóíäîâëà áàüëû ãèéìÿòëè ñÿíÿäëÿð òîïëóñó íÿøð
îëóíìóøäóð: (Ðÿøèä áÿé Àõóíäîâóí ìÿêòóáëàð, ñÿíÿäëÿð, òÿðúöìÿëÿð òîïëóñó
ùàããûíäà) //Àçÿðáàéúàí.- 2003.- 20 èéóí.- Ñ.7.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Àõóíäîâ Ì.Ô. Âîñòî÷íàÿ ïîåìà íà ñìåðòü À.Ñ.Ïóøêèíà. -
Á.:Àçåðíåøð,1982.-22ñ.
v Àõóíäîâ Ì.Ô. Îáìàíóòûå çâ¸çäû.-Á.:Äåòþíèçäàò, 1957.-56ñ.
Ùàããûíäà
v Ãóñåéíîâ ×. Ôàòàëüíûé Ôàòàëè: Ðîìàí.-.:Ñîâ.ïèñàòåëü,1983.-463ñ.
v Òàãèçàäå Ñ.
Ì.Ô.Àõóíäîâ è Åâðîïà. - Á.,1991.-50 ñ.
Çåíôèðà Ãóëàìîâà
ÀÂÃÓÑÒ
ÍÈÉÀÇÈ
- 95
Àçÿðáàéúàí
ìóñèãèñèíè äöíéàíûí ìöõòÿëèô ãèòÿëÿðèíäÿ ñÿñëÿíäèðÿí, îíó éîðóëìàäàí òÿáëèü åäÿí,
òàíûäàí èñòåäàäû èëÿ áÿñòÿêàð âÿ áþéöê
äèðèæîð Íèéàçè Òàüûçàäÿ ìèëëè ìóñèãèìèçèí òàðèõèíäÿ ÿùÿìèééÿòëè éåð òóòóð. Áþéöê ñÿíÿòêàðûí ãåéðè-àäè äèðèæîðëóã
èñòåäàäû Àçÿðáàéúàíäà ìèëëè äèðèæîðëóã
ìÿêòÿáèíèí èíêèøàôûíäà ìöùöì ðîë îéíàìûøäûð. Îíóí èôà÷ûëûã ôÿàëèééÿòè ðÿùáÿðëèê
åòäèéè Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ñèìôîíèê Îðêåñòðè èëÿ, Àçÿðáàéúàí Îïåðà âÿ Áàëåò
Òåàòðû èëÿ ñûõ áàüëû îëìóøäóð.
Ýþðêÿìëè
èúòèìàè õàäèì, áÿñòÿêàð, äèðèæîð Íèéàçè Çöëôöãàð îüëó Òàüûçàäÿ Ùàúûáÿéîâ
1912-úè èë àâãóñò àéûíûí 8-äÿ Òèôëèñäÿ àíàäàí îëìóøäóð, äàùè áÿñòÿêàð Öçåéèð Ùàúûáÿéîâóí ãàðäàøû
Çöëôöãàð Ùàúûáÿéîâóí îüëóäóð. Î, áÿñòÿêàðëûã âÿ äèðèæîðëóã ôÿàëèééÿòèíÿ 30-úó
èëëÿðäÿí áàøëàìûøäûð. Íèéàçè 1926-1931-úè èëëÿðäÿ Ãíåñèíëÿð àäûíà Ìóñèãè
Òåõíèêóìóíäà, Ëåíèíãðàä Ìÿðêÿçè Ìóñèãè Òåõíèêóìóíäà âÿ Éåðåâàí
Êîíñåðâàòîðèéàñûíäà, 1933-34-úö èëëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êîíñåðâàòîðèéàñûíûí
àñïèðàíòóðàñûíäà îõóìóøäóð. Íèéàçèíèí ìóñèãè÷è êèìè ôîðìàëàøìàñûíäà
Ö.Ùàúûáÿéîâ, Ã.Í.Ïîïîâ, Ë.Ì.Ðóäîëô, Ì.Ô.Ãíåñèí âÿ áàøãàëàðûíûí áþéöê ðîëó
îëìóøäóð.
Î, Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ñèìôîíèê
Îðêåñòðèíèí òÿøêèëèíäÿ ôÿàë èøòèðàê åòìèøäèð. 1938-úè èëäÿí Îðêåñòðèí áÿäèè
ðÿùáÿðè âÿ áàø äèðèæîðó, 1979-úó èëäÿí èñÿ Àçÿðáàéúàí
Äþâëÿò Ôèëàðìîíèéàñûíûí äèðåêòîðó èøëÿìèøäèð.
Íèéàçèíèí
ðåïåðòóàðûíäà Ãÿðáè Àâðîïà, ðóñ ñîâåò êëàññèêëÿðèíèí, ìöàñèð õàðèúè þëêÿ
áÿñòÿêàðëàðûíûí ÿñÿðëÿðè ìöùöì éåð òóòóð. Íèéàçè Àçÿðáàéúàí áÿñòÿêàðëàðûíûí
ÿñÿðëÿðèíèí òÿáëèüè èøèíÿ âàð ýöúöíö ñÿðô åòìèøäèð.
Àçÿðáàéúàí ìèëëè äèðèæîðëóã
ìÿêòÿáèíèí ôîðìàëàøìàñû, èíêèøàôû
áèëàâàñèòÿ Íèéàçèíèí àäû èëÿ áàüëûäûð. Íèéàçèíèí Àçÿðáàéúàí Îïåðà âÿ Áàëåò Òåàòðûíäà òàìàøàéà ùàçûðëàäûüû
«Íÿðýèç» (Ì.Ìàãîìàéåâ), «Âÿòÿí» (Ã.Ãàðàéåâ âÿ Ú.Ùàúûéåâ), «Ñåâèë» (Ô.ßìèðîâ),
«Ãàðàòîõìàã ãàäûí» (Ï.×àéêîâñêè), «Ýöëøÿí» (Ñ.Ùàúûáÿéîâ), «Éåääè ýþçÿë», «Èëäûðûìëû
éîëëàðàëà» (Ã.Ãàðàéåâ) áàëåòëÿðè õàëãûìûçûí ìóñèãè ùÿéàòûíäà ÿùÿìèééÿòëè ðîë
îéíàìûøäûð.
Àçÿðáàéúàí ìóñèãèñèíäÿ èëê ñèìôîíèê
ÿñÿðëÿðèí ìöÿëëèôëÿðèíäÿí îëàí Íèéàçè ìèëëè ñèìôîíèçìèí òÿøÿêêöëö âÿ èíêèøàôû
ñàùÿñèíäÿ õöñóñè õèäìÿòëÿð ýþñòÿðìèøäèð. Îíóí «Ðàñò» (1949) ñèìôîíèê ìöüàìû ýöúëö åìîñèîíàë
òÿñèðè, çÿíýèí ìåëîäèêëûéè èëÿ ôÿðãëÿíèð. «Ðàñò» ìöÿëëèôèí èäàðÿñèëÿ áèð ÷îõ
õàðèúè þëêÿëÿðäÿ ñÿñëÿíìèøäèð. Î, Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûëàðûíû («Êÿêëèê»,
«Ãàðàýèëÿ», «Õóìàð îëäóì», «Àé áÿðè áàõ», «Êö÷ÿëÿðÿ ñö ñÿïìèøÿì» âÿ ñ.)
ñèìôîíèê îðêåñòð ö÷öí èøëÿìèø, 1935-úè èëäÿ «Ðàñò» âÿ «Øóð» ìöüàìëàðûíû íîòà
ñàëìûøäûð.
Íèéàçè Àâðîïà âÿ Àñèéàíûí áèð ÷îõ
þëêÿëÿðèíäÿ óüóðëó ãàñòðîë ñÿôÿðëÿðèíäÿ îëìóø âÿ þç éöêñÿê ìÿùàðÿòèíè íöìàéèø
åòäèðìèøäèð.
Áèð áÿñòÿêàð êèìè äÿ Íèéàçè ìèëëè
ìóñèãèìèçèí õÿçèíÿñèíÿ äÿéÿðëè òþùôÿëÿð âåðìèøäèð. Îíóí ùèíä éàçû÷ûñû âÿ
ìöòÿôÿêêèðè Ð.Òàãîðóí ÿñÿðëÿðè ÿñàñûíäà éàçäûüû «×èòðà» áàëåòè, Íèçàìèäÿí
áÿùðÿëÿíÿðÿê áÿñòÿëÿäèéè «Õîñðîâ âÿ Øèðèí» îïåðàñû, áóíëàðäàí ÿëàâÿ «Ðàñò»
ñèìôîíèê ìóüàìû, åëÿúÿ äÿ àéðû-àéðû ìàùíûëàðû («Àðçó», «Òÿáðèçèì»), èíúÿ ëèðèê
äóéóìó, ðÿíýàðÿíý ìóñèãè äèëè, îðêåñòð áîéàëàðûíûí õöñóñè çÿíýèíëèéè èëÿ
ôÿðãëÿíèð.
Íèéàçè ìóñèãèñè, Íèéàçè ñÿíÿòè ÕÕ ÿñð
Àçÿðáàéúàí ìóñèãèñèíèí ÿí øàíëû ñÿùèôÿëÿðèíäÿíäèð.
Äàùè ñÿíÿòêàð 1984-úö èë àâãóñò àéûíûí 4-äÿ
Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ùàããûíäà
v Êÿðèìîâ Ñ.
Íèéàçè: Ùÿéàòû âÿ éàðàäûúûëûüû ùàããûíäà ìîíîãðàôèéà.- Á.: Éàçû÷û, 1982.- 88 ñ.
*
* *
v Áþéöê ìàåñòðî:
Íèéàçè-90 //Êþðïö.-2003.- 11 àïð.- Ñ.5.
v ßùìÿäîüëó Í.
Íèéàçè-90 //Ìÿäÿíè-ìààðèô.-2002.- ¹
1-2.- Ñ.5.
v ßìèðîâ Ô.
Ãàðäàøëûã äóéüóëàðû: Ìèí áèð ýåúÿ ýöðúö ñÿùíÿñèíäÿ //ßäÿá. âÿ èíúÿñÿíÿò.-1981.-
29 ìàé.- Ñ.5.
v Õÿëèëîâ È. Áèçèì
ìàåñòðî: (Íèéàçèíèí 70 èëëèéè) //Ãîáóñòàí.-1983.-¹1.-Ñ.36-38.
v Õÿëèëçàäÿ Ô.
Äöíéàíûí òàíûäûüû âÿ ñåâäèéè ñÿíÿòêàð: (Íèéàçè-90) //Àçÿðáàéúàí.-2002.-30
íîéàá.-Ñ.5.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
Ùàããûíäà
v Àááàñîâà Å.Íèÿçè.-Á.:Àçåðíåøð,1965.-19ñ.
v Êåðèìîâ Ñ. Íèÿçè.-Á.:Èøûã,1978.-40 ñ.
v Êåðèìîâ Ñ. Íèÿçè: (Æèçíü è òâîð÷åñòâî).-Á.:ßçû÷û,1982.-88ñ.
v Êåðèìîâ Ñ. Õóäîæíèê óäèâèòåëüíîãî òàëàíòà.-Á.:Àçåðíåøð,1972.-133ñ.
Çåíôèðà Ãóëàìîâà
ÕÓÐØÓÄ ÁÀÍÓ ÍÀÒßÂÀÍ-175
Ùÿðýàù Øóøàíû áèð òàúà áÿíçÿòìÿê ìöìêöíñÿ, Íàòÿâàí
îíóí ÿí ïàðëàã äàøëàðûíäàí áèðèäèð.
Ì.Ðàùèì.
Ìÿììÿäîâ Á.
Õóðøóä Áàíó Íàòÿâàí.-.:Éàçû÷û,1983.-Ñ.5
ÕÛÕ
ÿñð Àçÿðáàéúàí ÿäÿáè ìöùèòè áèð ñûðà ãöäðÿòëè ñÿíÿòêàðëàð, î úöìëÿäÿí
ïîåçèéàìûçû çèíÿòëÿíäèðÿí Ùåéðàí õàíûì Äöíáèëè, Õóðøóäáàíó Íàòÿâàí, Ôàòìà õàíûì
Êÿìèíÿ, Àøûã Ïÿðè êèìè èñòåäàäëû ãàäûí øàèðÿëÿð éåòèøäèðìèøäèð. Íàòÿâàí çÿìàíÿñèíèí
èøûãëû øÿõñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè îëìóø, ñàäÿ, ñÿìèìè âÿ éûüúàì øåðëÿðè, ðÿñì
ÿñÿðëÿðè èëÿ, «Ìÿúëèñè-öíñ» øàèðëÿð ìÿúëèñèíèí ðÿùáÿðè êèìè òÿêúÿ Àçÿðáàéúàíäà
äåéèë, áöòöí Çàãàôãàçèéàäà òàíûíìûø, õåéèðõàù, ìÿäÿíè òÿäáèðëÿð ýþðìöø, Øóøàéà
áþéöê ñó êÿìÿðè ÷ÿêäèðìèø, õàëãûí äÿðèí ìÿùÿááÿòèíè ãàçàíìûøäûð. Î çàìàí Ìèðçÿ
Ôÿòÿëèíèí, Ãàñûì áÿéèí âÿ Ñåéèä ßçèìèí ÿñÿðëÿðè èíñàíëàðû èñòèñìàðäàí,
úÿùàëÿòäÿí õèëàñ îëìàüà ÷àüûðìûøäûðñà, Õóðøóä áàíóíóí ãöññÿëè ñÿñè ìÿùêóì Øÿðã
ãàäûíëàðûíûí àüûð ùÿéàòûíäàí, äÿðäëÿðèíäÿí õÿáÿð âåðìèøäèð.
Õóðøóäáàíó
Íàòÿâàí Ãàðàáàüûí ñîíóíúó ùàêèìè Ìåùäèãóëó õàí Úàâàíøèðèí ãûçû, Èáðàùèìõÿëèë
õàíûí íÿâÿñèäèð. Î, àíà òÿðÿôäÿí Ýÿíúÿ ùàêèìè Úàâàä õàíûí íÿñëèíäÿíäèð. Àíàñû
Áÿäèðúàùàí áÿéèì èñÿ Çèéà õàíûí íÿâÿñè Óüóðëó áÿéèí ãûçûäûð.
Íàòÿâàí
15 àâãóñò 1832-úè èëäÿ Øóøàäà àíàäàí îëìóøäóð. Ìåùäèãóëó õàí ãûçûíà þç
àíàñû Õóðøóäáàíóíóí àäûíû âåðìèøäèð. Õóðøóäáàíó àèëÿíèí éåýàíÿ
þâëàäû, ùÿì äÿ Ãàðàáàü õàíëûãëàðûíûí ñîíóíúó âÿðÿñÿñè îëäóüó ö÷öí, îíó ñàðàéäà « Äöððö éåêòà» (Òÿê èíúè),
åë àðàñûíäà èñÿ «Õàí ãûçû» ÷àüûðìûøëàð.
Áàëàúà
Õóðøóäáàíóíóí èëê òÿðáèéÿ÷èëÿðè ñàðàéûí òÿúðöáÿëè äàéÿ âÿ ìöðÿááèéÿëÿðè
îëìóøäóëàð. Ìÿêòÿá éàøûíà ÷àòäûãäà èñÿ åâäÿ äþâðöí àëèì âÿ ñÿíÿòêàðëàðûíäàí
äÿðñ àëìàüà áàøëàìûøäûð. Ìÿøüÿëÿ çàìàíû Õóðøóäáàíó «ãóðàí» àéÿëÿðèíè âÿ äèíè åùêàìëàðû ÿçáÿðëÿìÿêëÿ
éàíàøû, äöíéÿâè åëìëÿðëÿ äÿ òàíûø îëìóøäóð. ÕÛÕ ÿñðäÿ êöáàð àèëÿëÿðèí
óøàãëàðûíà áèð ãàéäà îëàðàã äîüìà äèëè èëÿ áÿðàáÿð, ÿðÿá âÿ ôàðñ äèëè, îíóí
ñÿðôè-íÿâè òÿëèì åäèëäèéèíäÿí, Õàí ãûçû äà áó äèëëÿðè þéðÿíìèø, îíëàðûí
âàñèòÿñèëÿ êëàññèê øåðèí ãàéäà-ãàíóíëàðûíû ìÿíèìñÿìèøäèð. Î, ëàçûìè äÿðÿúÿäÿ
áèëèê ÿëäÿ åòäèêäÿí ñîíðà ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ ìöòàëèÿ èëÿ ìÿøüóë îëìóøäóð. Äàùè
øÿðã øàèðëÿðèí ÿëÿ äöøÿí íàäèð êèòàáëàðû, ãèéìÿòëè ÿëéàçìàëàðû Õóðøóäáàíóíó
êëàññèê ÿäÿáèééàòà áàüëàìûøäûð.
Íàòÿâàíûí
äöíéàýþðöøöíöí, áÿäèè çþâãöíöí ôîðìàëàøìàñûíäà éàõûí âÿ óçàã ãîùóìëàðûíûí ÿìÿéè
àç îëìàìûøäûð. Ãàñûì áÿé Çàêèð, Ìèðçÿ Úàâàí, Ìèðçÿ Àäûýþçÿë, ßùìÿäáÿé Úàâàíøèð
êèìè ùþðìÿòëè âÿ òàíûíìûø øÿõñèééÿòëÿð þç éàðàäûúûëûãëàðû, ÿäÿáè ñþùáÿò âÿ
ìöáàùèñÿëÿðè, åëÿúÿ äÿ àüûëëû ìÿñëÿùÿòëÿðè èëÿ Õóðøóäáàíóäà øåðÿ âÿ ñÿíÿòÿ îëàí
øþâã âÿ ùÿâÿñè ãöââÿòëÿíäèðìèøëÿð.
Òàðèõ÷èëÿðèí
åùòèìàëûíà ýþðÿ, áó äþâðäÿ õàðèúè âÿ äàõèëè âÿçèééÿòèí úèääè ñóðÿòäÿ
ýÿðýèíëÿøìÿñè èëÿ ÿëàãÿäàð õàí àèëÿëÿðè öçÿðèíäÿ íÿçàðÿò ýöúëÿíäèðèëìèø âÿ
Õóðøóäáàíó Õàñàé áÿé Óñìóáÿéëÿ èçäèâàúà ìÿúáóð åäèëìèøäè. Áåëÿ áèð åùòèìàë äà
âàðäûð êè, Âîðîíòñîâóí øÿõñè éàâÿðè Õàñàé áÿé Òèôëèñäÿ îíëàðà ìöëê èääèàëàðûíäà
êþìÿê ýþñòÿðìèø âÿ áóíóí ìöãàáèëèíäÿ Õóðøóäáàíóéà åâëÿíìÿéè òÿêëèô åòìèøäèð.
1850-úè èëèí ïàéûçûíäà Õàñàé áÿé Øóøàéà
ýÿëèá òîé åòìèø âÿ Õóðøóäáàíóíó Äàüûñòàíà þç äþüìà êÿíäèíÿ, îðàäàí äà Òèôëèñÿ
àïàðìûøäûð.
Ùÿéàòûíûí
÷è÷ÿê à÷äûüû áèð äþâðäÿ Õóðøóäáàíó Òèôëèñäÿ éàøàìàëû îëìóøäóð. Øÿùÿðèí ñÿôàëû
éåðëÿðè, òÿáèè ìÿíçÿðÿëÿðè îíà õîø ýÿëñÿ äÿ, áóðàäà éàøàìàüà ìÿúáóð îëäóüó âÿ
÷îõ âàõòëàðû òÿê ãàëäûüû ö÷öí ñûõûëìûø, ãÿðèáëèê ÷ÿêìèøäèð.
1855-úè
èëäÿ Õóðøóäáàíóíóí îüëó, 1856-úû èëäÿ èñÿ ãûçû äöíéàéà ýÿëìèøäèð. Îüëàíûí àäûíû
Ìåùäèãóëó, ãûçûí àäûíû èñÿ Õàíáèêÿ ãîéóðëàð.
Ýÿíú øàèðÿ
Øóøàäà «Ìÿúëèñè öíñ» ÿäÿáè ìÿúëèñèíèí òÿøêèë åòìèøäèð. 1873-úö èëäÿ
Øóøàéà ñó êÿìÿðèíè ÷ÿêäèðìèøäèð: áó ñó êÿìÿðè èíäè äÿ « Õàí ãûçû áóëàüû» àäû
èëÿ ìÿøùóðäóð. Íàòÿâàí Àðàç ÷àéûíäàí Ìèë äöçöíÿ äÿ ñó êÿìÿðè ÷ÿêìÿéÿ òÿøÿááöñ
åòìèøäèð.
Î,
éàðàäûúûëûüà 50-úè èëëÿðäÿí ÿíÿíÿâè øÿðã ìþâçóñó âÿ øåðëÿðëÿ áàøëàìûøäûð.
Ãÿçÿëëÿðèíäÿ ìÿùÿááÿò, òÿáèÿò ýþçÿëëèêëÿðè («Ýöëöí», «Ãÿðÿíôèë» âÿ ñ) òÿðÿííöì
îëóíìóøäóð. 16 éàøëû îüëóíóí þëöìöíäÿí ñîíðà Íàòÿâàí áÿäáèí ðóùëó øåðëÿð
éàçìûøäûð. («Àüëàðàì», «Îëàéäû», «Ýåòäè», «Ñÿíñèç», «Þëöðÿì» âÿ ñ.) ßñÿðëÿðè
äÿðèí ñÿìèìèééÿòè, èíúÿ ëèðèçìè èëÿ ñå÷èëèð. Éöêñÿê ñÿíÿòêàðëûã íöìöíÿñè îëàí
øåðëÿðèíäÿ òÿêðèð, ãîøìà, ðÿäèô, ìÿúàç âÿ ñ. áÿäèè âàñèòÿëÿð ìÿùàðÿòëÿ
èøëÿíìèøäèð. Ì.Ì.Íÿââàá, Ñ.ß.Øèðâàíè âÿ áàøãàëàðû îíà øåð ùÿñð åòìèøëÿð.
Íàòÿâàí ùÿì äÿ èñòåòàäëû ðÿññàì
îëìóøäóð. Îíóí áÿäèè òèêìÿëÿðè «Ýöë äÿôòÿðè» (1886) àäëû àëáîìóíäàêû ðÿñìëÿð
áóíà ñöáóòäóð.
Øÿõñè ìöñèáÿòëÿðèí, äþâðàíûí
ùàãñûçëûüû, çàëûìëàðûí ñèòÿìè øàèðè âàõòñûç ãîúàëòìûø, îíó ùÿéàò èøûüûíà ùÿñðÿò
ãîéìóøäóð. Àüëàìàãäàí ýþçëÿðèíèí íóðó ýåòìèø, áÿäÿíè òàãÿòäÿí äöøìöøäöð.
Ì.Ðàùèìèí «Íàòÿâàí ïîåìàñû»,
È.ßôÿíäèéåâèí «Íàòÿâàí» ïéåñè øàèðÿéÿ ùÿñð îëóíìóøäóð.
Õóðøóäáàíó Íàòÿâàí 1897-úè èë
îêòéàáðûí 1-äÿ âÿôàò åòìèø âÿ Àüäàìûí «Èìàðÿò» ãÿáèðèñòàíëûüûíäà äÿôí
îëóíìóøäóð. Àäûíà êö÷ÿ, êëóá, êèòàáõàíà âÿ ìÿêòÿá âàðäûð. Õàí ãûçûíûí ÿëéàçìàëàðû, øåðëÿðè, øÿõñè ýåéèì
âÿ ÿøéàëàðû íàäèð åêñïîíàò êèìè àðõèâ âÿ ìóçåéëÿðèìèçäÿ ìöùàôèçÿ îëóíóá
ñàõëàíûëûð. Ðÿññàìëàð îíóí øÿêëèíè òàáëîëàëàðäà ÿêñ åòäèðìèø, Áàêûäà ùåéêÿëè
(1960), Øóøàäà áöñòö, Àüäàìäà èñÿ ãÿáèðöñòö àáèäÿñè ãîéóëìóøäóð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ñå÷èëìèø
ÿñÿðëÿðè. -Òÿáðèç.-1991.-112 ñ
v ßñÿðëÿðè.-Á.:Ëèäåð
íÿøðèééàòû, 2004.-87 ñ
v ßñÿðëÿðè.-Á.:Éàçû÷û,
1984.-100 ñ.
v 33 ãÿçÿë.-Á.:
Ýÿíúëèê, 1981.-36 ñ.
v Øåðëÿð.-Á.:
Àçÿðíÿøð, 1956.-80 ñ
Ùàããûíäà
v Úÿôÿðçàäÿ ß.
Íàòÿâàí ùàããûíäà ùåêàéÿëÿð.-Á.: Àçÿðíÿøð,1963.-60 ñ.
v Õóðøóä Áàíó
Íàòÿâàí /Àçÿðáàéúàí éàçû÷ûëàðûíûí ùÿéàòûíäàí äÿãèãÿëÿð.-Á., 1979.-Ñ.44-48.
v Ìÿììÿäîâ Á.
Õóðøóäáàíó Íàòÿâàí.-Á.:Éàçû÷û,1983.-158 ñ.
v Íàòÿâàíûí øàèð
ãîùóìëàðû.-Á.: Àçÿðíÿøð,1989.-84ñ.
*
* *
v ßëèéåâà Ù.
Íàòÿâàíûí òèêìÿëÿðè //Ãîáóñòàí.-1970.- ¹1.- Ñ.42-46.
v ßôÿíäèéåâ
È. Õóðøóäáàíó Íàòÿâàí
//Àçÿðáàéúàí.-1985.-¹11.-Ñ.-22-65.
v Ìÿììÿäîâ Á.
Õóðøóäáàíóéà //Óëäóç.-1995.-¹1.-Ñ.36.
Áÿéáàëà ßëÿñýÿðîâ
MÖSLÖM MAQOMAYEV - 65
Äöíéà
øþùðÿòëè Azÿrbaycan möüÿníisi, SSRÈ Õalq artisti Möslöm Mÿhÿmmÿd oülu Maqomayev
1942-ci il àâãóñò àéûíûí 17-äÿ
Bakûda anadan olmuødur. O, bÿstÿkar M. Maqomayevin nÿvÿsidir.
M.Maqomayev Azÿrbaycan Dþvlÿt Konservatoriyasûnû bitirmiødir. 1963-cö ildÿn
Azÿrbaycan Opera vÿ Balet teatrûnûn solistidir. 1964-1965-ci illÿrdÿ Milanûn “
Gþzÿl vÿ
yumøaq tembrli gur sÿsÿ malik olan Maqomayevin ifasû tÿsirliliyi, ruh
yöksÿkliyi vÿ ifadÿliliyi ilÿ se÷ilir. Haqqûnda “Oxuyur Möslöm Maqomayev”
(1971) adlû film ÷ÿkilmiødir.
Áèð
÷îõ Ñîâåò áÿñòÿêàðëàðûíûí, î úöìëÿäÿí À.Ïàõìóòîâà, Ï.Áöëáöëîüëó, Ò.Õðåííèêîâ âÿ áàøãàëàðûíûí ìàùíûëàðûíûí ïîïóëéàðëàøìàñûíäà
Ìàãîìàéåâèí õèäìÿòëÿðè áþéöêäöð. Îíóí ðåïåðòóàðûíäà èòàëéàí ìàùíûëàðû äà ýåíèø éåð òóòóð.
Ì.Ìàãîìàéåâ
1969-úó èëäÿ Ñîïîò âÿ Êàííäà êå÷èðèëÿí Áåéíÿëõàëã ìàùíû ìöñàáèãÿëÿðèíèí
ëàóðåàòûäûð. Åéíè çàìàíäà î, åñòðàäà ìàùíûëàðûíûí ìöÿëëèôè êèìè äÿ òàíûíìûøäûð.
Áÿñòÿêàð-ìöüÿííè
äöíéàíûí áèð ÷îõ þëêÿëÿðèíäÿ êîíñåðò ïðîãðàìëàðû èëÿ ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ ÷ûõûø
åòìèøäèð. Ì.Ìàãîìàéåâ
10-úó ÷àüûðûø Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Àëè
Ñîâåòèíèí äåïóòàòû îëìóøäóð. «Õàëãëàð äîñòëóüó» âÿ «Ãûðìûçû ßìÿê Áàéðàüû»
îðäåíëÿðè èëÿ òÿëòèô åäèëìèøäèð. Îíóí èøòèðàêû èëÿ «Íèçàìè» àäëû áÿäèè ôèëì ÷ÿêèëìèøäèð.
Óìöììèëëè
ëèäåðèìèç Ùåéäÿð ßëèéåâèí 2002-úè èë 17
àâãóñò ñÿðÿíúàìû èëÿ Î, àíàäàí îëìàñûíûí 60 èëëèéè ìöíàñèáÿòèëÿ
«Èñòèãëàë» îðäåíè, Ðóñèéà Ïðåçèäåíòè Âëàäèìèð Ïóòèíèí ôÿðìàíûíà ÿñàñÿí «Øÿðÿô»
îðäåíè èëÿ òÿëòèô îëóíìóøäóð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ìÿãàëÿëÿðè
v “Nÿ demiødir doüma þlkÿm” //Mÿdÿni-maarif.-
2002.- ¹ 8.-9.- S. 8-14.
Ùàããûíäà
v Möslöm Maqomayevin «Èstiqlal»
ordeni ilÿ tÿltif edilmÿñi haqqûída: Azÿbaycan Respublikasû Prezidentinin
Sÿrÿncamû //Azÿrbaycan.- 2002.- 18 avq.-
S. 1.
v ßliyev H. Gþrkÿmli möüÿnni vÿ
bÿstÿkar M.Maqomayevin 60 iëliyi mönasibÿtilÿ ke÷irilÿn rÿsmi qÿbulda:
Azÿrbaycan Prezidenti Heydÿr
ßliyevin nitqi //Azÿrbaycan.- 2002.- 10 sent.- S. 6.
v Rusiya Prezidenti Vladimir Putin
gþrkÿmli hÿmvÿtÿnimiz Möslöm Maqomayevÿ “Øÿrÿf» ordeni tÿqdim etmiødir
//Azÿrbaycan.- 2002.- 28 dek.-Ñ.-1.
v Bakû Musiqè Akademiyasûnda
Möslöm Maqomayevlÿ baülû elmi-nÿzÿri konfrans ke÷irilmiødi
//Azÿrbaycan.- 2002.- 7 sent.- S. 6.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Âåëèêèé Ëàíöà.-Ì.:Ìóçûêà,1993.-208 ñ.
v Ëþáîâü ìîÿ-ìåëîäèÿ.-Ì.:Âàãðèóñ,1999.-316ñ.
Àéòÿí Àáäóëëàéåâà
ÌÈÐÂÀÐÈÄ ÄÈËÁÀÇÈ – 95
Ìèðâàðèä Ïàøà ãûçû Äèëáàçè 1912-úè èë àâãóñò àéûíûí
19-äà Ãàçàõ ðàéîíóíóí Ìóñàêþé êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð.
Ìèðâàðèä Äèëáàçè Àçÿðáàéúàí
øåðèíèí éàðàíìàñûíäà áþéöê õèäìÿòëÿðè îëàí ýþðêÿìëè øàèðÿëÿðèìèçäÿí áèðèäèð.
Ìèðâàðèä Äèëáàçè ÿäÿáè
éàðàäûúûëûüà 1927-úè èëäÿ «Îêòéàáð àëîâëàðû» àäëû ìÿúìóÿäÿ äÿðú åäèëìèø
«Ãàäûíëàðûí ùöððèééÿòè» àäëû øåðëÿðè èëÿ áàøëàìûøäûð. Áóðàäà øàèðÿíèí 20-úè
èëëÿðèí àõûðëàðûíäà éàçûëìûø Àçÿðáàéúàí ãàäûíëàðûíûí éåíè ùÿéàò éîëëàðûíû
òÿðÿííöì åäÿí «Çÿùðà», «Ãóðòóëóø», «Ãàäûí» êèìè øåðëÿðè äÿðú îëóíìóøäóð. Áóíëàð
ýÿíú øàèðÿíèí éàðàäûúûëûüûíû àëûøäûðàí èëê ãûüûëúûì îëäóëàð. 1929-úó èëäÿ Ìèðâàðèä Äèëáàçè Àçÿðáàéúàí
Äþâëÿò Ïåäàãîæè Èíñòèòóòóíóí ßäÿáèééàò-Èúòèìàèééàò ôàêöëòÿñèíÿ äàõèë îëìóøäóð.
Àðòûã î, òåç-òåç ìÿòáóàò ñÿùèôÿëÿðèíäÿ ÷ûõûø åäèð, ãàäûí àçàäëûüû ìÿñÿëÿñèíÿ
äàèð áèð ÷îõ øåðëÿðèí ìöÿëëèôè êèìè òàíûíûðäû.
Éàçûá-éàðàòìàã ùÿâÿñè èëÿ
èíñòèòóòó áèòèðäèêäÿí ñîíðà ýÿíú øàèðÿ Ãóáà Ïàðòèéà Ìÿêòÿáèíÿ ÿäÿáèééàò
ìöÿëëèìè òÿéèí îëóíìóøäóð. Èêè èëäÿí ñîíðà Áàêûéà ãàéûäàí Ìèðâàðèä õàíûì áèð
ìöääÿò Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ßëéàçìàëàðû ôîíäóíäà èøëÿìèø, àç
ñîíðà 1938-úè èëÿ ãÿäÿð øþáÿ ìöäèðè âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøìûøäûð.
Ì.Äèëáàçèíèí «Áèçèì ñÿñèìèç»
àäëû èëê êèòàáû 1934-úö èëäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.
Øàèðÿíèí ìþâçó äàèðÿñè èëäÿí-èëÿ, êèòàáäàí-êèòàáà ýåíèøëÿíìèø,
êàìèëëÿøìèø, øåðëÿðè ýåíèø îõóúó êöòëÿñèíèí ðÿüáÿòèíè ãàçàíìûø âÿ îíó
õàëãûìûçûí ìàùèð ñþç óñòàëàðû ñûðàñûíà ÷ûõàðòìûøäûð.
Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñè èëëÿðèíäÿ
áèð ÷îõ ñÿíÿòêàðëàðûìûçäà îëäóüó êèìè, Ì.Äèëáàçè éàðàäûúûëûüûíäà äà âÿòÿíè
ìöäàôèÿ ìþâçóñó ÿñàñ éåð òóòìóøäóð. Áó èëëÿðäÿ øàèðÿíèí éåääè êèòàáû ÷àï
îëóíìóøäóð êè, áóíëàðûí àëòûñû Âÿòÿí ìöùàðèáÿñèíÿ ùÿñð åäèëìèøäèð. «Äþéöø
ìàùíûëàðû» (1941), «Êàìàë» (1942), «Àüàðçàéåâ» (1942), «Íåôò» (1942), «Âÿòÿí
åøãè» (1942), «Ãî÷àã àòàëàðûí ãî÷àã þâëàäëàðûíà» (1942), «Õàòèðÿëÿð» (1945)
ÿñÿðëÿðè áóíà ïàðëàã ìèñàëäûð.
Ìèðâàðèä Äèëáàçè áèð ãàäûí, áèð
àíà, áèð ìöÿëëèì êèìè öøàãëàðû öðÿêäÿí ñåâèðäè. Ùÿëÿ ìöùàðèáÿäÿí ÿââÿë äÿ îíëàð
ö÷öí áèð ñûðà ÿñÿðëÿð éàçìûøäûð. Îíóí óøàãëàð ö÷öí éàçäûüû ÿñÿðëÿðäÿ éåòèøìÿêäÿ
îëàí íÿñëèí òÿðáèéÿñè ìöùöì éåð òóòóð. Ìèðâàðèä Äèëáàçè ýþçÿëëèêëÿð àøèãè
îëäóüó ö÷öí èíúÿñÿíÿòÿ äÿ öðÿêäÿí áàüëû èäè. Áóíó îíóí øåðÿ,
òÿñâèðè ñÿíÿòÿ, ìóñèãèéÿ âÿ òåàòðà îëàí ñîíñóç ùÿâÿñè èëÿ èçàù åòìÿê îëàð.
Áÿñòÿêàðëàðäàí Ñöëåéìàí ßëÿñýÿðîâ, Òîôèã Ãóëèéåâ, Ôèêðÿò ßìèðîâ, Øÿôèãÿ
Àõóíäîâà, Àüàáàúû Ðçàéåâà âÿ áàøãàëàðû øàèðÿíèí ñþçëÿðèíÿ áèð ÷îõ ìàùíû, ðîìàíñ
âÿ îðàòîðèéàëàð áÿñòÿëÿìèøëÿð.
Ì.Äèëáàçèíèí
ïîåçèéàñû äà þçöíÿìÿõñóñ èíúÿëèéè, ñàôëûüû
èëÿ ÷îõäàí öðÿêëÿðÿ éîë òàïìûø âÿ õàëãûìûçûí ìÿíÿâè ñÿðâÿòèíÿ
÷åâðèëìèøäèð. Áó ÿâÿçñèç ñÿðâÿò óçóí
ìöääÿò ìèëéîíëàðëà îõóúóíó äàõèëÿí
çÿíýèíëÿøäèðèð, äóéüóëàðûíà õîø áèð ñûüàë ÷ÿêèð, îíëàðû ãàíàäëàíäûðûð.
Ìèðâàðèä
Äèëáàçè ýÿíú íÿñëèìèçÿ ìÿùç áåëÿ áèð
ïîåçèéà õÿçèíÿñè áÿõø åòìèøäèð.
Ýþðêÿìëè
ñÿíÿòêàð 2001-úè èë èéóë àéûíûí 13-äÿ Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè.- Á., Ëèäåð Íÿøðèééàòû.- 2004.- 278 ñ.
v Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè 3 Ú-äÿ.- Á.: Éàçû÷û, 1982-1983.-
Ú.Û.- 324 .; Ú.ÛÛ.-336 ñ.; Ú.ÛÛÛ.-
218 ñ.
v Àáøåðîí áàüëàðûíäà: Ùåêàéÿëÿð, êè÷èê âÿ îðòà éàøëû
ìÿêòÿáëèëÿð ö÷öí.- Á.: Ýÿíúëèê, 1984.- 96 ñ.
v Àíà ãàäûíû (Øåðëÿð, ïîåìàëàð âÿ ùåêàéÿëÿð).- Á.: Ýÿíúëèê,
1972.- 489 ñ.
v ×è÷ÿêäÿí-÷è÷ÿéÿ.- Á.: Ýÿíúëèê, 1991.- 287 ñ.
v Äàü ÷è÷ÿéè: (Øåðëÿð âÿ ïîåìàëàð).- Á.: Ýÿíúëèê, 1977.- 320
ñ.
v Äóðíàëàð þòöøÿíäÿ: Øåðëÿð âÿ ïîåìàëàð.- Á.: Éàçû÷û, 1989.-
272 ñ.
v Ãàð ÷è÷ÿêëÿðè: (Øåðëÿð, ïîåìàëàð, ïéåñëÿð).- Á.: Ýÿíúëèê,
1984.- 280 ñ.
v Ìÿùÿááÿò áèçèìëÿ ãîøà äîüóëóð.- Á.: Ýÿíúëèê, 1959.- 227 ñ.
v Øåðëÿð.- Á.: Àçÿðíÿøð, 1962.- 22 ñ.
Ùàããûíäà
v ßùìÿäîâà ß. Áó åëëÿðÿ âóðóëìóøàì.- Á., Éàçû÷û.- 1978.-
79
ñ.
v Ùÿìèäîâà Ù. Ìèðâàðèä Äèëáàçè: Áèáëèîãðàôèê
ýþñòÿðèúè.-Á.:Ì.Ô.Àõóíäîâ êèòàáõàíàñûíûí íÿøðèééàòû,1990.- 130 ñ.
v Íÿáèéåâ Á. Ñþç öðÿêäÿí ýÿëÿíäÿ.- Á., Éàçû÷û.- 1984.- 282 ñ.
* * *
v ßëèéåâ Ù. Õàëã øàèðè Ìèðâàðèä Äèëáàçèíèí 85 èëëèéèíÿ ùÿñð
îëóíìóø òÿíòÿíÿëè éóáèëåé ýåúÿñèíäÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè
Ùåéäÿð ßëèéåâèí íèòãè //Àçÿðáàéúàí.- 1998.- 25 àïð.- Ñ.2-4.
v Ñîí ìÿíçèëÿ: (Õàëã øàèðè Ìèðâàðèä Äèëáàçè èëÿ âèäà
ìÿðàñèìè) //Àçÿðáàéúàí.- 2001.- 13 èéóë.- Ñ.3.
v Øàùñåâÿíëè Ç. Ýþçö éàøëû áÿíþâøÿ: (Õàëã øàèðè Ìèðâàðèä
Äèëáàçè ùàããûíäà) // Ýöíàé.- 2005.- 3 ñåíò.- Ñ.10.
Ðóñ äèëèíäÿ
ÿäÿáèééàò
v Âñïîìèíàþ âàñ: Ñòèõè. - Á.:Àçåðíåøð,1964.-51ñ.
v ßáëîíåâàÿ âåòêà. -
Ì.: Õóä.ëèò.,1965.-151ñ.
Çåíôèðà
Ãóëàìîâà
ÁÀÊÛ ÄÞÂËßÒ ÓÍÈÂÅÐÑÈÒÅÒÈÍÈÍ
ÊÈÒÀÁÕÀÍÀ×ÛËÛà ÔÀÊÖËÒßÑÈ - 60
Áàêû
Äþâëÿò Óíèâåðñèòåòèíèí êèòàáõàíà÷ûëûã
ôàêöëòÿñèíèí ÿñàñû 1947-1948-úè òÿäðèñ
èëèíäÿ Óíèâåðñèòåòèí Ôèëîëîýèéà Ôàêöëòÿñè éàíûíäà ãîéóëìóøäóð. 1947-úè èëäÿ
êàôåäðàíûí ìöäèðè âÿçèôÿñèíÿ ýþðêÿìëè áèáëèîãðàô àëèì ßëèùåéäÿð Ãÿùðÿìàíîâ
òÿéèí åäèëìèøäèð. Èõòèñàñúà ôèëîëîã îëàí ß.Í.Ãÿùðÿìàíîâ óçóí èëëÿð Áàêûíûí
êöòëÿâè êèòàáõàíàëàðûíäà êèòàáõàíà÷û, êèòàáõàíà ìöäèðè, Áàêû êèòàáõàíà÷ûëûã
Òåõíèêóìóíäà ìöÿëëèì, ñîíðà äèðåêòîð âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøìûøäûð. Êèòàáõàíàøöíàñëûã
êàôåäðàñûíûí ìöäèðè âÿçèôÿñèíÿ äÿâÿò åäèëÿðêÿí î, Ðåñïóáëèêà Äþâëÿò êèòàá
Ïàëàòàñûíûí äèðåêòîðó èøëÿéèðäè.
ßëèùåéäÿð Ãÿùðÿìàíîâ þìðöíöí àõûðûíà- 1959-úó èëÿ ãÿäÿð êàôåäðàéà
áàø÷ûëûã åòìèø, Êèòàáõàíà÷ûëûã øþáÿñèíèí òÿäðèñ ïëàíëàðûíûí, ôÿíí
ïðîãðàìëàðûíûí òÿðòèáèíäÿ éàõûíäàí èøòèðàê åòìèø, áèð ÷îõ ïðîãðàìëàðûí ìöÿëëèôè
îëìóøäóð.
Ùÿìÿí òÿäðèñ èëèíäÿ øþáÿéÿ 16 íÿôÿð,
1949-úó èëäÿ èñÿ 25 íÿôÿð ãÿáóë åäèëìèøäèð.
1955-úè èëäÿ Êèòàáõàíà÷ûëûã øþáÿñèíèí
ãèéàáè Àçÿðáàéúàí áþëìÿñè éàðàíäû. Áó áþëìÿéÿ áèðèíúè èë 50 íÿôÿð ãÿáóë åäèëìèøäè. 1959-úó èëäÿ èñÿ
øþáÿäÿ ãèéàáè ðóñ áþëìÿñè òÿøêèë åäèëäè.
Êèòàáõàíàøöíàñëûã
êàôåäðàñûíà äÿâÿò åäèëÿí èëê ìöÿëëèìëÿðäÿí áèðè äÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí
ßìÿêäàð ìöÿëëèìè Ùöñåéí Òàüûéåâ îëìóøäóð. Î, óçóí èëëÿð Áàêû øÿùÿðèíèí êöòëÿâè
êèòàáõàíàëàðûíäà ÷àëûøìûøäû. Óíèâåðñèòåòÿ ìöÿëëèì äÿâÿò îëóíàí çàìàí
Ì.Ô.Àõóíäîâ àäûíà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Êèòàáõàíàñûíûí äèðåêòîðó èøëÿéèðäè.
Ðåñïóáëèêàìûçûí êèòàáõàíà õàäèìëÿðèíäÿí îëàí Ù.Òàüûéåâ áèð íå÷ÿ âÿñàèòèí âÿ
êèòàá÷àëàðûí ìöÿëëèôèäèð. 1963-úö èëäÿ øþáÿíèí àõøàì áþëìÿñè éàðàäûëäû. 1970-úè
èëëÿðÿ ãÿäÿð áó áþëìÿéÿ ùÿð èë 25 íÿôÿð ãÿáóë åäèëèðäèñÿ, 1973-úö èëäÿí
áàøëàéàðàã òÿëÿáÿëÿðèí ñàéû èëäÿ 50 íÿôÿðÿ ÷àòäûðûëäû. Àõøàì áþëìÿñè ÿñàñÿí
Áàêû êèòàáõàíà÷ûëàðû ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäó. Ñîíðàêû èëäÿ Ñóìãàéûò øÿùÿð
êèòàáõàíà÷ûëàðûíà äà áó áþëìÿéÿ ãÿáóë îëìàã èìêàíû
âåðèëäè.
1958-úè èëäÿ Óíèâåðñèòåòäÿ àéðûúà
Øÿðãøöíàñëûã ôàêöëòÿñèíèí éàðàíìàñû ãÿðàðà àëûíäû âÿ Êèòàáõàíà÷ûëûã øþáÿñè äÿ
1962-úè èëÿäÿê Øÿðãøöíàñëûã ôàêöëòÿñèíðèí íÿçäèíäÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðäè.
Àçÿðáàéúàí
ÑÑÐ Íàçèðëÿð Ñîâåòèíèí Àëè âÿ Îðòà
Èõòèñàñ Òÿùñèëè Êîìèòÿñè 1962- úè èëäÿ
Êèòàáõàíà÷ûëûã øþáÿñèíèí ÿéàíè âÿ ãèéàáè áþëìÿëÿðèíèí áèðëÿøäèðèëìÿñè âÿ
ìöñòÿãèë Êèòàáõàíà÷ûëûã ôàêöëòÿñèíèí éàðàäûëìàñû ùàããûíäà ÿìð âåðäè.
1963-úö èëäÿ Êèòàáõàíà÷ûëûã
ôàêöëòÿñèíèí äåêàíû Àáóçÿï Õÿëÿôîâóí òÿøÿááöñö èëÿ éåíè áèð øþáÿ –
Êèòàáøöíàñëûã âÿ êèòàá òèúàðÿòèíèí òÿøêèëè øþáÿñè éàðàäûëäû. 1963-1964-úö äÿðñ
èëèíäÿ àõøàì âÿ ãèéàáè øþáÿëÿðèíÿ,1968-1969-úó äÿðñ èëèíäÿí èñÿ üöíäöç øþáÿñèíÿ òÿëÿáÿ
ãÿáóëó áàøëàíäû. Áó øþáÿ 20 èëÿ éàõûí ôÿàëèééÿò ýþñòÿðäèêäÿí ñîíðà
áàüëàíìûøäûð.
1970-1980-úû
èëëÿðè Êèòàáõàíà÷ûëûã ôàêöëòÿñèíèí èíêèøàô âÿ
òÿðÿããè äþâðö àäëàíäûðìàã îëàð. Áó äþâðäÿ ôàêöëòÿéÿ òÿëÿáÿ ãÿáóëó èëáÿèë
àðòûðûëìûø, îíóí ìàääè-òåõíèêè áàçàñû ìþùêÿìëÿíäèðèëìèø, ôàêöëòÿ òÿçÿ áèíàéà êþ÷öðöëìöø, éåíè êàôåäðàëàð
à÷ûëìûøäûð.
1993-úö
èëäÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Òÿùñèë Ãàíóíóíà ìöâàôèã ÷îõïèëëÿëè òÿùñèë
ïðîñåñèíÿ êå÷ÿðêÿí Êèòàáõàíà÷ûëûã ôàêöëòÿñèíäÿ äÿ éåíè òÿäðèñ ïëàíû ùàçûðëàíäû.Áåëÿ êè, ðåñïóáëèêàìûçûí ìèëëè õöñóñèééÿòëÿðè íÿçÿðÿ
àëûíàðàã «ÑÑÐÈ-äÿ âÿ õàðèúè þëêÿëÿðäÿ êèòàáõàíà èøèíèí òàðèõè» ôÿííèíèí òÿðêèá
ùèññÿñè êèìè òÿäðèñ åäèëÿí «Àçÿðáàéúàíäà êèòàáõàíà èøèíèí òàðèõè», ùÿì÷èíèí
«Àçÿðáàéúàíäà êèòàá òàðèõè» âÿ «Àçÿðáàéúàí áèáëèîãðàôèéàñû òàðèõè» ôÿíëÿðèíèí
ìöñòÿãèë ôÿíí êèìè òÿäðèñ åäèëìÿñè íÿçÿðäÿ òóòóëóðäó.
1947-úè
èëäÿ úÿìè 1 íå÷ÿ íÿôÿð èõòèñàñ òÿùñèëëè
ìöÿëëèìè îëàí ôàêöëòÿäÿ èíäè 30 ìöÿëëèì,
î úöìëÿäÿí 2 Åëìëÿð äîêòîðó, 14 Åëìëÿð íàìèçÿäè, 10 Áàø
ìöÿëëèì ÷àëûøûð.
Êå÷èä
äþâðöíöí ÷ÿòèíëèêëÿðèíÿ áàõìàéàðàã ôàêöëòÿ àëèìëÿðè úèääè ñÿé íÿòèúÿñèíäÿ, éåðè
ýÿëäèêúÿ þç ùåñàáëàðûíà áèð ñûðà ãèéìÿòëè äÿðñ âÿñàèòëÿðè íÿøð åòäèðÿ
áèëìèøëÿð. Áóíëàðäàí À.Õÿëÿôîâóí «Àçÿðáàéúàíäà êèòàáõàíà èøèíèí òàðèõè»,
Ç.ßëèéåâèí «Öìóìè áèáëèîãðàôèéàøöíàñëûã», Ì.Ùÿñÿíîâóí «Êèòàáõàíà ôîíäóíóí
éàðàíìàñû, ôîðìàëàøìàñû âÿ èäàðÿ åäèëìÿñè» âÿ ñ. ýþñòÿðìÿê îëàð.
ÁÄÓ-íóí
Êèòàáõàíà÷ûëûã ôàêöëòÿñè ðåñïóáëèêàìûçäà êèòàáõàíàøöíàñëûã âÿ áèáëèîãðàôèéà
ñàùÿñèíäÿ ÿñàñ åëìè ìÿðêÿçäèð âÿ áó åëìëÿðèí èíêèøàô òàðèõè Êèòàáõàíà÷ûëûã
ôàêöëòÿñèíèí àäû èëÿ áàüëûäûð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ùàããûíäà
v Ùÿñÿíîâ
Ì. Êèòàáõàíà ôîíäóíóí éàðàíìàñû, ôîðìàëàøìàñû âÿ èäàðÿ åäèëìÿñè.-Á.:Áàêû
Óíèâåðñèòåòè, 2004.- 143 ñ.
v Õÿëÿôîâ
À. Àçÿðáàéúàíäà àëè êèòàáõàíà÷ûëûã òÿùñèëè.-Á.:ÁÄÓ íÿøðèééàòû,1998.- 110 ñ.
v Õÿëÿôîâ
À. Àçÿðáàéúàíäà êèòàáõàíà èøèíèí òàðèõè.-Á.:Áàêû Óíèâåðñèòåòè,2001.- 51 ñ.
v Õÿëÿôîâ
À. Ùåéäÿð ßëèéåâ âÿ Àçÿðáàéúàíäà êèòàáõàíà èøè-Á.: Àçÿðíÿøð, 2006.-312 ñ.
Ðóñ äèëèíäÿ
ÿäÿáèééàò
*
* *
v Õàëàôîâ À. Íîâûé ôàêóëüòåò//Áèáëèîòåêàðü.-1963.-¹3.-Ñ.58.
v Õàëàôîâ À. Íåêîòîðûå âîïðîñû ïîäãîòîâêè áèáëèîòå÷íûõ êàäðîâ âûñøåé êâàëèôèêàöèé íà ñîâðåìåííîì ýòàïå// Ó÷åíûå çàïèñêè: Ñåð. Áèáëèîòåêîâåäåíèå è áèáëèîãðàôèÿ//Àçåðá.Ãîñ. Óíèâåðñèòåò.-1975.-¹2.-Ñ.46-52.
Ìÿòàíÿò Èáðàùèìîâà
ÑÅÍÒÉÀÁÐ
ÌÓÑÒÀÔÀ ×ßÌßÍËÈ - 65
(ÌÓÑÒÀÔÀÉÅÂ ÌÓÑÒÀÔÀ
ØÓÐÀ ÎÜËÓ)
Ìóñòàôà Øóðà îüëó ×ÿìÿíëè 1947-úè èë ñåíòéàáð àéûíûí
10-äà Àüäàì ðàéîíóíóí ×ÿìÿíëè êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Îðòà
òÿùñèëèíè äîüìà êÿíäèíäÿ àëìûøäûð. 1966-1970-úè èëëÿðäÿ Ìèíýÿ÷åâèð ìàøûí
ùèññÿëÿðè çàâîäóíäà ãÿëèá÷è, 1970-1972-úè èëëÿðäÿ Áàêûäà «Êîììóíèñò»
íÿøðèééàòûíäà ÷àï÷û êþìÿê÷èñè «Ïàðèñ êîììóíàñû» àäûíà ýÿìè òÿìèðè çàâîäóíäà
ãÿëèá÷è èøëÿìèøäèð. 1972-1977-úè èëëÿðäÿ ÀÄÓ-íóí (èíäèêè ÁÄÓ) Æóðíàëèñòèêà
ôàêöëòÿñèíäÿ òÿùñèë àëìûøäûð. 1972-1988-úè èëëÿðäÿ «Éàçû÷û» íÿøðèééàòûíäà
ðåäàêòîð, áþéöê ðåäàêòîð, êëàññèê ÿäÿáèééàò âÿ ôîëêëîð ðåäàêñèéàñûíûí ìöäèðè
âÿçèôÿñèíäÿ èøëÿìèøäèð.
1988-úè èëäÿí Àçÿðáàéúàí Éàçû÷ûëàð
Áèðëèéèíèí öçâöäöð. 1988-1992-úè èëëÿðäÿ «Éàçû÷û» íÿøðèééàòûíäà íÿñð
ðåäàêñèéàñûíûí ìöäèðè, 1992-úè èëäÿ «Ýÿíúëèê» íÿøðèééàòûíäà áàø
ðåäàêòîð âÿçèôÿñèíäÿ èøëÿìèøäèð. Áÿäèè
éàðàäûúûëûüà òÿëÿáÿëèê èëëÿðèíäÿ áàøëàìûøäûð. Èëê ùåêàéÿñè «Ëÿïèðëÿð» 1973-úö
èëäÿ «Ìèíýÿ÷åâèð èøûãëàðû» ãÿçåòèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð. Ïîâåñò,
ùåêàéÿ âÿ ðàäèîïéåñëÿð ãÿëÿìÿ àëìûøäûð.
Ìèëëè ìóñèãè èôà÷ûëûüû ñÿíÿòèíèí
òÿáëèüèíÿ ýþðÿ ìÿòáóàò ôîíäóíóí «Äàí óëäóçó» ìöêàôàòûíà, þí úÿáùÿäÿ ÷ûõûøëàðûíà
âÿ ùÿðáè âÿòÿíïÿðâÿðëèê ðóùëó ìÿãàëÿëÿðèíÿ ýþðÿ Éàçû÷ûëàð Áèðëèéèíèí äèïëîìóíà,
«Õàëëû Ýöðçÿ» òàðèõè ðîìàíûíà ýþðÿ «Éàääàø» ìèëëè ìöêàôàòûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
Ùàçûðäà «Ýÿíúëèê» íÿøðèééàòûíäà áàø ðåäàêòîð âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøûð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Áóðàäàí áèð àòëû
êå÷äè… (Áÿäèè ïóáëèñèñòèêà).- Á.: Ýÿíúëèê, 2002.- 215 ñ.
v Ôðåé Àñèô: (Ñÿíÿäëè ðîìàí).- Á.: Ýÿíúëèê,
1996.- 172 ñ.
v
Õàëëû ýöðçÿ: (Ðîìàí).- Á.: Éàçû÷û, 1991.- 317 ñ.
v Èòèðèëìèø ñÿñ:
(Ïîâåñò âÿ ùåêàéÿëÿð).- Á.: Éàçû÷û, 1985.-151 ñ.
v Ìÿíèì äöíéàìûí
àäàìëàðû: (Ùåêàéÿëÿð).- Á.: Éàçû÷û,
1982.- 115. ñ.
v Ìÿí îëìàéàíäà
äîñòóì îëóá.- Á.: Ýÿíúëèê, 2005.-360ñ.
v Ìöüàì äöíéàñûíûí
Õàíû: (Õàòèðÿëÿð).- Á.: Ýÿíúëèê, 2001.- 272 ñ.
v Íÿüìÿëè
õàòèðÿëÿð: (Õàòèðÿ ïîâåñò).- Á.: Ýÿíúëèê, 1997.-146 ñ.
v Îõó ýþçÿë.- Á.:
Íàüûë åâè.- 2005.- 226 ñ.
v Ñÿñ ãÿðèá
îëìóð.- Á.: Øÿðã-Ãÿðá íÿøðèééàòû, 1993.- 213 ñ.
v Ñÿñèí ðóùó:(Õàòèðÿ ðîìàí).- Á.: Ýÿíúëèê.- 2003.- 288 ñ.
v Ñþç ùÿìèøÿ
äèðèäèð.- Á.: Éàçû÷û.- 1993.- 220 ñ.
v Øþâêÿò
ßëÿêáÿðîâà.- Á.: Èøûã, 1989.- 108 ñ.
Ùàããûíäà
v Àéäûíîüëó Ò.
Ãàðàáàüûí éàääàø äöíéàñû: (Ì.×ÿìÿíëèíèí «Áóðäàí áèð àòëû êå÷äè» êèòàáû
ùàããûíäà) //Õàëã ãÿçåòè.- 11
àâã.-2002.-Ñ.4.
v Õàòèðÿ. «Ìóüàì
äöíéàñûíûí õàíû» êèòàáûíûí òÿãäèìàò ìÿðàñèìè êå÷èðèëäè //Ùöððèééÿò.- 1-3 ñåíò.-2001.-Ñ.4.
v Èíäè ïåøÿêàðëàð
àðõà ïëàíà êå÷èá: (Ìóñòàôà ×ÿìÿíëè èëÿ ìöñàùèáÿ) //Åêñïðåññ.-8 éàíâ.-2003.-Ñ.3.
v Èñìàéûëîâà Õ.
Òàðèõè éàçàíëàð òàðèõäÿ ãàëàúàã: (Ì.×ÿìÿíëèíèí éàðàäûúûëûüû ùàããûíäà) //525-úè
ãÿçåò.- 8 àïð.-2003.- Ñ.4.
v Éåëìàðãûçû Ý.
«Ìóüàì äöíéàñûíûí õàíû» êèòàáûíûí òÿãäèìàò ìÿðàñèìè êå÷èðèëäè //525-úè ãÿçåò.-
1 ñåíò.-2001.Ñ.4.
v Ìóüàì äöíéàñûíûí
õàíû //Ìÿäÿíèééÿò.-1 ñåíò. –2002.-Ñ.3.
v Ñÿñèí ðóùó:
(Ì.×ÿìÿíëèíèí åéíè àäëû êèòàáûíà ðÿé) //Ùöððèééÿò.-31 ìàé.-2003.-Ñ.2.
Áÿéáàëà ßëÿñýÿðîâ
ÉÓÑÈÔ ÂßÇÈÐ
×ßÌßÍÇßÌÈÍËÈ - 120
Àçÿðáàéúàí
òÿíãèäè-ðåàëèñò ÿäÿáèééàòûíûí ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿñè Éóñèô Âÿçèð ×ÿìÿíçÿìèíëè
1887-úè èë ñåíòéàáð àéûíûí 12-äÿ
òÿáèÿòèí äèëáÿð ýóøÿñè îëàí
Øóøàäà àíàäàí îëìóøäóð. Îðòà òÿùñèëèíè Øóøàäà àëìûøäûð. 1897-1909-úó èëëÿðäÿ
Áàêû ðåàëíû ìÿêòÿáèíäÿ îõóìóøäóð. 1910-úó èëäÿ Êèéåâ Óíèâåðñèòåòèíèí Ùöãóã
ôàêöëòÿñèíÿ äàõèë îëìóø, 1915-úè èëäÿ îðàíû
áèòèðìèøäèð.
1915-18-úè èëëÿðäÿ Ñàðàòîâ, Ñèìôåðîïîë
âÿ Îäåññàäà, 1919-25-úè èëëÿðäÿ Èñòàíáóëäà âÿ Ïàðèñäÿ éàøàìûøäûð, Ïàðèñèí
éàõûíëûüûíäà – Êëèøèäÿ ö÷ èë àüûð ôÿùëÿ
ùÿéàòû êå÷èðìèøäèð. 1926-úû èëäÿ Àçÿðáàéúàíà ãàéûòìûø, Áàêûäà áÿäèè âÿ åëìè
éàðàäûúûëûãëà ìÿøüóë îëìóøäóð. 1938-40-úû èëëÿðäÿ Þçáÿêèñòàíûí Öðýÿíú Ïåäàãîæè
Èíñòèòóòóíäà ðóñ äèëèíäÿí äÿðñ äåìèøäèð.
É.Â.×ÿìÿíçÿìèíëèíèí «Ìöäèðè-ìþùòÿðÿì»
àäëû èëê éàçûñû 1906-úû èëäÿ «Ìîëëà Íÿñðÿääèí»
æóðíàëûíäà äÿðú îëóíìóøäóð. 1907-úè èëäÿ ÷àï åòäèðäèéè «Øàùãóëóíóí õåéèð
èøè» àäëû èëê ùåêàéÿñèíè äÿ «Ìîëëà Íÿñðÿääèí»èí òÿñèðè
èëÿ éàçìûøäûð. 1907-úè èëäÿí äþâðè ìÿòáóàòäà ùåêàéÿ, ïóáëèñèñòèê ìÿãàëÿ âÿ
ôåëéåòîíëàð ÷àï åòäèðìèøäèð.
×ÿìÿíçÿìèíëèíèí «Êå÷ìèø ñÿùèôÿëÿð» (1926),
«Ãàçàíú éîëóíäà» (1930), «Ãàðàíëûãäàí
èøûüà» (1933) ùåêàéÿëÿðèíäÿ ôåîäàë-áóðæóà úÿìèééÿòèíèí åéáÿúÿðëèêëÿðè,
êå÷ìèøèí çÿðÿðëè ãàëûãëàðû èôøà îëóíóð âÿ éåíè ùÿéàò ãóðóúóëóüó òÿðÿííöì
åäèëèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè êå÷ÿí ÿñðèí
ÿââÿëëÿðèíäÿ, 20-úè èëëÿðäÿ ìöõòÿëèô ñÿáÿáëÿðäÿí ãöðáÿòäÿ éàøàéàíëàðûí
àúûíàúàãëû òàëåèíäÿí áÿùñ åäÿí «Ùÿçðÿòè Øÿùðèéàð» (1935) êîìåäèéàñûíûí, éåíè ùÿéàò
ãóðóúóëóüóíà, éåíè èíñàíûí ôîðìàëàøìàñûíà ùÿñð îëóíìóø «Àëòóíñà÷» ÿñÿðèíèí
ìöÿëëèôèäèð.
×ÿìÿíçÿìèíëèíèí Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíûí,
õöñóñèëÿ ðîìàí æàíðûíûí òÿøÿêêöë òàïìàñûíäà âÿ èíêèøàôûíäà äà ìöùöì õèäìÿòëÿðè
îëìóøäóð. «Ñòóäåíòëÿð» (1914-35), «1917-úè èëäÿ» (1931-34) ðîìàíëàðûíäà ÷àðèçì äþâðöíäÿ
Àçÿðáàéúàí òÿëÿáÿëÿðèíèí ùÿéàòû, èúòèìàè èäåàëëàðû, èíãèëàáè ìöáàðèçÿäÿ
èøòèðàêû òÿñâèð îëóíóð.
×ÿìÿíçÿìèíëè ùÿì äÿ ýåíèø äèàïàçîíà ìàëèê àëèì
èäè. Î, 10-à éàõûí Øÿðã âÿ Àâðîïà äèëëÿðèíè áèëèðäè. Îíóí òàðèõÿ, ôîëêëîðà,
ÿäÿáèééàò òàðèõèíÿ, åòíîãðàôèéàéà äàèð òÿäãèãàòëàðû, ìÿãàëÿëÿðè áó ýóí äÿ þç
åëìè ÿùÿìèééÿòèíè ñàõëàìàãäàäûð. ßäèáèí «Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíà áèð íÿçÿð»
êèòàáû 1919-úó èëäÿ Èñòàíáóëäà, 1922-úè èëäÿ èñÿ Ïàðèñäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.
1943-úö èë éàíâàðûí 3-äÿ âÿôàò åòìèøèäð.
×ÿìÿíçÿìèíëèíèí àäûíà Áàêûäà êö÷ÿ, ìÿêòÿá âÿ
êèòàáõàíà âàðäûð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ñå÷èëìèø
ÿñÿðëÿðè.- Á.: ×àøîüëó.- 2004.- 471 ñ.
v ßñÿðëÿðè:3
Ú-äÿ.-Á.:Àâðàñèéà Ïðåññ, 2005.- Ú.Û .-
359 ñ.; Ú.ÛÛ. -663 ñ; Ú.ÛÛÛ
- 439 ñ.
v «Áèç
êèìèê?»: (Ìÿãàëÿëÿð).- Á.: Íóðëàí.- 2004.- 135 ñ.
v «Ýöíäÿëèê»
ëÿð, «Þçöì ö÷öí äÿãèãÿëÿð» , «Ôîêóñíèê»äÿí,
«Àëòóíñà÷».- Á.: Àçÿðíÿøð.- 2001.- 191 ñ.
v Èêè
îä àðàñûíäà: (Ðîìàí) ÀÌÅÀ Äÿäÿ Ãîðãóä àäûíà «Ôîëêëîð» Åëìè ìÿäÿíè ìÿðêÿçè.- Á.:
Ñÿäà.- 2002.- 220 ñ.
Ùàããûíäà
v Ùöñåéíîâ
Ò. Éóñèô Âÿçèð ×ÿìÿíçÿìèíëè.- Á: «Áèëèê»
úÿìèééÿòè.- 1988.-85ñ.
v Êàìðàíãûçû
Ë. É.Â.×ÿìÿíçÿìèíëèíèí ìåìóàðëàðûíäà Øóøà ìöùèòè.- Á.: Øóøà, 2002.- 102 ñ.
* *
*
v Õàñïîëàäîâ
ß. É.Â.×ÿìÿíçÿìèíëèíèí éàðàäûúûëûüûíäà ìèëëè èäåéàíûí ÿêñè //Åëòóðàí.- 1989.- ¹
1-2.- Ñ. 35-38.
v Ñîëòàíãûçû
Ï. É.Â.×ÿìÿíçÿìèíëèíèí ùåêàéÿëÿðèíäÿ òàðèõèëèê //Àçÿðáàéúàí ìöÿëëèìè.- 1999.-
6-12 ìàé.- Ñ. 5.
v Ñîëòàíãûçû
Ï. Äþâðöìöçëÿ ñÿñëÿøÿí ùåêàéÿëÿð: É.Â.×ÿìÿíçÿìèíëè – 110 //Àçÿðáàéúàí
ìöÿëëèìè.- 1997.- 18 ìàðò.-Ñ.2.
Ðóñ
äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v  êðîâè. -
Á.:Àçåðíåøð,1985.-448 ñ.
v Ïóò¸âêà â ðàé: Ðàññêàç.
- Á.:Äåòþíèçäàò.-1962.-36 ñ.
*
* *
v Èçäàíà íîâàÿ êíèãà
×åìåíçåìèíëè //Áàêèí. Ðàáî÷èé.-2004.-22 îêò.-Ñ.4.
Ìÿòàíÿò Èáðàùèìîâà
ÎÊÒÉÀÁÐ
ÑßÌßÄÁßÉ
ÌÅÙÌÀÍÄÀÐΖ 150
Ýþðêÿìëè ùÿðáè õàäèì, ýåíåðàë Ñÿìÿäáÿé Ñàäûãáÿé
îüëó Ìåùìàíäàðîâ 1857-úè èë îêòéàáð
àéûíûí 10-äà Ëÿíêÿðàíäà àíàäàí îëìóøäóð.
1872-úè èëäÿí ÷àð îðäóñóíäà õèäìÿò åòìèø, 1875-úè èëäÿ
Ïåòåðáóðãäà àðòèëëåðèéà ìÿêòÿáèíè áèòèðìèøäèð. 1904-1905-úè èë Ðóñ-éàïîí
ìöùàðèáÿñèíäÿ 7-úè Ñèáèð àðòèëëåðèéà äèâèçèîíóíóí êîìàíäèðè, 1904-úö èëäÿ
Ïîðò-Àðòóðóí ìöäàôèÿñèíäÿ Øÿðã úÿáùÿñè àðòèëëåðèéàñûíûí ðÿèñè îëìóøäóð.
Ïîðò-Àðòóðóí ìöäàôèÿñè çàìàíû ýþñòÿðäèéè èýèäëèéÿ ýþðÿ Ãûçûë ãûëûíúëà
ìöêàôàòëàíäûðûëìûø âÿ îíà Ãåíåðàë-ìàéîð ðöòáÿñè âåðèëìèøäèð.
1914-1918-úè èëëÿð áèðèíúè äöíéà
ìöùàðèáÿñèíäÿ 21-úè ïèéàäà äèâèçèéàñûíûí êîìàíäèðè îëàí Ìåùìàíäàðîâ Ëîäç
ÿìÿëèééàòûíäà ìÿùàðÿò âÿ øÿõñè èýèäëèê ýþñòÿðìèø, 2-úè Ãàôãàç îðäóñóíäà êîðïóñ
êîìàíäèðè òÿéèí åäèëìèøäè. Î, 1918-úè
èëäÿí Àçÿðáàéúàí Äåìîêðàòèê
Ðåñïóáëèêàñûíûí Ùÿðáè Íàçèðè îëìóøäóð.
Àçÿðáàéúàíäà
Ñîâåò ùàêèìèééÿòèíèí ãÿëÿáÿñèíäÿí ñîíðà Ìåùìàíäàðîâ Àçÿðáàéúàí ùÿðáè ìÿêòÿáèíäÿ
òîï÷ó èõòèñàñûíäàí äÿðñ äåìèøäèð.
1920-úè èëèí àâãóñò àéûíäà ÐÑÔÑÐ Áàø ùÿðáè
ãÿðàðýàùûíäà èøëÿìÿê ö÷öí Ìîñêâàéà ýþíäÿðèëìèøäèð. Ìåùìàíäàðîâ Ìîñêâàäà
Àðòèëëåðèéà Íèçàìíàìÿñè ùàçûðëàéàí Êîìèññèéà ùåéÿòèíèí òÿðêèáèíÿ äàõèë
åäèëìèøäè. 1921-úè èëäÿí èñÿ Àçÿðáàéúàí
Ìèëëè Ãîøóíëàðûíûí Áàø ãÿðàðýàùûíà äàõèë åäèëìèøäèð. 1924-27-úè
èëëÿðäÿ Ìåùìàíäàðîâ áèðëÿøìèø Àçÿðáàéúàí
Êîìàíäèðëÿð Ìÿêòÿáèíäÿ âÿ Çàãàôãàçèéà Ùÿðáè ùàçûðëàã ìÿêòÿáèíäÿ äÿðñ
äåìèøäèð.1928-úè èëäÿ îðäóäàí òÿðõèñ îëóíìóøäóð.
Èñòåäàäëû ñÿðêÿðäÿ Ìåùìàíäàðîâóí ðóñ ùÿðá ñÿíÿòèíèí
èíêèøàôûíäà, åëÿúÿ äÿ Àçÿðáàéúàíäà ùÿðáè êàäðëàð ùàçûðëàíìàñûíäà ýþðêÿìëè õèäìÿòëÿðè îëìóøäóð.
Ñ.Ìåùìàíäàðîâ åéíè çàìàíäà Øÿðã âÿ Éóíàí
ôÿëñÿôÿñèíÿ, Àâðîïà ôÿëñÿôè ôèêðèíÿ, èñëàì òàðèõèíÿ äÿ éàõûíäàí áÿëÿä èäè. ÕÛÕ ÿñðèí ñîíëàðûíäà ðóñ
ìÿòáóàòûíäà áèð ñûðà åëìè-ïóáëèñèñòèê
ìÿãàëÿëÿð äÿðú åòäèðìèøäèð.
Ìåùìàíäàðîâ «Ñòàíèñëàâ», «Âëàäèìèð» âÿ «Ýåîðýè»
îðäåíëÿðèíèí áöòöí äÿðÿúÿëÿðè, ùàáåëÿ Èíýèëòÿðÿ, Ôðàíñà âÿ Ðóìûíéàíûí éöêñÿê
ùÿðáè ìöêàôàòëàðû èëÿ òÿëòèô åäèëìèøäèð.
Ðóñ éàçû÷ûñû
À.Í. Ñòåïàíîâóí «Ïîðò-Àðòóð», «Çâîíàðéåâëÿð àèëÿñè» ðîìàíëàðûíäà Ñ.Ìåùìàíäàðîâóí äà ãÿùðÿìàíëûüûíäàí áÿùñ
îëóíóð.
Ñÿìÿä áÿé Ìåùìàíäàðîâ 1931-úè èë ôåâðàë àéûíûí
12-äÿ Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ùàããûíäà
v
Íÿçèðëè Ø. Òàì àðòèëëåðèéà
ýåíåðàëû Ñÿìÿä áÿé Ìåùìàíäàðîâ.- Á.: «Ùÿðáè íÿøðèééàò», 1997.- 117 ñ.
v Íÿçèðëè Ø. Ýåíåðàë Ñÿìÿä áÿé
Ìåùìàíäàðîâ /Íÿçèðëè Ø. Àçÿðáàéúàí ýåíåðàëëàðû.- Á., 1991.- Ñ. 122-137.
v Íÿçèðëè Ø. Ýåíåðàë Ñÿìÿä áÿé
Ìåùìàíäàðîâ /Íÿçèðëè Ø. Úöìùóðèééÿò ýåíåðàëëàðû.- Á., 1995.-
Ñ. 113-154.
v Ñöëåéìàíîâ
Ì. Ìåùìàíäàðîâ: (Ùÿéàòû, õèäìÿò éîëó âÿ
ñèëàùäàøëàðû).- Á.: «Ùÿðáè
íÿøðèééàò», 2000.- 374 ñ.
* *
*
v Àááàñîâ ß. Ñÿðêÿðäÿ: Ñÿìÿä áÿé Ìåùìàíäàðîâ – 140
//Õàëã ãÿçåòè.- 1997.- 17 îêò.-Ñ.3.
v Íÿçèðëè
Ø. Ýåíåðàë Ñÿìÿä áÿé Ìåùìàíäàðîâ Ïîðò-Àðòóð äþéöøëÿðèíäÿ //Õàëã ãÿçåòè.- 2005.-
16 îêò.- Ñ. 6.
v Íÿçèðëè
Ø. Ñÿìÿä áÿé Ìåùìàíäàðîâ Áèðèíúè Äöíéà ìöùàðèáÿñèíäÿ //Õàëã ãÿçåòè.- 2006.- 8
éàíâ.- Ñ. 6.
Ðóñ
äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Àááàñîâ À.Ò. Ãåíåðàë
Ìåõìàíäàðîâ.-Á.,1977.-80ñ.
Ìÿòàíÿò
Èáðàùèìîâà
ÍÎÉÀÁÐ
ÌÅÙÄÈ ÑÅÉÈÄÇÀÄß – 100
Àçÿðáàéúàí øàèðè,
äðàìàòóðã Ìåùäè Ùÿñÿíîüëó Ñåéèäçàäÿ 1907-úè èë íîéàáð àéûíûí 11-äÿ
Òöðêìÿíèñòàíûí Àøãàáàä øÿùÿðèíäÿ äÿíèç÷è àèëÿñèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Èáòèäàè òÿùñèëèíè Èðàíäà Ìÿøùÿä øÿùÿðèíäÿ àëìûøäûð.
1920-úè èëäÿ àèëÿëèêëÿ Áàêûéà êþ÷ìöø, áóðàäà 1921-1925-úè èëëÿðäÿ Ïåäàãîæè
òåõíèêóìäà òÿùñèë àëìûøäûð. ßäÿáè
éàðàäûúûëûüà 1925-úè èëäÿ «Øÿðã ãàäûíû» æóðíàëûíäà ÷àï åòäèðäèéè «Êÿíä ãûçû»
àäëû èëê øåðèëÿ áàøëàìûøäûð. 1926-1930-úó èëëÿðäÿ Ãóáàäëû âÿ Øÿìêèð ðàéîí
êîìñîìîë êîìèòÿëÿðèíäÿ áèð èë èøëÿäèêäÿí ñîíðà Áàêûäà êèòàáõàíà ìöäèðè
îëìóøäóð. 1930-1932-úè èëëÿðäÿ èñÿ
Ìààðèô èø÷èëÿðè êèòàáõàíàñûíà ðÿùáÿðëèê åòìèøäèð.
Ìåùäè
Ñåéèäçàäÿíèí 1932-úè èëäÿ àéðûúà êèòàáúà øÿêëèíäÿ íÿøð åäèëÿí âÿ ìöêàôàòà ëàéèã
ýþðöëÿí «Øàíëû ýöí» ïîåìàñû ìÿêòÿáëèëÿð
ö÷öí ñåâèìëè ÿñÿð îëìóøäóð. Ñîíðà Áàêûäà îíóí áèð ñûðà áàøãà êèòàáëàðû,
î úöìëÿäÿí «Áàëàúà òÿééàðÿ÷è», «Úåéðàí», «Íåôò ùàããûíäà», «Êèì ýöúëöäöð», »Àíä»
êèòàáëàðû ÷ûõìûøäûð.
Î,
ìöàñèð ìþâçóäà óøàã øåðëÿðè âÿ íÿüìÿëÿðè, «Çèðÿê Ñÿìÿä» ìÿíçóì íàüûëûíû éàçìûøäûð. Îíóí «Íÿðýèç»,
«Àéàç», «Ãûçûëãóø», «Åëñåâÿð» âÿ ñàèðÿ ìÿíçóì ïéåñëÿðè òàìàøàéà ãîéóëìóø, áèð
íå÷ÿ øåðëÿðèíÿ èñÿ ìàùíûëàð
áÿñòÿëÿíìèøäèð.
Àçÿðáàéúàí
Ïåäàãîæè Èíñòèòóòóíóí ãèéàáè øþáÿñèíäÿ òÿùñèë àëìûø éàçû÷û 1932-1939-úó èëëÿðäÿ Àçÿðíÿøðäÿ ðåäàêòîð, øþáÿ ìöäèðè
èøëÿìèøäèð. 1938-1939-úó èëëÿðäÿ éåíèäÿí
òÿøêèë îëóíìóø Óøàãýÿíúíÿøðäÿ áÿäèè ÿäÿáèééàò øþáÿñèíÿ ðÿùáÿðëèê åòìèøäèð .
1941-úè
èëäÿ Ñîâåò îðäóñóíóí òÿðêèáèíäÿ Èðàíäà «Ãûçûë ÿñýÿð» ãÿçåòè ðåäàêñèéàñûíäà
õöñóñè ìöõáèð èøëÿìèøäèð. Õÿñòÿëèéèíÿ
ýþðÿ îðäóäàí òÿðõèñ îëóíìóø, Àçÿðáàéúàí Ðàäèî Âåðèëèøëÿðè Êîìèòÿñèíäÿ ìÿñóë
ðåäàêòîð, áèð èëäÿí ñîíðà Àçÿðíÿøðäÿ øþáÿ ìöäèðè òÿéèí îëóíìóøäóð (1944).
Éàçû÷ûíûí Þìÿð Õÿééàì, À.Ñ. Ïóøêèí, Æóêîâñêè, Êðûëîâ
âÿ áàøãà øàèðëÿðäÿí òÿðúöìÿëÿðè èíäè äÿ
îõóúóëàð òÿðÿôèíäÿí ñåâèëÿ-ñåâèëÿ
îõóíóð.
Àçÿðáàéúàí
Éàçû÷ûëàð Èòòèôàãûíûí öçâö, Àçÿðáàéúàí
ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè Ìåùäè Ñåéèäçàäÿ Àçÿðáàéúàí Àëè Ñîâåòè Ðÿéàñÿò
ùåéÿòèíèí Ôÿõðè Ôÿðìàíû âÿ áèð ñûðà ìåäàëëàðëà òÿëòèô îëóíìóøäóð.
Ìèð
Ìåùäè Ùÿñÿíîüëó Ñåéèäçàäÿ 1976-úû èë
àâãóñò àéûíûí 30- äà âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè :2 Ú-äÿ..-
Á.: Àçÿðíÿøð, 1966.- Ú.Û.- 363 ñ.; Ú.ÛÛ .- 363 ñ.
v Àüàúëàðûí øèêàéÿòè: (Øåðëÿð,
òÿìñèëëÿð, ïîåìàëàð). - Á.: Ýÿíúëèê, 1987.- 86 ñ.
v Xàòûðëàéàðñàí ìÿíè. – Á.: Ýÿíúëèê,
1978.-260 ñ.
Òÿðúöìÿëÿðè
v
Õÿééàì
Þ.Ðöáàèëÿð/Òÿðú.åä.Ì.Ì.Ñåéèäçàäÿ.-.: Ëèäåð,2004.-102 ñ.
Ùàããûíäà
v ßçèçîâ
ß. Ýÿíú íÿñëèí õèäìÿòèíäÿ //Áàêû.- 1972.- 10 àïð.-Ñ.4.
v ßëèéåâ
Ì. Õàòûðëà ìÿíè: Ìåùäè Ñåéèäçàäÿíèí 70 èëëèéè ìöíàñèáÿòèëÿ //ßäÿáèééàò âÿ
èíúÿñÿíÿò.- 1977.- 12
íîéàá.- Ñ. 6.
v Ãàñûìçàäÿ
Ã. Óøàãëàðûí ãîúàìàí òÿðáèéÿ÷èñè: (Ìåùäè Ñåéèäçàäÿíèí éàðàäûúûëûüû ùàããûíäà)
//ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.-1972.-18 ìàðò.- Ñ. 10.
v Yusifli V. Aüanû unutìaq olarmû? : [Mehdi Seyidzadÿ haqqûnda]
//Panorama.- 1998.- 22 yanv.-Ñ.6.
v Ìÿììÿäîâ Ê. “Unuäóëìàç õàòèðÿëÿð êèìëÿðäÿí äàíûøûð: /Mehdi
Seyidzadÿnin eyni adlû kitabû haqqûnda/ //Azÿrbaycan möÿllimi.- 1976.- 19 mart.
–Ñ.-3.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Çâ¸çäû ðàññûïàþòñÿ:
Ñòèõè è ñêàçêè/Ïåð. À.Àõóíäîâà. - Ì.:Äåò. ëèò.,1969.-32ñ.
v Ðîäíèê êðàñîòû /Ïåð. ñ
àçåðá.À.Áàëèíà.-Ì.:Ñîâ. ïèñàòåëü, 1974.-86ñ.
Ýöëàíÿ Ãóëóéåâà
ÊßÐÈÌ ÊßÐÈÌΠ– 90
Ýþðêÿìëè ùÿðáè õàäèì, àëèì, ñîâåò êîñìîíàâòèêà
åëìèíèí áàíèëÿðèíäÿí îëàí, ýåíåðàë-ëåéòåíàíò Êÿðèì Àááàñ îüëó Êÿðèìîâ 1917-úè èë íîéàáð àéûíûí
14-äÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Î, 1942-úè èëäÿ Àçÿðáàéúàí Ñÿíàéå Èíñòèòóòóíó
áèòèðäèêäÿí ñîíðà ÑÑÐÈ Àðòèëëåðèéà Àêàäåìèéàñûíäà àëè òÿùñèëèíè äàâàì
åòäèðìèøäèð.
1941-1945-úè
èëëÿð ìöùàðèáÿñèíäÿí ñîíðà Ê.Êÿðèìîâ ÑÑÐÈ Ìöäàôèÿ íàçèðëèéè àïàðàòûíäà 20 èë
õèäìÿò åòìèø, îðàäà áþéöê ìöùÿíäèñëèêäÿí Êîñìèê Âàñèòÿëÿð èäàðÿñèíèí ðÿèñè
âÿçèôÿñèíÿ êèìè éöêñÿëìèøäèð. 1966-úû èëäÿ èñÿ Êîñìèê Ó÷óøëàð öçðÿ Äþâëÿò
Êîìèññèéàñûíûí ñÿäðè âÿçèôÿñèíÿ òÿéèí
îëóíìóøäóð.
Áöòöí
þìðöíö êîñìèê ðàêåò òåõíèêàñûíûí èíêèøàô åòäèðèëìÿñèíÿ ùÿñð åäÿí Êÿðèì
Êÿðèìîâóí ôÿàëèééÿòè ÕÕ ÿñðäÿ êîñìîñóí ôÿòù îëóíìàñû òàðèõèíèí àéðûëìàç
ùèññÿñèíè òÿøêèë åäèð.
25 èë ÿðçèíäÿ Êîñìèê Ó÷óøëàð öçðÿ Äþâëÿò
Êîìèññèéàñûíà áàø÷ûëûã åòìèø Ê.Êÿðèìîâóí àäû êå÷ìèø ÑÑÐÈ-äÿ êîñìîñóí
þéðÿíèëìÿñè ñàùÿñèíäÿ áèð ÷îõ íàäèð åëìè-òåõíèêè ëàéèùÿëÿðèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè
èëÿ ñûõ áàüëû îëìóøäóð. Ê.Êÿðèìîâ ùÿëÿ
1946-úû èëäÿí áàëëèñòèê ðàêåòëÿðèí ðàäèîþë÷ìÿ ñèñòåìëÿðèíèí éàðàäûëìàñû
èñòèãàìÿòèíäÿ èøëÿð àïàðìûøäûð. Îíóí åëìè òåõíèêè àðàøäûðìàëàðû íÿòèúÿñèíäÿ
ðàêåòëÿðèí äàõèëè ïàðàìåòðëÿðèíÿ íÿçàðÿò åäÿí
«Äîí» ðàäèîþë÷ìÿ ñèñòåìè éàðàäûëìûø âÿ êîñìèê ðàêåòëÿðäÿ òÿòáèã
îëóíìóøäóð.
Êå÷ÿí
ÿñðèí 50-úè èëëÿðèíäÿ êîñìîñà ó÷óøëàðûí èíòåíñèâëÿøäèðèëìÿñèíäÿ, ñöíè ïåéêëÿðèí
éàðàäûëìàñûíäà, Ýöíÿø ñèñòåìè ïëàíåòëÿðèíèí âÿ Àéûí àâòîìàò ãóðüóëàð âÿ èíñàí
òÿðÿôèíäÿí þéðÿíèëìÿñè èøèíèí òÿøêèë åäèëìÿñèíäÿ áèð àëèì âÿ ìöòÿõÿññèñ êèìè
Êÿðèì Êÿðèìîâóí áþéöê õèäìÿòëÿðè îëìóøäóð. Êîñìèê ôÿçàíûí òÿäãèã åäèëìÿñè
ìÿãñÿäèëÿ ýöúëö «Ñîéóç» ðàêåòäàøûéûúûëàðûíûí éàðàäûëìàñû, «Ñîëéóò» îðáèòàë
ñòàíñèéàñûíûí ãóðóëìàñû áèëàâàñèòÿ îíóí ðÿùáÿðëèéè àëòûíäà ùÿéàòà
êå÷èðèëìèøäèð. Ìÿùç
áó ëàéèùÿíèí äàâàìû êèìè êîñìèê ôÿçàäà ÷îõ ìîäóëëó «Ìèð» îðáèòàë ñòàíñèéàñû
éàðàäûëìûøäûð.
Ê.Êÿðèìîâóí êîñìèê ðàêåò òåõíèêàñûíûí
èíêèøàô åòäèðèëìÿñè ñàùÿñèíäÿ ýþñòÿðäèéè ìèñèëñèç õèäìÿòëÿðè éöêñÿê
ãèéìÿòëÿíäèðèëìèøäèð. Î, Ñîñèàëèñò ßìÿéè Ãÿùðÿìàíû, «Ëåíèí» âÿ Äþâëÿò ìöêàôàòëàðû
ëàóðåàòû àäëàðûíà ëàéèã ýþðöëìöø, áèð ÷îõ îðäåí âÿ ìåäàëëàðëà òÿëòèô
îëóíìóøäóð. Ê.Êÿðèìîâ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí àëè ìöêàôàòû «Øþùðÿò» îðäåíè èëÿ òÿëòèô åäèëìèøäèð.
Ýþðêÿìëè ùÿðáè õàäèì, àëèì Ê.Êÿðèìîâ
2003-úö èë ìàðò àéûíûí 29-äà Ìîñêâà øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèø âÿ îðàäà äÿôí
îëóíìóøäóð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ùàããûíäà
v Íèêîëñêè
À. Êîñìèê ñÿôÿðëÿð õåéèð-äóà÷ûñû ýåíåðàë Êÿðèì Êÿðèìîâ.-Á.:Ýÿíúëèê, 1991.-47 ñ.
* * *
v Áàüûðîâ
À. Ýåíåðàë Êÿðèìîâ: (Êîñìèê Ó÷óøëàð öçðÿ Äþâëÿò Êîìèññèéàñûíûí ñÿäðè,
ýåíåðàë-ëåéòåíàíò Ê.Êÿðèìîâ ùàããûíäà) //Àçÿðáàéúàí ýÿíúëÿðè.- 1989.- 10 éàíâ.
v Åéíèéåâ
Ì. Êàäð àðõàñûíäàí åøèäèëÿí ñÿñ: (Êîñìèê Ó÷óøëàð öçðÿ Äþâëÿò Êîìèññèéàñûíûí
ñÿäðè Êÿðèì Êÿðèìîâ ùàããûíäà) //Õàëã ãÿçåòè.- 2004.- 11 àïð.- Ñ. 5.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Äîðîãà â êîñìîñ. - Á.: Àçåðáàéäæàí,1995.-352 ñ.
*
* *
v Íóðèåâ Ô.Âñòðå÷à ñ ïðîñëàâëåííûì ñîîòå÷åñòâåííèêîì: Ñ ãåíåðàë-ìàéîðîì Êåðèìîì Êåðèìîâûì àçåðáàéäæàíöåâ, ïðîæèâàþøèõ â Ìîñêâå //Áàêèí.ðàáî÷èé.-1998.-9 îêòÿá.-Ñ.4.
Ýöëàíÿ
Ãóëóéåâà
ßÙËÈÌÀÍ ßÌÈÐÀÑËÀÍÎÂ
- 60
Àçÿðáàéúàí
Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ùÿãèãè öçâö, Òèáá Åëìëÿðè Äîêòîðó, Àêàäåìèê ßùëèìàí
Òàïäûã îüëó ßìèðàñëàíîâ 1947-úè èë
íîéàáð àéûíûí 17-äÿ Ãÿðáè Àçÿðáàéúàíûí Áàñàðêå÷ÿð ðàéîíóíóí Çîä êÿíäèíäÿ àíàäàí
îëóá.
1971-úè
èëäÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Òèáá Èíñòèòóòóíóí Ìöàëèúÿ-ïðîôèëàêòèêà ôàêöëòÿñèíè
ôÿðãëÿíìÿ äèïëîìó èëÿ áèòèðäèêäÿí ñîíðà Áàêû øÿùÿð Îíêîëîæè õÿñòÿõàíàñûíäà
úÿððàùèééÿ øþáÿñèíèí ìöäèðè âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøûá.
1974-úö èëäÿ Ìîñêâàäà ÑÑÐ ÒÅÀ-íûí
Öìóìèòòèôàã Îíêîëîæè Åëìè Ìÿðêÿçèíèí
àñïèðàíòóðàñûíà äàõèë îëìóøäóð.
1977-úè èëäÿ Öìóìèòòèôàã Îíêîëîæè
Åëìè Ìÿðêÿçèíäÿ «Áÿäõàññÿëè øèøëÿðäÿ àøàüû ÿòðàôëàðûí àìïóòàñèéàñûíäàí ñîíðà
õÿñòÿëÿðèí ðåàáèëèòàñèéàñû» ìþâçóñóíäà âàõòûíäàí ÿââÿë íàìèçÿäëèê,1984-úö èëäÿ
èñÿ «Îñòåîýåí ñàðêîìàëû õÿñòÿëÿðèí êîìïëåêñ ìöàëèúÿ öñóëëàðû» ìþâçóñóíäà
Äîêòîðëóã äèññåðòàñèéàñû ìöäàôèÿ åòìèøäèð.
1992-úè èëÿ ãÿäÿð ÖÎÅÌ-äÿ êè÷èê åëìè
èø÷è, áàø åëìè èø÷è, àïàðûúû åëìè èø÷è âÿ Ïðîôåññîð
âÿçèôÿëÿðèíäÿ èøëÿìèøäèð.
1992-úè èëäÿí áó ýöíÿ ãÿäÿð Àçÿðáàéúàí
Òèáá Óíèâåðñèòåòèíèí ðåêòîðó âÿ ÀÒÓ-íóí Îíêîëîýèéà êàôåäðàñûíûí ìöäèðè
âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøûð.
400-ÿ éàõûí ñàï îëóíìóø åëìè ÿñÿðèí,
16 ìîíîãðàôèéà, 12 äÿðñëèê âÿ äÿðñ âÿñàèòëÿðèíèí, 18 èõòèðàíûí âÿ
ñÿìÿðÿëÿøäèðèúè òÿêëèôèí, îíëàðúà åëìè, åëìè-êöòëÿâè ìÿãàëÿëÿðèí ìöÿëèôèäèð.
ßñÿðëÿðè Àçÿðáàéúàí, ðóñ, òöðê, èíýèëèñ âÿ áàøãà äèëëÿðäÿ õàðèúè âÿ éåðëè
ìÿòáóàòäà ÷àï îëóíìóøäóð.
Àêàäåìèê ß.Ò.ßìèðàñëàíîâóí
åëìè-òÿäãèãàò èøëÿðèíèí ÿñàñûíû äàéàã-ùÿðÿêÿò àïàðàòû, ñöä âÿçèñè, úèíñèééÿò
îðãàíëàðûíûí âÿ äèýÿð äàõèëè îðãàíëàðûí áÿäõàññÿëè øèøëÿðèíèí, éóìøàã òîõóìà
ñàðêîìàëàðûíûí, äÿðè øèøëÿðèíèí åïèäåìèîëîýèéàñû, ïðîôèëàêòèêà, äèîãíîñòèêà,
ìöàéèíÿ âÿ ìöàëèúÿñè, ðåàáèëèòàñèéàñû òÿøêèë åäèð.
Èíäèéÿ êèìè îíóí ðÿùáÿðëèéè àëòûíäà
36 íÿôÿð åëìëÿð äîêòîðó âÿ åëìëÿð íàìèçÿäè ùàçûðëàíìûøäûð.
Àëèì äÿôÿëÿðëÿ ÀÁØ-äà, Ôðàíñàäà,
Éàïîíèéàäà, Òöðêèéÿäÿ, Èòàëèéàäà, Èñâå÷äÿ, Éóíàíûñòàíäà, Ìàúàðûñòàíäà,
Áîëãàðûñòàíäà, ×åõèéàäà, Àëìàíèéàäà, Èíýèëòÿðÿäÿ, Êàíàäàäà, Ñèíãàïóðäà,
Èðàíäà, Àâðàñèéàäà, Ïàêèñòàíäà, Ðóñèéà Ôåäåðàñèéàñûíäà,
Ïîëøàäà âÿ äèýÿð þëêÿëÿðäÿ êå÷èðèëÿí êîíãðåñ, ãóðóëòàé âÿ ñèìïîçèóìëàðäà åëìè ìÿðóçÿëÿðëÿ ÷ûõûøëàð
åòìèø, îíêîëîýèéà ñàùÿñèíäÿ ÿëäÿ åòäèéè íàèëèééÿòëÿðè äöíéàíûí áèð ÷îõ
þëêÿëÿðèíäÿ íöìàéèø åòäèðìèøäèð. ÀÁØ-äà Ùéóñòîí Òèáá
ìÿðêÿçèíäÿêè Ì.Ä.Àíäåðñîí Îíêîëîýèéà êàôåäðàñûíäà óçóí ìöääÿòëè åëìè åçàìèééÿòäÿ îëìóøäóð. 1987-úè
èëäÿ Íéó – Éîðêäà, 1989-úó èëäÿ èñÿ Òîêèîäà äöíéàíûí ìÿøùóð îíêîëîãëàðûíäàí
Â.Ô.Åííåêèíã âÿ Ò.Éàìàìóðî êèìè ýþðêÿìëè àëèìëÿðèí ðåäàêòîðëóüó èëÿ ÷àï îëóíàí æóðíàëëàðûí
ùÿð áèðèíèí áþéöê áèð áþëìÿñèíäÿ îíóí îíêîëîýèéàíûí ìöàñèð ïðîáëåìëÿðèíÿ äàèð
öìóìèëÿøäèðèëìèø åëìè èøëÿðèíèí íÿòèúÿëÿðèíè ÿêñ åòäèðÿí éàçûëàðà ýåíèø éåð
âåðèëìèøäèð.
Àêàäåìèê ß.Ò.ßìèðàñëàíîâ Öìóìäöíéà
Îðòîïåä-Òðàâìàòîëîã âÿ Îíêîëîãëàð Àññîñèéàñèéàñûíûí, Éóíàíûñòàí, ×åõèéà,
Ìàúàðûñòàí Îíêîëîãëàð Úÿìèééÿòèíèí, Àâðîïà Áÿðïà Úÿððàùëûüû Àñññîñèéàñûíûí,
Àìåðèêà Êëèíèê Îíêîëîãëàð Úÿìèééÿòèíèí, Áèîåòèêà, åëì âÿ òåõíîëîýèéàëàðûí
åòèêàñû áþëìÿñèíèí Ðÿéàñÿò Ùåéÿòèíèí âÿ áèð ñûðà äèýÿð Áåéíÿëõàëã Åëìè
Ãóðóìëàðûí öçâöäöð.
Î,1998-úè èëäÿ Íéó-Éîðê Åëìëÿð
Àêàäåìèéàñûíûí, 1999-úó èëäÿ Ïîëøà ÒÅÀ-íûí, 2001-úè èëèí ôåâðàë àéûíäà Ðóñèéà
Ôåäåðàñèéàñû Òèáá Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí,
ùÿìèí èëèí èéóí àéûíäà èñÿ
Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ùÿãèãè öçâö ñå÷èëìèøäèð.
Ýþðêÿìëè àëèì
1985-úè èëäÿ ÑÑÐÈ ÒÅÀ-íûí àêàäåìèê Í.Í.Ïåòðîâ àäûíà ìöêàôàòûíà, 1986-úû èëäÿ
ÑÑÐÈ Äþâëÿò Ìöêàôàòû ëàóðåàòûíà, ÑÑÐÈ Õàëã Òÿñÿððöôàòû Íàèëëèééÿòëÿðè
ñÿðýèñèíèí «Ãûçûë ìåäàëûíà», 1991-úè èëäÿ «ßìÿêäàð åëì õàäèìè» ôÿõðè
àäûíà,1998-úè èëäÿ Àìåðèêà Áèîãðàôèéà Èíñòèòóòóíóí «Ãûçûë ñòàòóéà» ìöêàôàòûíà,
1999-úó èëäÿ Ïîëøà Òèáá Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí Àëáåðò Øâàéòçåð àäûíà «Áþéöê
ãûçûë» ìåäàëûíà, 2000-úè èëäÿ Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí «Øþùðÿò» îðäåíèíÿ ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
Î, 1990-1995-úè ëèëëÿðäÿ ìèëëÿò
âÿêèëè êèìè ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìèøäèð.
1998-úè èëäÿ àêàäåìèê ß.Ò.
ßìèðàñëàíîâóí àäû Êåìáðèúäÿ ÷àïäàí ÷ûõàí «ÕÕ ÿñðèí 2000 ýþðêÿìëè øÿõñèééÿòè»
òîïëóñóíóí ÿñàñ ùèññÿñèíÿ âÿ «ÕÕ ÿñðèí 500 ýþðêÿìëè åëì õàäèìè» òîïëóñóíà äàõèë
åäèëìèøäèð.
Àêàäåìèê ß.Ò.ßìèðàñëàíîâóí ðÿùáÿðëèê
åòäèéè Àçÿðáàéúàí Òèáá Óíèâåðñèòåòè 1996-úû èëäÿ Ëîíäîíäà ÷àï îëóíàí
Àìåðèêà âÿ Àâðîïà òÿùñèë áèðëèéèíèí
Áåéíÿëõàëã ðåéåñòðèíÿ äàõèë åäèëìèøäèð. ÀÒÓ ùÿì÷èíèí 1998-úè èëäÿ Ãàðà äÿíèç ùþâçÿñè ÿòðàôû Þëêÿëÿðèí Àëè
Ìÿêòÿáëÿð Áèðëèéèíèí, 2000-úè èëäÿ Áåéíÿëõàëã Àëè Ìÿêòÿáëÿð Àññîñèàñèéàñûíûí,
2002-úè èëäÿ Àâðîïà Óíèâåðñèòåòëÿð Àñññîñèàñèéàñûíûí òàì ùóãóãëó öçâö ñå÷èëìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v
Àçÿðáàéúàí Òèáá Óíèâåðñèòåòè.-Á.:Òÿáèá,2000.-376ñ.
v Áÿäõàññÿëè ñöìöê
øèøëÿðèíèí ïðîãíîçó. -Àíêàðà,1995.-153ñ.
v Áÿäõàññÿëè ñöìöê
øèøëÿðèíèí ïðîãíîçó. -Á.: 1994.-149ñ.
v Äÿðè
õÿðúÿíýè.-Á.:Òÿáèá,1994.-14ñ.
v Ãûüûðäàã
øèøëÿðè.-Á.:Òÿáèá,2001.-200ñ
v
Ìåëåíîìà.-Á.:Òÿáèá,1994.-23ñ.
v Îíêîëîýèéà:
Äÿðñëèê .-Á.: Òÿáèá,1995.-460ñ
v Ñöìöê øèøëÿðèíÿ
ýþðÿ îïåðàñèéà åäèëìèø õÿñòÿëÿðèí òèááè-ñîñèàë
ðåàáèëèòàñèéàñû.- Á.:Òÿáèá,1996.-112ñ.
v Ñöìöê øèøëÿðè.-
Á.:Òÿáèá,1997.-480 ñ.
v Ñöìöê øèøëÿðè. -
Àíêàðà: Äåìèðùàí,1999.-480ñ.
v Ñöìöê øèøëÿðè.-
Á.:Òÿáèá,1994.-41ñ.
v Óøàã
îíêîëîýèéàñû: Äÿðñëèê.-Á.,2002.-610ñ
*
* *
v Úÿððàùëûã åëìèíèí ôÿõðè, ìèëëè èôòèõàðûìûç: Àêàäåìèê Ìóñòàôà áÿé Òîï÷öáàøîâ-100 //Õàëã ãÿçåòè.-2005.-7 ñåíò.-Ñ.4.
v Ýþðêÿìëè àëèì âÿ äþâëÿò õàäèìè: Âÿëè Àõóíäîâóí 90 èëëèê éóáèëåéè //Ðåñïóáëèêà .-5 èéóí.-2006.-Ñ.4.
v Ùåéäÿð ßëèéåâ
äþâëÿò÷èëèéèíèí þëêÿ òèáá åëìè, òèáá òÿùñèëè ñèñòåìèíäÿêè ìöãÿääÿñ èçëÿðè
//Åëì.-2002.-18 íîéàá.-Ñ.4.
v Õàëãûìûçûí ýþçÿë
ãûçû, óëäóç ãàäûíû: Çÿðèôÿ ßëèéåâà ùàããûíäà //Àçÿðáàéúàí.-2003.-8 ìàðò. - Ñ.4.
v Õàëãûìûçû èøûãëû
ñàáàùà àïàðàí Ùåéäÿð ßëèéåâ éîëóäóð //Õàëã ãÿçåòè.-2003.-31 äåê.-Ñ.1.
v Èêè ÿñðèí áèîëîã
àëèìè: Úÿëàë ßëèéåâ //Åëì.-2005.-30 èéóí.-Ñ.3.
v Øÿðÿôëè âÿ
øÿôãÿòëè àëèì éîëó: Àêàäåìèê Úÿìèë ßëèéåâèí àíàäàí îëìàñûíûí 60 èëëèê
éóáèëåéè// Õàëã ãÿçåòè.-24 ìàðò.-2006.-Ñ.3.
v Òÿáàáÿòèí ñþíìÿç
÷ûðàüû: ßçèç ßëèéåâ ùàããûíäà.-Àçÿðáàéúàí.-2005.-31
äåê.-Ñ.2.
v Òèáá åëìèíèí âÿ
òÿùñèëèíèí ùèìàéÿäàðû: Ù.ßëèéåâ ùàããûíäà //Àçÿðáàéúàí.-2003.-15 ìàé. -Ñ.1.
Ùàããûíäà
v Àêàäåìèê ßùëèìàí
ßìèðàñëàíîâ Ñÿùèééÿ Íàçèðëèéèíèí áàø úÿððàùû òÿéèí
åäèëìèøäèð //Øÿôãÿò .-2004.-15 îêò.-Ñ.1.
v Àêàäåìèê ßùëèìàí
ßìèðàñëàíîâ Ïîëøà Òèáá Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí «Áþéöê ãûçûë» ìåäàëûíà ëàéèã
ýþðöëìöøäöð //Øÿôãÿò.-2003.-10 ñåíòé. - Ñ.1.- //Òÿáèá. - 2003. - 27 àâã. - Ñ.1.
v Êÿðèìîâ Ì.
Ýþðêÿìëè úÿððàù-îíêîëîã: ÀÒÓ-íóí ðåêòîðó Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ùÿãèãè öçâö
ßùëèìàí ßìèðàñëàíîâ-éóáèëåé //Åëì.-2002.-18 íîéàá.-Ñ.6.
v Ñÿùèééÿ
Íàçèðëèéèíèí éàðàäûëìàñûíûí 86-èëëèê éóáèëåéè ìöíàñèáÿòèëÿ òÿëòèôëÿð:
ß.Ò.ßìèðàñëàíîâ âÿ áàøã. //Øÿôÿã.-2003.-30 ìàé. -Ñ.2.
v
Øöêöðîâ À. Àçÿðáàéúàí Òèáá Åëìèíèí áÿçè ìÿñÿëÿëÿðè
ùàããûíäà//Åëì .-2003.-30 ìàé. -Ñ.3.
Ðóñ äèëèíäÿ
ÿäÿáèééàò
ßñÿðëÿðè
v
Êîìïëåêñíîå ëå÷åíèå ðàêà ãîðòàíè 2-3 ñòàäèè ñ
èñïîëüçîâàíèåì íà ïåðâîì ýòàïå õèìèîòåðàïèè öèñïëàòèíà-
è 5-ôòîðóðàöèëà.-Á.: Ìåòîäè÷åñêèå ðåêîìåíäàöèè,2001.-11ñ.
* *
*
v Áèîýòèêà-ôàêòîðû ðèñêà íåêîíòðîëèðóåìîãî ïðîâåäåíèÿ è ïðèìåíåíèÿ ðåçóëüòàòîâ áèîìåäèöèíñêèõ èññëåäîâàíèé //Ñàüëàìëûã.-2001.-¹2.-Ñ.5-8.
v
Áèîýòè÷åñêîé ðåãóëèðîâàíèå îò ïðåîäîëåíèÿ êîíôëèêòà
èíòåðåñîâ ê ñòðîèòåëüñòâó áàëàíñà èíòåðåñîâ â áèîìåäèöèíå //Ñàüëàìëûã.-2002. - ¹5.-Ñ.10.
v
Äàííûå ïðîòî÷íî-öèòîìåòðè÷åñêèõ è
èììóíîãèñòîõèìè÷åñêèõ èññëåäîâàíèé â äèôôåðåíöèàëüíîé äèàãíîñòèêå êîñíîìîçãîâûõ
îïóõîëåé //Àçåðá. Òèáá æóðíàëû.-2002.-¹3.-Ñ.100-104.
v Èíñóëèíîïîäîáíûé ôàêòîð ðîñòà ÛÛ òèïà â ñûâîðîòêå êðîâè áîëüíûõ ïåðâû÷íûìè îïóõîëÿìè êîñòåé //Ñàüëàìëûã.-2003.-¹1.-Ñ.6-8.
v Èíñóëèíîïîäîáíûå ôàêòîðû ðîñòà è èõ íåêîòîðûå ìåòîáîëè÷åñêèå è òåðàïåâòè÷åñêèå ýôôåêòû//Ñàüëàìëûã.-2005.-¹5.-Ñ.125-128.
v
Êîìáèíèðîâàííàÿ îïåðàöèÿ ïî ñ ïðàâîñòîðîííåé ãåìèêîëîýêòîìèåé
ïðè ðàêå îáîäî÷íîé êèøêè//Õèðóðãèÿ.-2004.-¹1.-Ñ.54-55.
v Ñóáêëèíè÷åñêèå ãåíàòîïàòèè ó äåòåé ñîëèäíûìè çëîêà÷åñòâåííûìè îïóõîëÿìè è ëèìôîìàìè //Àçåðá.îíêîëîæè âÿ ùÿììÿðç åëìëÿð.-2004.-¹1.-Ñ.139-141.
v Ñîâðåìåíííûå âîçìîæíîñòè õèðóðãè÷åñêèõ ìåòîäîâ ëå÷åíèÿ ïåðâè÷íûõ îïóõîëåé êîñòåé //Úÿððàùèééÿ .-2005.-¹1.-Ñ.4-10.
Áÿéáàëà ßëÿñýÿðîâ
ÄÅÊÀÁÐ
ÚßÌÈË
ßËÈÁßÉΖ 80
Òÿðúöìÿ÷è,
éàçû÷û âÿ íàøèð Úÿìèë Àäèë îüëó ßëèáÿéîâ
1927-úè èë äåêàáð àéûíûí 5-äÿ Ôöçóëè ðàéîíóíóí Äÿäÿëè êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð.
Áóðàäà èáòèäàè òÿùñèë àëìûøäûð. Ôöçóëè øÿùÿðèíäÿ éåääèëëèê âÿ ïåäàãîæè
ìÿêòÿáëÿðäÿ îõóìóøäóð.
1944-1949-úó
èëëÿðäÿ ÀÄÓ-íóí Øÿðãøöíàñëûã âÿ Òàðèõ ôàêöëòÿñèíäÿ òÿùñèë àëìûøäûð.
1949-1953-úö èëëÿðäÿ «Àçÿðáàéúàí ýÿíúëÿðè» ãÿçåòè ðåäàêñèéàñûíäà ÿäÿáè èø÷è, Òÿáëèüàò âÿ
òÿøâèãàò øþáÿñèíèí ìöäèðè îëìóøäóð. «Àçÿðáàéúàí áÿäÿí òÿðáèéÿñè» âÿ «Àçÿðáàéúàí
ãàäûíû» æóðíàëëàðûíäà òÿðúöìÿ÷è âÿ ÿäÿáè èø÷è èøëÿìèøäèð.
ßäÿáèééàòà
50-úè èëëÿðäÿ ýÿëÿí éàçû÷û íÿñðèìèçäÿ âàúèá ìÿñÿëÿëÿðÿ òîõóíìóø, þìðöíö-ýöíöíö
òîðïàüà áàüëàéàí, èíñàíëàðûí ìÿíÿâè àëÿìèíè, äöøöíúÿñèíè, èñòÿê âÿ àðçóëàðûíû
áàúàðûãëà ãÿëÿìÿ àëìûøäûð. Éàçû÷ûíûí áÿäèè âÿ ïóáëèñèñòèê ÿñÿðëÿðè- «Èëê àääûìëàð», «Àðàç ìÿíèì àíàìäûð», «Øÿùÿðè
éàðàäàíëàð», «Äþðä ãèòÿäÿ åâèì âàð» âÿ áàøãà ðîìàí âÿ ïîâåñòëÿðè îõóúó
êöòëÿñèíèí ùþðìÿò âÿ ðÿüáÿòèíè ãàçàíìûøäûð. ßäèáèí óçàã Ñèáèð òîðïàüûíäà
èýèäëèê ýþñòÿðÿí àçÿðáàéúàíëûëàðûí ùÿéàòûíäàí áÿùñ åäÿí «Ñûíàã» ðîìàíû õàëãëàð
äîñòëóüóíóí áÿäèè òÿðÿííöìö êèìè ãèéìÿòëÿíäèðèëìèø âÿ ìöêàôàòà ëàéèã
ýþðöëìöøäöð. Ìÿùÿááÿòëÿ ãÿëÿìÿ àëäûüû «Ìÿíèì àíàëû äöíéàì» òðèëîýèéàñû íÿñðèìèçäÿ àíà ùàããûíäà éàçûëìûø äîëüóí
ÿñÿðëÿðäÿí áèðèäèð.
Úÿìèë
ßëèáÿéîâ ùÿì÷èíèí Àçÿðáàéúàí ìÿòáóàòû ñàùÿñèíäÿ äÿ ÷àëûøìûø èñòåäàäëû æóðíàëèñò
êèìè óçóí ìöääÿò «Àçÿðáàéúàí ýÿíúëÿðè» ãÿçåòèíÿ ðÿùáÿðëèê åòìèø, ðåñïóáëèêàäà
áàúàðûãëû æóðíàëèñò êàäðëàðûí éåòèøòäèðèëèá òÿðáèéÿ îëóíìàñû ñàùÿñèíäÿ ñÿìÿðÿëè
èøëÿð ýþðìöøäöð. Î, ïóáëèñèñòèê
éàçûëàðûíà âÿ ìÿòáóàò ñàùÿñèíäÿêè õèäìÿòëÿðèíÿ ýþðÿ «Ãûçûë ãÿëÿì» ìöêàôàòûíà
ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
Úÿìèë ßëèáÿéîâ 1970-1974-úö èëëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Òåëåâèçèéà âÿ
ðàäèî âåðèëèøëÿðè Êîìèòÿñèíèí ñÿäð ìöàâèíè, 1974-1984-úè èëëÿðäÿ Ú.Úàááàðëû
àäûíà «Àçÿðáàéúàíôèëì» êèíîñòóäèéàñûíûí äèðåêòîðó, 1984-1988-úè èëëÿðäÿ
Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Íÿøðèééàòûíûí áàø ðåäàêòîðó, 1988-1990-úû èëëÿðäÿ «Êîììóíèñò»
ãÿçåòèíèí ðåäàêòîðó, 1990-1992-úè èëëÿðäÿ «Éàçû÷û» íÿøðèééàòûíûí áàø ðåäàêòîðó,
1992-1994-úö èëëÿðäÿ èñÿ «Íîâðóç» ãÿçåòèíèí áàø ðåäàêòîðó âÿ «Àçÿðáàéúàí
äöíéàñû» íÿøðèééàòûíûí áàø ðåäàêòîðó âÿçèôÿëÿðèíäÿ ÷àëûøìûøäûð.
Î,
ùÿì÷èíè 1994-1995-úè èëëÿðäÿ «Âàùèä» ãÿçåòèíèí áàø
ðåäàêòîðó èøëÿìèøäèð. 1995-úè èëäÿí
èñÿ «Åëì âÿ ùÿéàò» íÿøðèééàòûíûí
òÿñèñ÷èñè âÿ äèðåêòîðó îëìóøäóð.
Úÿìèë
ßëèáÿéîâó èúòèìàèééÿòèìèç ùÿì÷èíèí òÿúðöáÿëè èøèíÿ ìÿñóëèééÿòëÿ éàíàøàí
òÿðúöìÿ÷è êèìè äÿ òàíûéûð. Î, ×.Àéòìàòîâóí «Àíà òàðëàñû», «Èëê ìöÿëëèì»,
Æ.Ñàíäûí «Èíäèàíà» ÿñÿðëÿðèíè âÿ áèð ñûðà áàøãà ÿñÿðëÿðè äèëèìèçÿ òÿðúöìÿ åòìèøäèð.
Ìöàñèð
Àçÿðáàéúàí íÿñðèíèí, ïóáëèñèòèêàñûíûí èñòåäàäëû íöìàéÿíäÿñè îëàí Úÿìèë
ßëèáÿéîâóí ÿäÿáè âÿ èúòèìàè ôÿàëèééÿòèíÿ ýþðÿ ùÿìèøÿ éöêñÿê ãèéìÿòëÿíäèðèëìèø
âÿ î áèð ÷îõ îðäåí âÿ ìåäàëëàðëà òÿëòèô åäèëìèø, «Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð ìÿäÿíèééÿò èø÷èñè» ôÿõðè àäûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ìÿíèì
àíàëû äöíéàì: Ðîìàíëàð.-Á.:Éàçû÷û,1988.-701 ñ.
v Èëê
ìÿùÿááÿò: Ðîìàí.- Á.: Ýÿíúëèê,1991.-
250 ñ.
v ßõëàã
ñþùáÿòëÿðè.-Á.: «Åëì âÿ ùÿéàò»
íÿøðèééàòû,
1996. - 301 ñ.
v Ãûø
ìàúÿðàñû.-Á.: Éàçû÷û, 1994. - 400 ñ.
v Âèäà
ýþðöøö.-Á.: Éàçû÷û, 1981. -388ñ.
* *
*
v Ùàúûéåâ
Ò. Àíàëàðûí ùþðìÿòèíè òóòóí: (Ú. ßëèáÿéîâóí éàðàäûúûëûüû ùàããûíäà) //ßäÿáèééàò
ãÿçåòè. -1991.- 1
ìàðò.- Ñ. 7.
v Íÿñèáîüëó Â. Èíàì, åùòèðàì:/
Ú.ßëèáÿéîâóí «Èëê ìÿùÿááÿò» ðîìàíû ùàããûíäà/
//ßäÿáèééàò
âÿ èíúÿñÿíÿò.-1991.- 12
íîéàá.-Ñ.3.
v Àáäèí Ò. Ùÿìèøÿ ùàôèçÿìäÿ
îëàí áèð àä:/ Ú.ßëèáÿéîâ ùàããûíäà õàòèðÿëÿð/
//525-úè ãÿçåò.- 2006.- 25 ôåâð.- Ñ. 41.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Èñïûòàíèå:Ðîìàí è ïîâåñòü /Ïåð. ñ àçåðá..-Ì.:Ñîâ.ïèñàòåëü,1974.-360
ñ.
v Òðè ñåñòðû: (Ðàññêàç î
òð¸õ ïðåäñòàâèòåëüíèöàõ ïîêàëåíèé àçåðáàéäæàíñêèõ æåíùèí). - Á.: Èøûã, 1974.-73ñ.
Ýöëàíÿ Ãóëèéåâà
XUDU MßMMßDOV – 80
Mÿmmÿdov Xudu Ñóðõàé îüëó 14 äåêàáð 1927-úè èëäÿ
Àüäàì ðàéîíóíóí Ìÿðçèëè êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð.
Õ. Ìÿììÿäîâ
1951-úè èëäÿ Áàêû Äþâëÿò Óíèâåðñèòåòèíè áèòèðäèêäÿí ñîíðà ÑÑÐÈ Åëìëÿð
Àêàäåìèéàñû Êðèñòàëëîãðàôèéà
Èíñòèòóòóíóí àñïèðàíòóðàñûíà äàõèë îëìóøäóð. Îíóí «Ìàääÿëÿðèí êðèñòàëë
ñòðóêòóðóíóí þéðÿíèëìÿñèíÿ âÿ øèôðèíèí à÷ûëìàñû»íà ùÿñð åäèëìèø èëê åëìè
ÿñÿðëÿðè èúòèìàèééÿò òÿðÿôèíäÿí éöêñÿê ãèéìÿòëÿíäèðèëìèøäèð.
Õ.Ìÿììÿäîâ 1970-úè èëäÿ Ýåîëîýèéà-ìèíåðàëîýèéà
åëìëÿðè äîêòîðó, 1973-úö èëäÿ Ïðîôåññîð åëìè àäûíû âÿ åëìè äÿðÿúÿñèíè àëìûøäûð.
1976-úû èëäÿ Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ ÅÀ-íûí ìöõáèð öçâö ñå÷èëìèøäèð.
Õ.Ìÿììÿäîâóí
áöòöí ÿìÿê ôÿàëèééÿòè Ãåéðè-Öçâè âÿ Ôèçèêè Êèìéà Èíñòèòóòó èëÿ áàüëû
èäè. Áóðàäà î, ëàáîðàíòëûãäàí ëàáîðàòîðèéà ðÿùáÿðè âÿçèôÿñèíÿäÿê éöêñÿëìèøäèð.
Àçÿðáàéúàí êðèñòàë êèìéà÷ûëàðû ìÿêÿòÿáèíèí éàðàäûúûñûäûð. Îíóí òÿäãèãàòëàðûíûí
íÿòèúÿëÿðè 250-äÿí àðòûã åëìè ÿñÿðäÿ âÿ
5 ìîíîãðàôèéàäà þç ÿêñèíè òàïìûøäûð.
Õ.Ìÿììÿäîâ äöíéà êðèñòàëëîãðàôëàðû âÿ êðèñòàëîêèìéà÷ûëàðû
òÿðÿôèíäÿí òàíûíìûø âÿ ãÿáóë åäèëìèø áèð ÷îõ úèääè åëìè éåíèëèêëÿðèí, î
úöìëÿäÿí ÒÔÔÉ-íèí ìöÿëëèôè, ãàéüûêåø ìöÿëëèì, ìèííÿòäàð òÿëÿáÿ âÿ íÿùàéÿò,
ïóáëèñèñò âÿ èúòèìàè õàäèì êèìè áþéöê íöôóç ãàçàíìûøäûð.
Õ.Ìÿììÿäîâ ñÿìÿðÿëè åëìè ôÿàëèééÿòèëÿ éàíàøû éöêñÿê
èõòèñàñëû êàäðëàð ùàçûðëàíìàñûíà âÿ åëìèí òÿáëèüèíÿ áþéöê ãöââÿ ñÿðô åäèðäè.
Îíóí ðÿùáÿðëèéè àëòûíäà îíëàðúà åëìëÿð äîêòîðó âÿ åëìëÿð íàìèçÿäëÿðè
ùàçûðëàíìûøäûð. Õ. Ìÿììÿäîâóí õèäìÿòëÿðè
«Ãûðìûçû ßìÿê Áàéðàüû» âÿ «Øÿðÿô íèøàíû» îðäåíëÿðèíÿ ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
ßñë çèéàëû îëàí Õóäó Ìÿììÿäîâ ÷îõ ýåíèø áèëèéÿ
ìàëèê îëìóøäóð, Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíà, ìóñèãèñèíÿ, èíúÿñÿíÿòèíÿ éàõøû áÿëÿä
èäè. Àçÿðáàéúàí èíúÿñÿíÿòè âÿ ÿäÿáèééàòû ïðîáëåìëÿðèíèí ùÿðòÿðÿôëè òÿùëèëèíÿ
àèä áèð ñûðà ñàíáàëëû ÿñÿðëÿð éàçìûøäûð. Î, õàëãûíû öðÿêäÿí ñåâìèø, âàð
ãöââÿñèíè âÿ áèëèéèíè õàëã èøèíÿ ñÿðô åòìèøäèð.
Ýþðêÿìëè
àëèì, 1988-úè èëèí îêòéàáð àéûíûí 15-äÿ
Áàêû øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ãîøà ãàíàä. –Á.: Ýÿíúëèê,
1974.- 107
ñ.
v Åëì
êþìÿéèí îëñóí. - Á., 2002.- 121 ñ.
v Êàëñèóì ñèëèêàòëàðû âÿ ùèäðîñèëèêàòëàðûíûí
êðèñòàëëîêèìéàñû.-Á., 1960.-128 ñ.
Ùàããûíäà
v Àèäà.
Íàõûøëàðäà âÿ ðÿíýëÿðäÿ éàøàéàí èíñàí: [Õóäó Ìÿììÿäîâ ùàããûíäà] //Òÿçàäëàð.-
1993.- 21 îêò.-Ñ.3.
v Àéäûíîüëó
Ò. Äöíéàéà áàõäû þç ïÿíúÿðÿñèíäÿí: (Õ.Ìÿììÿäîâóí àíàäàí îëìàñûíûí 70 èëëèéè
ìöíàñèáÿòèëÿ) //Ïàíîðàìà. -1997.- 12 äåê.- Ñ. 5.
v Àéäûíîüëó
Ò. «Õóäó çèðâÿñè» íÿ äöøÿí èøûã: (È.Áÿõòèéàðëûíûí Õ.Ìÿììÿäîâà ùÿñð åòäèéè
«Èøûãëû çèðâÿ» åëìè ïóáëèñèñòèê êèòàáû ùàããûíäà) //Õàëã ãÿçåòè.- 2005.- 20
ìàðò.- Ñ. 7.
v ×ûðàãîâ
Ì. Õóäó Ìÿììÿäîâ òåîðåìè, éàõóä øàýèðä óñòàä ùàããûíäà //Àçÿðáàéúàí ýÿíúëÿðè.-
1991.- 4 èéóë.-Ñ.4.
v Èñàãûçû
Ñ. Õóäó Ìÿììÿäîâ, ñÿí êèìñÿí?! //Ìÿäÿíèééÿò.- 1992.- 25 èéóí.- Ñ.4.
v Õÿëèëîâ
ß. Éîõëóüó áèëèíÿí àëèì: (Ýþðêÿìëè àëèì Õóäó Ìÿììÿäîâ ùàããûíäà) //Àçàäëûã.-
1996.- 14 äåê.- Ñ. 8.
v Èñìàéûëîâà
Õ. ßáÿäèéàøàð èíñàí: (Õóäó Ìÿììÿäîâ ùàããûíäà) //Ñóïåð Ìàðêåò ùÿôòÿ ãÿçåòè.-
1997.- 14 äåê.- Ñ.
10.
v Ìåùäèéåâ
Ñ. Î, õàëãûíà âóðüóí èäè: (Àëèì Õóäó Ìÿììÿäîâ ùàããûíäà) //Éåíè äöíéà.- 1995.-
14 èéóí.-Ñ.4.
Ýöëàíÿ Ãóëóéåâà
ÙßÑßÍ
ßËÈÉÅ – 100
Âÿòÿíÿ âÿ
õàëãà òÿìÿííàñûç õèäìÿòëÿðè èëÿ Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí ìèëëè éàääàøûíäà ÿáÿäè èç
áóðàõìûø øÿõñèééÿòëÿð ñûðàñûíäà àêàäåìèê Ùÿñÿí ßëèéåâèí õöñóñè éåðè âàðäûð.
Ýþðêÿìëè
àêàäåìèê, òîðïàãøöíàñ àëèì, Êÿíä Òÿñÿððöôàòû åëìëÿðè äîêòîðó Ùÿñÿí ßëèðçà îüëó
ßëèéåâ 1907-úè èë äåêàáðûí 15-äÿ Ãÿðáè Àçÿðáàéúàíûí Çÿíýÿçóð ãÿçàñûíûí Úîìÿðäëè
êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð.
Ùÿñÿí
ßëèéåâ 1924-30-úó èëëÿðäÿ Íàõ÷ûâàí øÿùÿðèíäÿ àõøàì ìÿêòÿáèíäÿ îõóìóø,
1930-32-úè èëëÿðäÿ èñÿ Àçÿðáàéúàí Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Èíñòèòóòóíóí òÿëÿáÿñè
îëìóøäóð. Ñîíðà èñÿ Àçÿðáàéúàí Åëìè-Òÿäãèãàò Ïàìáûã÷ûëûã Èíñòèòóòóíóí
àñïèðàíòóðàñûíäà òÿùñèë àëìûøäûð.
Ýþðêÿìëè
àëèì 1941-43-úö èëëÿðäÿ Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñèíäÿ èøòèðàê åòìèøäèð. 1944-úö
èëäÿ áþéöê ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ íàìèçÿäëèê äèññåðòàñèéàñûíû ìöäàôèÿ åòìèøäèð.
1944-49-úó èëëÿðäÿ ÀÌÅÀ-íûí Òîðïàãøöíàñëûã âÿ Àãðàðêèìéà Èíñòèòóòóíóí Åëìè
ùèññÿ öçðÿ äèðåêòîð ìöàâèíè âÿ Àçÿðáàéúàí Ïåäàãîæè Èíñòèòóòóíäà áàø ìöÿëëèì èøëÿìèøäèð.
Ùÿñÿí ßëèéåâ 1949-52-úè èëëÿðäÿ ÀÌÅÀ-íûí
Áîòàíèêà Èíñòèòóòóíóí äèðåêòîðó âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøìûøäûð. 1952-úè èëäÿ
Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðèíèí áèðèíúè ìöàâèíè îëìóøäóð. Î, 1952-úè
èëäÿí ÅÀ-íûí Àêàäåìèêèäèð.
Áþéöê àëèì
1965-úè èëäÿ Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Åëìëÿðè äîêòîðó àëèìëèê äÿðÿúÿñè àëìàã ö÷öí
«Áþéöê Ãàôãàçûí òîðïàãëàðû âÿ îíäàí ñÿìÿðÿëè èñòèôàäÿ éîëëàðû» ìþâçóñóíäà
äîêòîðëóã äèññåðòàñèéàñû ìöäàôèÿ åòìèøäèð. 1968-úè èëäÿí þìðöíöí ñîíóíà êèìè
ÀÌÅÀ-íûí Úîüðàôèéà Èíñòèòóòóíóí äèðåêòîðó âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøìûøäûð.
Ùÿñÿí
ßëèéåâèí ÿñàñ òÿäãèãàòû ìåøÿ òîðïàãëàðûíûí úîüðàôèéàñûíà, ðåñïóáëèêà òîðïàã
õÿðèòÿñèíèí âÿ Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ-äÿ Áåéíÿëõàëã Áèîëîæè ïðîãðàìûí ùàçûðëàíìàñûíà,
ÿòðàô ìöùèòèí ãîðóíìàñûíà, òîðïàã âÿ ñó åùòèéàòëàðûíäàí ñÿìÿðÿëè èñòèôàäÿéÿ
ùÿñð åäèëìèøäèð. Ùÿñÿí ßëèéåâ ÅÀ-íûí Íÿáàòàò Èíñòèòóòóíà ðÿùáÿðëèê åäÿí çàìàí 8
úèëäëèê «Àçÿðáàéúàí ôëîðàñû» êèòàáûíûí ùàçûðëàíìàñûíà âÿ ÷àïûíà ùÿðòÿðÿôëè
ãàéüû ýþñòÿðìèø, áþéöê ÿìÿê ñÿðô åòìèøäèð.
Ùÿñÿí
ßëèéåâ áóíóíëà éàíàøû 1975-úè èëäÿí
«Àçÿðáàéúàí òÿáèÿòè» ìÿúìóÿñèíèí áàø ðåäàêòîðó,
Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Òÿáèÿòè Ìöùàôèçÿ Úÿìèééÿòèíèí ñÿäðè, Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Úîüðàôèéà
Úÿìèééÿòèíèí ïðåçèäåíòè îëìóøäóð. Äÿôÿëÿðëÿ Ïîëøà, ÀÁØ, Èñâå÷ðÿ, Éóíàíûñòàí âÿ
ñ. þëêÿëÿðäÿ êå÷èðèëÿí Áåéíÿëõàëã Êîíãðåñëÿðäÿ åëìè ìÿðóçÿëÿð åòìèøäèð.
Ðåñïóáëèêàäà
éöêñÿê èõòèñàñëû êàäðëàðûí ùàçûðëàíìàñûíäà Ù. ßëèéåâèí áþéöê õèäìÿòëÿðè
îëìóøäóð. Ýþðêÿìëè àëèì 1977-úè èëäÿ Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð åëì õàäèìè àäûíà, 1978-úè èëäÿ èñÿ
Äþâëÿò ìöêàôàòûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð. Ùÿñÿí ßëèéåâ 10-úó ÷àüûðûø Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ
Àëè Ñîâåòèíèí äåïóòàòû îëìóøäóð. Àëèì äÿôÿëÿðëÿ îðäåí âÿ ìåäàëëàðëà òÿëòèô
îëóíìóøäóð.
Àêàäåìèê
Ùÿñÿí ßëèéåâ 1993-úö èë ôåâðàë àéûíûí 2-äÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.
Î, 1994-úö èëèí ôåâðàë àéûíäà
Äþâëÿò Åêîëîýèéà âÿ Òÿáèÿòäÿí Èñòèôàäÿéÿ Íÿçàðÿò êîìèòÿñèíèí ìöêàôàòûíà
ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
Ùÿìèí èë
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Íàçèðëÿð Êàáèíåòè àëèìèí õàòèðÿñèíèí
ÿáÿäèëÿøäèðèëìÿñè ùàããûíäà ãÿðàð âåðìèøäèð. Áàêû øÿùÿðèíäÿêè êö÷ÿëÿðäÿí
áèðè Ùÿñÿí ßëèéåâèí àäûíû äàøûéûð.
Êèòàáõàíàëàðäà
Ùÿñÿí ßëèéåâèí éóáèëåéè èëÿ ÿëàãÿäàð ýåíèø òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðèëìÿëèäèð.
Îíóí ÿñÿðëÿðèíèí âÿ ùàããûíäà îëàí êèòàáëàðûí ñÿðýèñèíè òÿøêèë åòìÿê,
ìÿêòÿáëèëÿð ö÷öí àëèìèí Àçÿðáàéúàí òÿáèÿòèíÿ ñåâýèñèíäÿí áÿùñ åäÿí òåìàòèê ýåúÿëÿð,
ëåêòîðèéàëàð êå÷èðìÿê ìÿñëÿùÿò ýþðöëöð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v Ùÿéÿúàí
òÿáèëè.- Á.: Àçÿðíÿøð, 1982.- 175 ñ.
v Òÿáèÿòèí
êåøèéèíäÿ.- Á.: Ìààðèô, 1993.- 309ñ.
v Òÿáèÿòèí
éàøûë ëèáàñû.- Á.: Ýÿíúëèê, 1988.- 180ñ.
v Éàøûë
ñÿðâÿòèí êåøèéèíäÿ.- Á.: Ýÿíúëèê, 1982.- 100 ñ.
v Ìåøÿ
ñÿðâÿòäèð.- Á.: Åëì, 1982.- 55 ñ.
* *
*
v Äèð÷ÿëÿí
ñÿùðàäà //Àçÿðáàéúàí òÿáèÿòè.- 1997.- ¹ 2.- Ñ. 8-10.
v Éàøûë
«àáèäÿëÿð» - úàíëû øàùèäëÿð //Êÿíä ùÿéàòû.- 1985.- ¹ 7.- Ñ. 24-26.
v Ìöàëèúÿ
îúàãëàðû âÿ îíëàðà ãàéüû //ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.- 1982.- 18 èéóí.- Ñ. 7.
v Ìöãÿääÿñ
àüàúëàð âÿ îíëàðûí òàëåè //ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.- 1982.- 1 éàíâ.- Ñ. 3.
v Òóãàé
ìåøÿëÿðèìèçè ãîðóéàã //Êÿíä òÿñÿððöôàòû åëìè õÿáÿðëÿðè.- 1984.- ¹ 3.- Ñ. 53-59.
Ùàããûíäà
v Áóäàãîâ Á. ×àé êèìè ÷àüëàéàí þìöð: Àêàäåìèê
Ùÿñÿí ßëèéåâ ùàããûíäà.-Á.: «Èñìàéûë
ÍÏÌ», 2002.-119 ñ.
v Åëèí
îüëó: Àêàäåìèê Ùÿñÿí ßëèéåâ ùàããûíäà õàòèðÿëÿð.-Á. «Èñìàéûë ÍÏÌ», 2002.-135 ñ.
v Ùÿñÿí
ßëèðçà îüëó ßëèéåâ: Áèáëèîãðàôèéà.- Á.: «Èñìàéûë ÍÏÌ», 2002.- 127 ñ.
v Ìÿììÿäîâ
Ã. Ýþðêÿìëè òÿáèÿòøöíàñ, áþéöê çèéàëû.-Á.: Åëì, 2002.- 16 ñ.
* *
*
v Àêàäåìèê
Ùÿñÿí ßëèéåâÿ ùÿñð åäèëìèø ÿñÿð: [Áóäàã Áóäàãîâóí «Àêàäåìèê Ùÿñÿí ßëèéåâ»
êèòàáû ùàããûíäà] //Àçÿðáàéúàí.-
1995.- 26 àïð.-Ñ.4.
v ßùìÿäîâ
Ç. Òÿáèÿòèìèçèí âóðüóíó //Åëì.- 1985.- 22 íîéàá.- Ñ. 3.
v Íÿáè
Õ. Òÿáèÿò âóðüóíó, àëèì, âÿòÿíäàø //ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò.- 1984.- 3
ôåâð.-Ñ.2.
v Ðÿùèìîâ
Ñ. Áèçèì Ùÿñÿí ìöÿëëèì //Åëì.- 1985.- 5 éàíâ.- Ñ.4.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
v Àëèåâ Ã., Õàëèëîâ Ì. Ñóäüáà ëåñà â ðóêàõ ÷åëîâåêà.-Á.:Àçåðíåøð,1983.-109 ñ.
v Òðåâîæíûé ñèãíàë. - Á.:Àçåðíåøð,1983.-164ñ.
v Ïî÷âû Áîëüøîãî Êàôêàçà.-Á.:Ýëì,1994,-308 ñ.
Ùèúðàí Áÿøèðîâà
ÞÌßÐ
ÅËÄÀÐÎÂ - 90
Ìÿøùóð òèøÿ
óñòàñû, ùåéêÿëòÿðàø, ßìÿêäàð Èíúÿñÿíÿò
õàäèìè, ÑÑÐÈ Ðÿññàìëàð Àêàäåìèéàñûíûí ìöõáèð öçâö Þìÿð Ùÿñÿí îüëó Åëäàðîâ
1927-úè èë äåêàáð àéûíûí 21-äÿ Äÿðáÿíä
øÿùÿðèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð.
Î, ßçèì
ßçèìçàäÿ àäûíà Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ðÿññàìëûã ìÿêòÿáèíäÿ îõóìóø, 1951-úè èëäÿ È.É.
Ðåïèí àäûíà Ëåíèíãðàä Áîéàêàðëûã, Ùåéêÿëòÿðàøëûã âÿ Ìåìàðëûã Èíñòèòóòóíó
áèòèðìèøäèð.
«Ýÿíú ãâàðäèéà÷ûëàð» (ýèïñ, 1951-úè èë),
Ì.Ô.Àõóíäîâóí «Áöñò àáèäÿñè» (ãðàíèò, 1953-úö èë), «Íàòÿâàí» (ìÿðìÿð, 1955-úè
èë), «Õîøáÿõò ýÿëÿúÿê íàìèíÿ» (ýèïñ, 1955-úè èë), «Õîøáÿõòëèê» (òóíú, 1956-úû èë)
Þ.Åëäàðîâóí èëê ÿë èøëÿðèäèð. Î,
ùåéêÿëòÿðàøëûüûí ìöõòÿëèô æàíðëàðûíäà îëàí (ìîíóìåíòàë àáèäÿ, ïîðòðåò, áöñò,
áîðåëéåô âÿ ñ.) áèð ÷îõ ÿñÿðëÿðèí ìöÿëëèôèäèð. Îáðàçûí äÿðèí ïñèõîëîæè
õàðàêòåðèñòèêàñû, éåíè ïëàñòèê ôîðìà àõòàðûøëàðû Åëäàðîâóí ÿñÿðëÿðèíèí áàøëûúà
õöñóñèééÿòèäèð. Îíóí 1956-úû èëäÿ
éàðàòäûüû Ö.Ùàúûáÿéîâóí ãÿáèðöñòö àáèäÿñè (òóíú, ãðàíèò), «Íåôò÷èëÿð»
êîìïîçèñèéàñû (àüàú, 1963-úö èë), Ñ.Áÿùëóëçàäÿíèí ïîðòðåòè (àüàú 1966-úû èë) Àçÿðáàéúàí
Èíúÿñÿíÿò Ìóçåéèíäÿ, èêèíúè âàðèàíòû
(1968) Òðåòéàêîâ ãàëåðåéàñûíäà äÿðèí èôàäÿëèëèéè âÿ äèíàìèêëèëèéè èëÿ ôÿðãëÿíèð. Ìîíóìåíòàë
ùåéêÿëòÿðàøëûã Åëäàðîâóí éàðàäûúûëûüûíäà ìöùöì éåð òóòóð. Áþéöê ñÿíÿòêàð 1960-úû èëäÿ Áàêûäà Õ.Íàòÿâàíûí
(òóíú, ãðàíèò); 1962-úè èëäÿ Ì.Ôöçóëèíèí (Ò.Ìÿììÿäîâëà áèðýÿ òóíú, ãðàíèò)
1973-úö èëäÿ Çÿðäàáäà Ù.Á. Çÿðäàáèíèí (òóíú, ãðàíèò); 1975-úè èëäÿ «77-úè
Àçÿðáàéúàí äèâèçèéàñûíà» (òóíú, ãðàíèò) àáèäÿëÿðèíäÿ ùåéêÿëòÿðàøëûãëà
ìåìàðëûüûí ñèíòåçèíÿ òàì øÿêèëäÿ íàèë îëìóøäóð. Åëäàðîâóí «Ôÿùëÿ ãûç», «Ýÿíú
îüëàí» ïîðòðåòè (1971-1972), «Áàúûëàð» (1973), «Þìðöí äþðä ÷àüû» (àüàú, 1974)
âÿ ñ. ïîðòðåò âÿ êîìïîçèñèéàëàðû ö÷öí îáðàçëàðûí éûüúàìëûüû âÿ ìèëëè êîëîðèòè
äÿ ñÿúèééÿâèäèð.
Îíóí ÿìÿéè
äàèìà éöêñÿê ãèéìÿòëÿíäèðèëìèøäèð. Åëäàðîâ Þìÿð «Øÿðÿô íèøàíû» îðäåíè èëÿ
òÿëòèô åäèëìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
v Ìèëëè
Ðÿññàìëûã Àêàäåìèéàìûç: [Ðåêòîðëà ìöñàùèáÿ] //Áàêû.- 2000.- 6-12 îêò.-Ñ.4.
* *
*
v Åëäàðîâ
Þ. Éàðàòäûüû ÿñÿðëÿðè èëÿ öðÿéèíäÿ äàíûøàí ñÿíÿòêàð: [Õàëã ðÿññàìûíûí 75 èëëèéè
ìöíàñèáÿòèëÿ ìöñàùèáÿ] //Àçÿðáàéúàí.- 2002.- 22 äåê.- Ñ. 6.
v ßôÿíäè
Ð. Ýþðêÿìëè ùåéêÿëòÿðàø Þìÿð Åëäàðîâ ùàããûíäà //Ðåñïóáëèêà.- 2002.- 22 äåê .- Ñ.3.
v Òàüûçàäÿ
Ø. Äöøöíäöðÿí àáèäÿ: [Þìÿð Åëäàðîâ «Ùöñåéí Úàâèä» ìîíóìåíòàë àáèäÿñè ùàããûíäà]
//Áàêû.-1988.- 28 éàíâ.-Ñ.4.
v Ìåùäèõàíëû
Ò. Þìöðëÿðè äàøëàøäûðàí èïÿê òÿáèÿòëè èíñàí: [Þìÿð Åëäàðîâ ùàããûíäà]
//Íàõ÷ûâàí.- 1998.- 30 ñåíò.-Ñ.3.
v Òàüûçàäÿ
Ø. Ñþçöí, ñÿñèí ñåùðèíäÿí éàðàíìûø àáèäÿëÿð: [Ùåéêÿëòÿðàø Þìÿð Åëäàðîâ
ùàããûíäà] //Áàêû.- 1996.- 6
éàíâ.-Ñ.3.
v Ñÿäèðõàíîâà
Ñ. Þìÿð Åëäàðîâóí ö÷ ÿñÿðè ùàããûíäà
//Ãîáóñòàí.-1981.-¹1.-Ñ.5-7.
Ðóñ
äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
Ùàããûíäà
v Âîðîíîâ
Í. Â. Îìàð Åëüäàðîâ.-Ì.: Ñîâåòñêèé õóäîæíèê, 1990.-
147ñ.
Çÿìèíÿ
ßùìÿäîâà
ÔßÐÙÀÄ
ÁßÄßËÁßÉËÈ –60
Ôÿðùàä
Øÿìñè îüëó Áÿäÿëáÿéëè 1947 -úè èëäÿ äåêàáð àéûíûí 27-äÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ òàíûíìûø
çèéàëû àèëÿñèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð.
1966-úû
èëäÿ Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò
Êîíñåðâàòîðèéàñûíà äàõèë îëìóøäóð.
1967-úè èë Ôÿðùàä Áÿäÿëáÿéëè éàðàäûúûëûüûíäà éåíè
áèð ìÿðùÿëÿíèí áàøëàíìàñûíäàí õÿáÿð âåðèð. Ùÿìèí èë î, ×åõîñëîâàêèéàíûí Ãðàäåñ
Êðîëîâà øÿùÿðèíäÿ êå÷èðèëÿí «Á.Ñìåòàíà» àäûíà Áåéíÿëõàëã ìöñàáèãÿéÿ äÿâÿò àëûð.
Ùÿìèí âàõòëàð Êîíñåðâàòîðèéàíûí ÛÛ êóðñóíäà òÿùñèë àëàí ýÿíú Ôÿðùàä Áÿäÿëáÿéëè
îíà áÿñëÿíèëÿí öìöäëÿðè íÿèíêè äîüðóëäàðàã ÛÛÛ äÿðÿúÿëè ìöêàôàòû ÿëäÿ åòäè,
ùàáåëÿ «Ñìåòàíà ÿñÿðèíèí ÿí éàõøû èôà÷ûñû»
êèìè õöñóñè ìöêàôàòà äà ëàéèã ýþðöëäö.
Ïîðòóãàëèéàíûí
ïàéòàõòû Ëèññàáîí øÿùÿðèíäÿ êå÷èðèëÿí ïèàíî÷óëàðûí ÛV Áåéíÿëõàëã ìóñàáèãÿñèíäÿ
Àçÿðáàéúàíëû ïèàíî÷óíóí èëê äÿôÿ îëàðàã «Ãðàí-ïðè» ìöêàôàòûíà ëàéèã ýþðöëìÿñè
ìèëëè ôîðòåïèàíî ìÿêòÿáèìèçèí ñÿâèééÿñèíè íöìàéèø åòäèðìÿêëÿ éàíàøû îíóí éåíè
éöêñÿê ìÿðùÿëÿéÿ ãÿäÿì ãîéìàñûíûí áàðèç íöìóíÿñè îëäó.
1968-úè
èëäÿ Ôÿðùàä Áÿäÿëáÿéëè Âéàíàäà äöíéàíûí ÿí íöôóçëó «Ìîòà» àäûíà ïèîíî÷óëàðûí ÛV
Áåéíÿëõàëã ìöñàáèãÿñèíäÿ Û äÿðÿúÿëè
ìöêàôàòà ëàéèã ýþðöëìöøäöð. 1969-úó èëäÿ Ôÿðùàä Áÿäÿëáÿéëè Àçÿðáàéúàí
Äþâëÿò Êîíñåðâàòîðèéàñûíû áèòèðìèøäèð
1971-úè
èëäÿí Êîíñåðâàòîðèéàäà ôîðòåïèàíî ñèíôè öçðÿ ìöÿëëèìëèê ôÿàëèééÿòèíÿ
áàøëàìûøäûð.
1974-úö
èëäÿ î, Áàõûí, Ùåíäåëèí, Òåëåìàíûí âÿ
áàøãà áÿñòÿêàðëàðûí êàìåðà-èíñòðóìåíòàë ÿñÿðëÿðèíè èôà åäÿí ãÿäèì ìóñèãè àíñàìáëûíû éàðàäàðàã îíà
ðÿùáÿðëèê åòìèøäèð.
1972-úè
èëäÿ Ôÿðùàä Áÿäÿëáÿéëè Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ-íèí ßìÿêäàð àðòèñòè, 1981-úè èëäÿ èñÿ
Õàëã àðòèñòè êèìè ôÿõðè àäëàðà ëàéèã ýþðöëìöøäöð, 1990-úû èëäÿ èñÿ îíà ÑÑÐÈ Õàëã àðòèñòè àäû âåðèëìèøäèð
Ôÿðùàä
Áÿäÿëáÿéëè 1974-úö èëäÿ Ðåñïóáëèêà Ëåíèí
êîìñîìîëó ìöêàôàòû ëàóðåàòû, 1989-úó èëäÿ èñÿ Àçÿðáàéúàí ÑÑÐ Äþâëÿò ìöêàôàòû
ëàóðåàòû àäûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
Ïðîôåññîð Ô.Áÿäÿëáÿéëè 1991-úè èëäÿí
Áàêû Ìóñèãè Àêàäåìèéàñûíûí ðåêòîðó
âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøûð.
1997-úè èëäÿ Ôÿðùàä Áÿäÿëáÿéëè ìóñèãè
ñàùÿñèíäÿêè õèäìÿòëÿðèíÿ ýþðÿ Ìöñòÿãèë Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ÿí àëè ìöêàôàòëàðûíäàí
áèðè îëàí «Øþùðÿò îðäåíè» èëÿ òÿëòèô
îëóíìóøäóð.
Õàëãûìûç îíó ùÿì÷èíèí áèð èúòèìàè
õàäèì êèìè äÿ òàíûéûð. Î, áöòöí ìÿñóë âÿ äþâëÿò ÿùÿìèééÿòëè òÿäáèðëÿðäÿ èøòèðàê
åäèð. Ôÿðùàä Øÿìñè îüëó Áÿäÿëáÿéëèíèí
þçöíÿìÿõñóñ èñòåäàäëû éàðàäûúûëûüû ìèëëè ìÿäÿíèééÿòèìèçèí õÿçèíÿñèíäÿ äÿéÿðëè
òþùôÿëÿð êèìè ãèéìÿòëÿíäèðèëèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ìÿãàëÿëÿðè
v Èíäèêè
âÿçèééÿòèìèçäÿ ýåúÿ-ýöíäöç ÷àëûá- îéíàìàã îëìàç //Éåíè
ìöñàâàò.-2003.-2 ìàðò.-Ñ.-4.
v Ìÿäÿíèééÿòèìèçäÿ
áþùðàí âàðìû? Âàðñà, ÷ûõûø éîëëàðûíû íÿäÿ ýþðöðñöíöç? // Ìÿäÿíèééÿò.-1994.-18
ôåâð.-Ñ.-4.
Ùàããûíäà
v Ôÿðùàä
Áÿäÿëáÿéëè: Ìÿãàëÿëÿð, ìàòåðèàëëàð/Òÿðò.åä. ïðîô. Ò Ñåéèäîâ, äîñåíò
À.Ùöñåéíîâà.-Á.: Ãàïï-Ïîëèãðàô,
1997.-182 ñ.
*
* *
v Ô.Ø.Áÿäÿëáÿéëèíèí
«Øþùðÿò îðäåíè» èëÿ òÿëòèô åäèëìÿñè ùàããûíäà Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû
Ïðåçèäåíòèíèí ôÿðìàíû //Àçÿðáàéúàí.-1997.-27 äåê. - Ñ.-4.
v ßëèéåâ Ù. Õàëã
àðòèñòè Ôÿðùàä Áÿäÿëáÿéëèíèí 50 èëëèê éóáèëåéè ìöíàñèáÿòèëÿ òÿáðèê //Àçÿðáàéúàí
.-1997.-27 äåê.-Ñ.-1.
*
* *
v Ùÿñÿíîâà Ð.
Ùÿéàòà ùÿñð îëóíìóø ùÿéàò //Ãîáóñòàí.-
2003.-Ñ.-55-59.
v Ùÿñÿíîâà Ð.
Ô.Áÿäÿëáÿéëè ðîìàíòèê èäåéàëàðëà éàøàéûð //Éåíè Àçÿðáàéúàí.-2003.-24
éàíâ.-Ñ.-4.
v Ùöñåéíîâà Ê.
Ô.Áÿäÿëáÿéëè ïèàíèçìèíèí öñëóá ÷àëàðëàðû //Ìÿäÿíè-ìààðèô.-2006.-¹3.-Ñ.13-16.
Ðóñ
äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
Ùàããûíäà
v Ìàìåäîâ Ì. Ïîëïðåä Àçåðáàéäæàíñêîé êóëüòóðû: (Çà ðóáåæîì Ô.Áàäàëáåéëè) //Áàêó.-2001.-5-11 îêò.-Ñ.4.
v Ìþçàðòãûçû Ä. Äóåò Ôàðõàäà Áàäàëáåéëè è Ôèäàí Êàñûìîâîé ïðîèçâ¸ë î÷åðåäíîé ôóðîð: ( áîüøîì çàëå Ìóç.àêàä.)//Ýõî.-2002.-3 àïð.-Ñ.8.
v Øàðèîðîâà-Àëèõàíîâà Â. Êîíñåðò, ïîñâÿùåííûé
ìàñòåðó ôîðòåïèàíî: (Ô.Áàäåëáåéëè)//Ïàíîðàìà.-1999.-11 äåê.-Ñ.4.
Ìÿììÿä Ìÿììÿäîâ
MIRZß ØßFI
VAZEH - 215
Gþrkÿmli Azÿrbaycan øairi Mirzÿ Øÿfi Vazeh 1792-cö ildÿ Gÿncÿdÿ memar ailÿsindÿ anadan olmuødur. Mÿdrÿsÿdÿ oxumuø,
lakin dini ehkamlara mÿnfi mönasibÿtinÿ gþrÿ oradan ÷ûxarûlmûødûr. Bir möddÿt
Gÿncÿdÿ xÿttatlûq etmiø, M.F. Axundova
hösnxÿtt þyrÿtmiø, onu ruhani olmaq
fikrindÿn daøûndûrmûødûr.
M.Ø.Vazeh 1840-cû ildÿ Tiflisÿ kþ÷möø, qÿza
mÿktÿbindÿ Azÿrbaycan vÿ fars dillÿrindÿn dÿrs demiødir. Qabaqcûl rus, görcö vÿ
xarici þlkÿ ziyalûlarû ilÿ dostlaømûø, Gÿncÿdÿ tÿsis etdiyi “Divani-hikmÿt”
ÿdÿbi-fÿlsÿfi mÿclisinin fÿaliyyÿtini davam etdirmiødir. Mÿclisdÿ poeziya,
fÿlsÿfÿ vÿ etikaya, dþvrön möhöm ictimai
mÿsÿlÿlÿrinÿ dair fikir möbadilÿsi aparûlûrdû. A.Bakûxanov, M.F. Axundov,
F.Bodenøtedt vÿ baøqalarû mÿclisdÿ iøtirak edirdi. Vazeh 1848-ci ildÿ Gÿncÿyÿ qayûtmûø, qÿza mÿktÿbindÿ
möÿllimëèê åòìèøäèð. 1850-ci ildÿ yenidÿn Tiflisÿ getmiø, gimnaziyada
Azÿrbaycan vÿ fars dillÿrindÿn dÿrs demiødir. ßsÿrlÿrini Azÿrbaycan vÿ fars
dillÿrindÿ yazmûødûr. ßlyazmasû halûnda olan øer mÿcmuÿsini F. Bodenøtedtÿ
hÿdiyyÿ vermiødir. Almaniyaya qayûdan Bodenøtedt hÿmin øerlÿri alman dilinÿ
÷evirÿrÿk baøqa Øÿrq øairlÿrinin ÿsÿrlÿri ilÿ birlikdÿ “Øÿrqdÿ min bir göl”
(1850), “Mirzÿ Øÿfinin øÿrqilÿri” (1851) kitablarûnû nÿør etdirmiødir. Bu
øerlÿr tezliklÿ ingilis, italyan, norve÷, isve÷, holland, danimarka, ÷ex,
yÿhudi, rus vÿ s. dillÿrÿ tÿrcömÿ olunmuødur. Vazehin øerlÿrinin Avropada
øþhrÿt qazandûüûnû gþrÿn Bodenøtedt 1875-ci ildÿ þzönö onlarûn möÿllifi elan
etmiødir. Áó çàìàí Mirzÿ Øÿfinin adû ilÿ ÷ûxmûø kitablardan bir ÷ox øerlÿrin
mÿzmunu tÿhrif olunmuø, onlara ÿlavÿlÿr edilmiødir ki, bu da Vazehin
möÿllifliyiíè möÿyyÿnlÿødirmÿyÿ èíäèéÿ ãÿäÿð ÷ÿtinlik tþrÿdir.
Áåëÿ ÿìÿëëÿð
öçöíäÿí îíóí ÿdÿbi irsinin cözi hissÿsi
bizÿ ÷atmûødûr; 1964-cö ildÿ farsca iki qÿzÿli vÿ “Mÿktubun intizarûnda”
poemasû tapûlmûødûr. Vazeh ÿsasÿn lirik øerlÿr yazmûødûr. Øerlÿrindÿ gþzÿllik
tÿrÿnnöm olunur, mÿhÿbbÿt dini etiqàda qarøû qoyulur. Vazehin dini ehkam,
zahidlik, hÿm÷inin istibdad ÿleyhinÿ dÿ øerlÿri varäûð. Ruhanilÿrÿ qarøû kÿskin
satiralarûna gþrÿ Gÿncÿ axundu øairi kafir adlandûrmûødûr.
Vazehin maarif sahÿsindÿ dÿ möhöm xidmÿtëÿði
olmuødur. 1852-ci ildÿ Tiflis gimnaziyasûnûn øÿrq dillÿri möÿllimi
È.Qriqoryevlÿ birlikdÿ Azÿrbaycan dilindÿ ilk dÿrs vÿsaiti tÿrtib etmiødir.
“Kitabi törki” adlanan hÿmin vÿsaitdÿn gimnaziya vÿ qÿza mÿktÿblÿrindÿ
Azÿrbaycan dilini þyrÿnmÿk ö÷ön uzun möddÿt istifadÿ olunmuødur.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v
Íÿüìÿëÿð: /Àëìàí äèëèíäÿí òÿðú.: Àñëàí Àñëàíîâ; Òÿðò. âÿ ðåä.: Ô.Ñàäûãçàäÿ.- Á.: Øÿðã-Ãÿðá, 2004.- 94 ñ.
Ùàããûíäà
v
Áîäåíøòåäò Ôðèäðèõ. Ìèðçÿ Øÿôè ùàããûíäà õàòèðÿëÿð: «Øÿðãäÿ ìèí áèð
ýöí» êèòàáûíäàí (Òÿðú. åä. âÿ þí ñþçöí ìöÿëëèôè À.Áàéðàìîâäóð).- Á.: Éàçû÷û,
1987.- 117 ñ.
v
Ìöìòàç Ñ. Ìèðçÿ Øÿôè Âàçåù. -Á.: Íóðëàí, 2005.- 31 ñ.
Ðóñ äèëèíäÿ
ÿäÿáèééàò
v
Èçáðàííàÿ ëèðèêà/Ïåð.Í.Ãðåáíåâà.-Á.:ßçû÷û,1986.-239ñ.
v
Ëèðèêà.-Á.:ßçû÷û,1983.-178ñ.
Ùàããûíäà
v
Ìóñòàôàåâ Ô. ß. Ê ñâåòó ø¸ë…:Ïîâåñòü î Ìèðçå
Øàôè Âàçåõå.-Á.:Ãÿíäæëèê,1972.-197 ñ.
v
Ñåèäçàäå À. Ìèðçà
Øàôè Ñàäûê îãëû Âàçåõ.-Á.:Àçåðíåøð,1969.-325
ñ.
Àéòÿí Àáäóëëàéåâà
MOLLA VßLI
VIDADI – 300
Azÿrbaycan
øairi Molla Vÿli Vidadi 1707-cu
ildÿ Qazax rayonunun Birinci Øûxlû kÿndindÿ anadan olmuødur. Î, ÿvvÿl Øÿmkirdÿ,
sonra isÿ Qazaxûn Poylu kÿndindÿ tÿhsil almûø, ÿrÿb, fars dillÿrini mökÿmmÿl
þyrÿnmiødir. Øûxlû kÿndindÿ mirzÿlik vÿ mÿktÿbdarlûq etmiødir. Molla Vÿli
Vidadi hÿm ÿruz, hÿm dÿ heca vÿznlÿrindÿ
yazmûødûr.
ßdÿbi
irsinin az qismi mÿlumdur. Feodal zölmöndÿn, xanlûqlar dþvrönön
hÿrc-mÿrcliyindÿn doüan kÿdÿr vÿ ömidsizlik, mÿnÿvi tÿnhalûqdan øikayÿt Molla
Vÿli Vidadinin yaradûcûlûüûnûn ÿsas motivlÿridir.
Humanist sÿnÿtkar olan Vidadinin yaradûcûlûüûnda
vÿtÿnÿ, zÿhmÿtkeølÿrÿ mÿhÿbbÿt göclödör. Øairin “Dÿli kþnöl, gÿl ÿylÿnmÿ
qörbÿtdÿ”, “Ey hÿmdÿmim, sÿni qana qÿrq eylÿr”, “Xÿstÿ döødöm, gÿlÿn yoxdur
östömÿ” kimi øerlÿrindÿ vÿtÿn hÿsrÿti, qÿriblik iztirabû sÿmimi vÿ tÿsirlidir.
Vidadinin
aøiqanÿ øerlÿri dÿ var. Vidadi lirikasû yöksÿk bÿdii sÿnÿtkarlûq nömunÿsidir.
Vidadi realist tÿsvirÿ meyl edÿn øairlÿrdÿn olmuødur. Bir sûra ÿsÿrlÿri rus
dilinÿ vÿ digÿr dillÿrÿ tÿrcömÿ olunmuødur.
Molla Vÿli
Vidadi 1809-cu ildÿ Øÿmkirdÿ vÿfat etmiødir.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v
ßsÿrlÿri /Tÿrt.: Hÿmid Araslû;
Þn sþzön möÿllifi vÿ redaktoru ß. Sÿfÿrli.- B.: “Þndÿr Nÿøriyyat”, 2004.- 126ñ.
v
ßsÿrlÿri /Òÿrt. âÿ þn sþzön möÿllifi Hÿmid Araslû.- B.: “Øÿrq-Qÿrb”,
2004.- 261 s.
Ùàããûíäà
v
ßhmÿdov F. XVIII ÿsr Azÿrbaycan ÿdÿbi dilinin inkiøafûnda Vidadinin
rolu /Elmi red.: Ôilologiya elmlÿri doktoru, professor R. Mÿhÿrrÿmova.- B.:
“Nurlan”, 2005.- 115 (1) s. - S.109-115.
* * *
v
Qaraxanlû M. Vaqiflÿ Vidadinin “Deyiømÿsi”ndÿ hÿyatilik //Øÿfÿq.-
2005.- ¹ 1-2.- S. 65-68.
Ðóñ äèëèíäÿ
ÿäÿáèééàò
ßñÿðëÿðè
v
Æóðàâëè:Ñòèõîòâîðåíèå/Ïåð.ñ
àçåðá.Ñ.Ìàìåäãóëóçàäå.-Á.:Ãÿíäæëèê,1990.-12 ñ.
Ùàããûíäà
v
Äóíÿìàëèåâà Ò.À. Æèçíü è òâîð÷åñòâî Ì.Â.Âèäàäè.-Á.:Ýëì,1970.-21 ñ.
Ýöëøÿí Ùöñåéíîâà
ßÙÌßÄ ÚÀÂÀÄ - 115
ßùìÿä Úàâàä 1892-úè èëäÿ Øÿìêèð ðàéîíóíóí
Ñåéôÿëè êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. ß.Úàâàä îí éàøûíäà Ýÿíúÿ øÿùÿðèíäÿêè ðóùàíè
ìÿêòÿáèíÿ äàõèë îëìóøäóð. Î, ùÿìèí ìÿêòÿáäÿ éåääè èë (1902-1909) îõóìóø,
ñîíðàëàð Ýÿíúÿäÿ, Áàêûäà, Ãóáàäà ìöÿëëèìëèê åòìèøäèð. Äîëàíûøûüûíûí àüûðëûüûíà
áàõìàéàðàã î, øÿðÿôëè ïåøÿñèíäÿí ÿë
÷ÿêìÿìèø, âÿòÿí þâëàäëàðûíûí ñàâàäëàíìàñû ö÷öí ÿëèíäÿí ýÿëÿíè åòìèø, áó éîëäà
ùÿð úöð ÷ÿòèíëèéÿ ñèíÿ ýÿðìèøäèð.
ßñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ Òöðêèéÿíèí äöøäöéö àýûð âÿçèééÿò áèð òöðê þâëàäû êèìè ßùìÿä Úàâàäû úèääè íàðàùàò åòìèøäèð. Î, êþíöëëö ÿñýÿð êèìè êþìÿéÿ
ýåòìèø, Òöðêèéÿíèí ìöñòÿãèëëèéè óüðóíäà
òöðê ãàðäàøëàðû èëÿ ÷èéèí-÷èéèíÿ
âóðóøìóøäóð.
Øåðëÿðè 1913-úö èëäÿí ÷àï åäèëìèøäèð.
Áèðèíúè äöíéà ìöùàðèáÿñè çàìàíû, 1915-úè èëäÿ Òöðêèéÿäÿ ðóñ âÿ
åðìÿíè èñòèëàñûíà, þçáàøûíàëûüûíà ãàðøû
÷ûõàðàã «Àçÿðáàéúàí õåéðèééÿ
úÿìèééÿòè» âàñèòÿñèëÿ âàõòàøûðû òöðê
õàëãûíà êþìÿê ýþñòÿðìèøäèð. Àçÿðáàéúàí
Úóìùóðèééÿòèíèí ãóðóëìàñûíû ñåâèíúëÿ
ãàðøûëàéàí ß.Úàâàä ýåúÿ-ýöíäöç
÷àëûøìûø, ÿìÿëè èøè, áÿäèè éàðàäûúûëûüû èëÿ õàëãûíûí õîøáÿõòëèéè,
àçàäëûüû ö÷öí ÿëèíäÿí ýÿëÿíè ÿñèðýÿìÿìèøäèð.
Éàðàäûúûëûüà ëèðèê øåðëÿ áàøëàéàí øàèðèí 1916-úû
èëäÿ «Ãîøìà» àäëû èëê êèòàáû ÷àïäàí ÷ûõìûøäûð. 1919-úó èëäÿ èñÿ «Äàëüà» àäëû
êèòàáû íÿøð îëóíìóøäóð. Îíóí ìÿøùóð «Èñòèãëàë óüðóíäà øåðëÿð» êèòàáû èñÿ
1928-úè èëäÿ Èñòàíáóëäà áóðàõûëìûøäûð.
Èíãèëàáà ãÿäÿðêè éàðàäûúûëûüûíäà ìöúÿððÿä ðîìàíòèçì
ÿñàñ éåð òóòìóøäóð. ßùìÿä Úàâàäûí Ñîâåò äþâðöíäÿ «Áèç ãàðäàø äåéèëèêìè», «Êöð»,
«Ïàìáûã äàñòàíû», «Àò áó ÷àäðàíû», «Áàéðàì», «Ìÿí îëàéäûì», «Ýöðúöñòàí» âÿ ñ.
øåðëÿðèíäÿ éåíè ùÿéàò, ñîñèàëèçì ãóðóúóëóüó, âÿòÿíïÿðâÿðëèê, õàëãëàð äîñòëóüó
óñòàëûãëà òÿðÿííöì îëóíìóøäóð. ßñÿðëÿðè
ëèðèçìè, éöêñÿê øåðèééÿòè, àùÿíýäàðäûüû, áÿäèè îáðàçëûüû èëÿ
ñå÷èëìèøäèð.
Â.Øåêñïèðèí «Îòåëëî» ôàúèÿñèíè, Øîòà Ðóñòàâåëèíèí «Ïÿëÿíý äÿðèñè ýåéìèø
ïÿùëÿâàí» ïîåìàñûíû Àçÿðáàéúàí äèëèíÿ òÿðúöìÿ åòìèøäèð.
Àçÿðáàéúàíû
ìöñòÿãèë, äîüìà õàëãûíû õîøáÿõò ýþðìÿê èñòÿéÿí ßùìÿä Úàâàä, ùàãñûç
îëàðàã ùÿáñ åäèëìèø, äÿùøÿòëè èøýÿíúÿëÿðÿ ìÿðóç ãàëìûø âÿ ýöëëÿëÿíìèøäèð.
Àäûíûí ÷ÿêèëìÿñè, ÿñÿðëÿðèíèí îõóíìàñû óçóí èëëÿð éàñàã åäèëÿí áó âÿòÿíïÿðâÿð
øàèðèí àíàäàí îëìàñûíûí 100 èëëèéè 1992-úö èëäÿ ýåíèø ãåéä åäèëìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè.-Á.:
«Øÿðã-Ãÿðá»,2005.- 295 ñ.
v
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè: 2 Ú-äÿ .- Á.: Àçÿðíÿøð,1992.- Ú.Û.-326 ñ.; Ú.ÛÛ.- 236 ñ.
v
Ñÿí àüëàìà, ìÿí àüëàðàì…
(Øåðëÿð áóêëåò; ïîåìàëàð).-Á.: Éàçû÷û, 1991.- 208 ñ.
v Ùàãã áàüûðàí ñÿñ /Òÿðò. âÿ þí
ñþç À. ßëèéåâàíûíäûð.-Á.: Íèúàò, 1991.- 31 ñ.
* *
*
v ×ûðïûíûðäû
Ãàðà äÿíèç: (Øåð) //Éåíè Àçÿðáàéúàí.- 2001.- ñåíò.-Ñ.4
v Àçÿðáàéúàí
ìàðøû /Ìóñèãèñè Ö.Ùàúûáÿéîâóíäóð //Õàëã ãÿçåòè.- 1992.- 4 èéóë.-Ñ.3.
v Ýÿëìÿ
Áèñìèëëàù: Øåðëÿð //Àçÿðáàéúàí.- 1994.- 6 äåê.-Ñ.4.
Ùàããûíäà
v Ñàëìàíëû
Ð. Èñòèãëàë øàèðè ßùìÿä Úàâàä ùàããûíäà //Àçÿðáàéúàí.- 2003.- 28 ìàé.- Ñ. 6.
v Ðçàëû
Ð. Àëòóíëàð éóðäóäóð áó êàñûá þëêÿ.- Àçÿðáàéúàí ùèìíèíèí ìöÿëëèôëÿðèíäÿí áèðè
//Àçÿðáàéúàí.- 2002.- 28 ìàé.-
Ñ. 8.
v Ðçàéåâà
Ì. ßùìÿä Úàâàäûí ùàããûíû òàíûéàí Òöðêèéÿ îëäó //Øÿðã.- 2006.- 28 ôåâð.- Ñ. 6.
v Ìóñòàôàéåâà
Ý. Ìöñòÿãèë Àçÿðáàéúàí ðåñïóáëèêàñûíûí ßùìÿä Úàâàä éàðàäûúûëûüûíäà
ðîëó//ßäàëÿò.-2006.- 10
ìàðò.- Ñ. 7.
Ýöëøÿí Ùöñåéíîâà
ÌÈÐÇß ÌßÍÑÓÐ - 120
Azÿrbaycanûn gþrkÿmli musiqi÷iñè, tarzÿn vÿ
pedaqoq Mÿnsurov Mÿnsur Ìÿøÿäè Ìÿëèê
îüëó (Mirzÿ Mÿnsur) 1887-ci ildÿ Bakûda anadan olmuødur. Âàëèäåéíëÿðè îíó îõóòìàã íèééÿòèíäÿ
îëìàäûüûíäàí 11 éàøûíäà ìÿäðÿñÿéÿ ãîéìóøëàð. Ëàêèí êè÷èê éàøëàðûíäàí Ìÿíñóð ìóñèãèéÿ ìåéë åòìèøäèð. Áèð ýöí äÿðñ
çàìàíû Ìÿíñóð òàõòà ïàð÷àñûíû òàð êèìè òóòóá, àüçûíäà «Óçóíäÿðÿ» ùàâàñûíû
éàìñûëàäûüûíà ýþðÿ ìîëëà îíó ôàëàããàéà ñàëìûøäû.Áó ùàäèñÿäÿí ñîíðà Ìÿíñóð
ìÿäðÿñÿäÿí ãà÷ûð âÿ ùÿìèí âàõòäàí òàëåèíè ìóñèãèéÿ áàüëàéûð. Ìÿíñóð 15 éàøûíäà îëàíäà àòàñû îíà áèð ãîëòóã
ñàçû àëìûø âÿ áåëÿëèêëÿ äÿ ñàç ÷àëìàüû þéðÿíìèøäèð. Àòàñû ìóñèãèøöíàñ âÿ
ãîíàãïÿðÿñò îëäóüóíäàí Áàêûéà ýÿëÿí ìóñèãè÷èëÿð ùÿôòÿëÿðëÿ îíëàðûí åâëÿðèíäÿ
ãàëàðäûëàð. Îíóí èëê òàð ìöÿëëèìè Ìèðçÿ Ôÿðÿú îëìóøäóð.
1920-úè èëäÿí ñîíðà Ìèðçÿ Ìÿíñóð Øÿðã
êîíñåðâàòîðèéàñûíäà, 1923-úö èëäÿ èñÿ Ö.Ùàúûáÿéîâóí òÿøêèë åòäèéè Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Òöðê Ìóñèãè ìÿêòÿáèíäÿ òàð äÿðñè äåìèøäèð.
1926-úû èëäÿ Ìóñèãè Òåõíèêóìó Êîíñåðâàòîðèéà èëÿ áèðëÿøÿíäÿí ñîíðà Ìèðçÿ Ìÿíñóð
Êîíñåðâàòîðèéàéà äÿâÿò åäèëìèø âÿ áóðàäà 20
èë ìöÿëëèìëèê åòìèøäèð.
Tarzÿn Mirzÿ Sadûq ßsÿd oülu (Sadûqcan) mÿktÿbinin
davam÷ûsû olan Mirzÿ Mÿnsur muüam dÿstgahlarûnû ustalûqla ifa etmiø, muüam
nÿzÿriyyÿ÷isi kimi tanûnmûødûr.
Mirzÿ Mÿnsurun ifasûnda “Rast”, “Zabul”, “Dögah”
muüamlarû 1936-cû ildÿ nota salûnmûødûr.
Mirzÿ Mÿnsur muüamat dÿrslÿri özrÿ ilk proqramûn
tÿrtib÷isidir. Onun yeni quruluøda hazûrladûüû tar alÿtlÿri Paris vÿ Èstaíbul
incÿsÿnÿt sÿrgilÿrindÿ nömayiø etdirilmiødir.
Ìèðçÿ Ìÿíñóð ïåäàãîæè ôÿàëèééÿòèíÿ âÿ èíúÿñÿíÿò ñàùÿñèíäÿêè õèäìÿòëÿðèíÿ ýþðÿ 1940-úû èëäÿ
Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð Èíúÿñÿíÿò õàäèìè àäûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
Ìèðçÿ Ìÿíñóð
øàèð öðÿêëè ñÿíÿòêàð èäè, îíóí áèð ÷îõ ãÿçÿë âÿ ãîøìàëàðû äà âàðäûð.
Ýþðêÿìëè òàðçÿí âÿ ãàéüûêåø ìöÿëëèì îëàí
Ìèðçÿ Ìÿíñóð 1967-úè èëäÿ Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ùàããûíäà
v Øóøèíñêè Ô. Ìèðçÿ Ìÿíñóð /Ô.Øóøèíñêè Àçÿðáàéúàí
õàëã ìóñèãè÷èëÿðè.- Á.:Éàçû÷û,
1985.- Ñ.310-313.
* * *
v
ßáöëãàñûìîâ
Ô. Óíóäóëìàç òàðçÿí: [Òàðçÿí Ìÿíñóðîâ Ìÿíñóð ùàããûíäà] //Ðöñòÿì êþðïöñö.-
1995.- 11 ôåâ.-Ñ.-3.
v
ßùìÿäîâ Ê.
Hÿyat eøqi: Mÿnsur Mÿnsurov – 100 // ßdÿbiyyat vÿ incÿsÿnÿt.- 1987.- 9 yanv.-
S. 5.
v
Øuøinski F. Mirzÿ Mÿnsur: [Tarzÿn Mÿnsur Mÿnsurov haqqûnda] //Bakû.- 1989.- 20 avq.-Ñ.4.
Ðóñ äèëèíäÿ ÿäÿáèééàò
Ùàããûíäà
v
Àáóëêàñûìîâ Ô. Íåçàáûâàåìûé
ìàñòåð: Î òàðèñòå Ìàíñóðå Ìàíñóðîâå//Áàêó.-1997.-25 ìàðòà.-Ñ.3
v
Þñèôçàäå Ë. Àðõèâ òàðèñòà Ìàíñóðà
Ìàíñóðîâà: Çàñëóæåííîãî äåÿòåëÿ èñêóññòâ Àçåðá.
ÑÑÐ//Áàêó.-1969.-18 ñåíòÿáðÿ-Ñ.3.
Àéòÿí Àáäóëëàéåâà
ÑÅÉÈÄ
ÙÖÑÅÉÍ-120
Azÿrbaycan yazû÷ûsû, tÿnqid÷i Ùöñåéí Ìèðêàçûì îüëó Ñàäûãçàäÿ (Seyid Höseyn) 1887-ci ildÿ Bakûda anadan olmuødur.
Seyid Höseyn M. Mahmudbÿyovun “Ðus-mösÿlman” mÿktÿbini bitirdikdÿn sonra “Tÿzÿ hÿyat” vÿ “Kaspi” qÿzetlÿrinin
mÿtbÿÿlÿrindÿ mörÿttiblik etmiødir. Øÿrikli “Bÿhlul”, sonralar isÿ “Kÿlniyyÿt”
jurnallarûnû nÿør etdirmiø, 1913-14-cö illÿrdÿ “Èqbal”ûn baø redaktoru
olmuødur. Hÿyata vÿ sÿnÿtÿ baxûølarûnda mollanÿsrÿddin÷ilÿrÿ yaxûn olan Seyid
Höseyn inqilabdan ÿvvÿlki hekayÿ vÿ publisistik
mÿqalÿlÿrindÿ mörtÿce burjuaziya ziyalûlarû ÿleyhinÿ ÷ûxmûø, qadûn
azadlûüû, Azÿrbaycan diliíèí saflûüû uürunda möbarizÿ aparmûø, sosial
eyáÿúÿðëèêëÿri iføa etmiø, õàëãû ictimai tÿrÿqqiyÿ, maarifÿ ÷aüûrmûødûr.
Seyid Höseyn bÿdii yaradûcûlûüa 1907-ci ildÿ «Ata vÿ oüul” hekayÿsi èëÿ baølamûødûr. ßdÿbi-tÿnqidi mÿqalÿlÿrini,
ÿsasÿn Kazûmoülu vÿ Höseyn Sadiq imzalarû ilÿ dÿrc etdirmiødir. Yeni janr vÿ
ÿdÿbi formalar, øifahi xalq ÿdÿbiyyatû, ÿdÿbi irs, bÿdii tÿrcömÿ, ÿdÿbi-bÿdii
dil, sÿnÿtkarlûq vÿ sairÿ Seyid Höseynin tÿnqidi mÿqalÿlÿrindÿ toxunduüu ÿsas
problemlÿrdÿndir. Seyid Höseyn “Sÿnÿt hÿyat ö÷öndör”nÿzÿriyyÿsinin mödafiÿ÷isi,
tÿbliüat÷ûsû olmuø, mÿqalÿlÿrindÿ onu burjua estetikasûnûn mörtÿce “sÿnÿt sÿnÿt
ö÷ön” nÿzÿriyyÿsinÿ qarøû qoymuødur. Onun S.ß. Øirvani, C. Mÿmmÿdquluzadÿ, M.S.
Ordubadi, M.ß. Sabir, M. Hadi, ß.B. Haqverdiyev, Y.V. ×ÿmÿnzÿminli, A.
Divanbÿyoülu vÿ baøqalarû haqqûnda mÿqalÿlÿri diqqÿtÿlayiqdir.
Seyid
Höseyn Sovet hakimiyyÿti illÿrindÿ dÿ
tÿnqid÷ilik fÿaliyyÿtini davam etdirmiø, klassik vÿ möasir Azÿrbaycan
ÿdÿbiyyatûna aid bir sûra mÿqalÿlÿr yazmûødûr. Lakin bu dþvrdÿ o daha ÷ox nasir
kimi tanûímûødûr. “Yeni hÿyat yollarûnda” (1928), “Èêi hÿyat arasûnda” (1930),
“Øirinnaz” (1937) kitablarûndakû hekayÿlÿrdÿ (“Gilan qûzû”, “Kor kiøinin
arvadû”, “Bir êö÷ÿnin tarixi”, “×arxlarûn höcumu”, “Gÿlÿcÿk hÿyat yollarûnda”,
“Yatmûø kÿndin qûø gecÿlÿri”, “ßnisÿ” vÿ s.)
yeniliklÿ kþhnÿlik arasûnda möbarizÿ, qadûn azadlûüû þç ïàðëàã ÿksini tapmûødûr.
Seyid
Höseyn 1938-ci ildÿ vÿfat etmiødir.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ ÑÈÉÀÙÛÑÛ
ßñÿðëÿðè
v
Ýèëàí ãûçû. – Á.: Àçÿðíÿøð, 1993.-348 (4)ñ.
v Hÿzin bir xatirÿ.- B.:
Ýÿíúëèê , 1973.- 80ñ.
v Hekayÿlÿr /Ðåä-ðó Ì.
Çåéíàëîâà.-B.:Ýÿíúëèê, 1977.- 183ñ.
v Èêè ùÿéàò àðàñûíäà: Ùåêàéÿëÿð
/Ðÿññàìû È.Ãóëèéåâ.–
Á.: Ýÿíúëèê, 1987.- 124;(4)ñ.
Ùàããûíäà
v
Sadûqzadÿ Q. Son mÿnzili Xÿzÿr oldu:Tarixi-publisistik roman.- B.: Boz
oüuz, 1998.- 329 s.
* *
*
v
Quliyev ß. Seyid Höseynin xeyir-duasû: /Azÿrbaycan Respublikasûnûn
ßmÿkdar mÿdÿniyyÿt iø÷isi jurnalist Saleh Höseynov ùàããûíäà/ //Azÿrbaycan.-
2000.- 9 noyàá.- S.4.
v
Seyid Höseyn haqqûnda roman: /Seyid Höseynin qûzû, yazû÷û Qumral
Sadûqzadÿnin atasûna hÿsr olunmuø “Son mÿnzili Xÿzÿr oldu” romanûnûn II
hissÿsinin ÷apdan ÷ûxmasû haqqûnda//Azÿrbaycan.- 1998.- 16 okt.-Ñ.4.
Ýöëøÿí
Ùöñåéíîâà
MIRMAHMUD KAZÛMOVSKI - 125
Gþrkÿmli aktyor, teatr xadimi, dramaturq Mirmahmud
Ìèðÿëÿêáÿð îüëó Kazûmovski 1882-ci ildÿ Bakûda anadan olmuødur.
Èëê òÿùñèëèíè ìîëëàõàíàäà àëàí Ìèðìàùìóä éàõûí ãîùóìëàðûíäàí áèðèíèí êþìÿéè èëÿ
3 ¹-ëè øÿùÿð ìÿêòÿáèíÿ ãîéóëìóøäóð âÿ ÿñèë òÿùñèë èëëÿðè äÿ ùÿìèí ýöíäÿí
áàøëàíìûøäûð.
Î, ßrÿblinski ilÿ birgÿ fÿaliyyÿt gþstÿrmiø ilk
Azÿrbaycan peøÿkar aktyorlarûndandûr. 1897-ci ildÿn C. Zeynalovun “ev
tamaøalarû”nda, sonralar “Nicat” cÿmiyyÿti nÿzdindÿki teatr truppasûnda ÷ûxûø
etmiødir. Rollarû: Aüa Bÿøir (“Lÿnkÿran xanûnûn vÿziri”, M.F. Axundov),
Cahangir bÿy, ßhmÿd (“Pÿhlÿvani-zÿmanÿ”, “Mösibÿti-Fÿxrÿddin”, N.B. Vÿzirov),
Rodriqo (“Otello”, V. Øekspir) vÿ
b. “Mösibÿti-Fÿxrÿddin” (N.B. Vÿzirov),
“Bÿxtsiz cavan”, “Pÿri cadu” (ß. B.
Haqverdiyev) tamaøalarûnûn isÿ rejissoru olmuødur.
M.
Kazûmovskinin “Molla Cÿbi”, “Daøûm-daøûm”, “Vurhavur”, “Hÿmøÿri mÿnzili”,
“Cömcömbÿy” vÿ s. pyeslÿri vÿ vodevillÿri savadsûzlûq, nadanlûq, mþvhumat
ÿleyhinÿ éàçûëìûøäûð. “Bismillah”, “Bakûlûlar”, “Kÿndlilÿr” vÿ s. filmlÿrdÿ
÷ÿkilmiødir.
Ì.Êàçûìîâñêè òÿêúÿ àðòèñò äåéèëäè. Î,1904-úö èëäÿ ìöÿëëèìëèê åòìÿêëÿ
éàíàøû ùÿì äÿ ÿäÿáè éàðàäûúûëûãëà ìÿøüóë îëìàüà áàøëàìûøäû. Îíóí 14-ÿ ãÿäÿð
áþéöê âÿ êè÷èê ùÿúìëè ñÿùíÿ ÿñÿðëÿðè
âàðäûð. Áó ÿñÿðëÿðäÿí áÿçèëÿðè ùàçûðäà
Àçÿðáàéúàí Ìèëëè ÅÀ-íûí ßëéàçìàëàðû Ôîíäóíäà ñàõëàíìàãäàäûð. «Äàøûì-äàøûì»,
«Ìîëëà Úÿáè», «Âóðùàâóð» àéðûúà êèòàá øÿêèëèíäÿ ÷àï åäèëìèøäèð.
Ìèðìàùìóä
Êàçûìîâñêè òåàòðäà ÷àëûøìàãëà éàíàøû èúòèìàè èøëÿðëÿ äÿ ìÿøüóë îëìóøäóð. 1921-úè
èëäÿ î, òåàòð âÿ ìÿêòÿá òÿøêèëè èëÿ ÿëàãÿäàð Äàüûñòàíà åçàì îëóíìóøäóð. Äÿðáÿíä
òåàòðûíûí òÿøêèëèíäÿ, ùÿì÷èíèí Äÿðáÿíääÿ éàøàéàí àçÿðáàéúàíëû óøàãëàðû ö÷öí
ìÿêòÿá à÷ûëìàñûíäà Ì.Êàçûìîâñêèíèí áþéöê õèäìÿòëÿðè îëìóøäóð.
Î,1921-úè èëèí àõûðëàðûíäà Áàêûéà ãàéûäàíäàí
ñîíðà Ñàëéàí, Ëÿíêÿðàí, Øÿìêèð, Ãàçàõ,
Êöðäÿìèð âÿ áàøãà ðàéîíëàðà åçàì îëóíìóøäóð.1922-úè èëèí ìàðò àéûíàäÿê áèð ñûðà
êëóáëàðûí, ìÿäÿíèééÿò åâëÿðèíèí, êèòàáõàíàëàðûí, äðàì êîëëåêòèâëÿðèíèí
òÿøêèëèíäÿ éàõûíäàí èøòèðàê åòìèøäèð.
1923-úö
èëäÿ î, Áàêûäàêû Ôèîëåòîâ àäûíà êëóáäà ÷àëûøìûø, îðàäà
äðàì äÿðíÿéè éàðàòìûøäûð. Ì.Êàçûìîâñêè åéíè çàìàíäà 1922-úè èëäÿí «Èòòèùàä»
ìÿêòÿáèíäÿ èäìàí äÿðñè äÿ àïàðìûøäû. Î, áóðàäà ìÿêòÿáëèëÿðèí áÿäèè
þçôÿàëèééÿò äðàì êîëëåêòèâèíÿ äÿ
ðÿùáÿðëèê åòìèøäèð. «Ìÿêòÿáäÿ ýèìíàñòèêà» àäëû êèòàáûíû äà áó
äþâðäÿ éàçìûøäûð. Áó ìÿêòÿáäÿ 1929-úó èëÿ
êèìè ÷àëûøìûø âÿ ùÿìèí èëëÿðäÿ òåàòðäàí äà àéðûëìàìûøäûð.
Ì.Êàçûìîâñêè 1938-úè èëäÿ Àçÿðáàéúàíûí ßìÿêäàð
àðòèñòè àäûíà ëàéèã ýþðöëìöøäöð.
Àçÿðáàéúàí òåàòð òàðèõèíäÿ ýþðêÿìëè éåð òóòàí
Ìèðìàùìóä Êàçûìîâñêè 1940-úû èë äåêàáðûí 1-äÿ âÿôàò åòìèøäèð.
ßÄßÁÈÉÉÀÒ
ÑÈÉÀÙÛÑÛ
Ùàããûíäà
v Úöìøöäëö Ù. Ìèðìàùìóä
Êàçûìîâñêè.-Á.:Àçÿðíÿøð, 1972.-74 ñ.
* *
*
v Xatirÿ gecÿsi: [Mirmahmud Kazûmovskinin
anadan olmasûnûn 90 illiyinÿ hÿsr olunmuø gecÿnin ke÷irilmÿsi haqqûnda mÿlumat]
//ßdÿbiyéat vÿ incÿsÿnÿt.- 1974.-
27 apr.-Ñ.4.
v Kazûmovskilÿr: [Gþrkÿmli
teatr xadimlÿri Mirmahmud, Rauf vÿ ßlÿkbÿr Kazûmovskilÿr haqqûnda] //Panorama.-
1998.- 23 iyul.- S. 4.
v Mehdixanlû T. Èøûqla qaranlûq arasûnda: [Rejissor,
äramaturq, ßmÿkdar artist Mirmahmud Mirÿlÿkbÿr oülu Kazûmovski haqqûnda]
//Azÿrbaycan.- 2005.- 4 dek.- S. 5.
Àéòÿí Àáäóëëàéåâà
ÁÈÇÈÌ ÌÖßËËÈÔËßÐ
|
Àáäóëëàéåâà
Àéòÿí - Äèéàðøöíàñëûã åëìè áèáëèîãðàôèéà øþáÿñèíèí 1 äÿðÿúÿëè
ðåäàêòîðó
Àëûøîâà Íàèëÿ - Êèòàáõàíà ñèéàñÿòè âÿ ìåòîäèê ðÿùáÿðëê øþáÿñèíèí àïàðûúû
åëìè èø÷èñè
Áàáàéåâà Àðçó - Äèéàðøöíàñëûã åëìè áèáëèîãðàôèéà øþáÿñèíèí áþéöê
áèáëèîãðàôû
Áÿøèðîâà
Ùèúðàí - Äèéàðøöíàñëûã åëìè áèáëèîãðàôèéà
øþáÿñèíèí Û äÿðÿúÿëè ðåäàêòîðó
Úàùàíýèðîâà Ìÿùÿááÿò - Äèéàðøöíàñëûã åëìè áèáëèîãðàôèéà
øþáÿñèíèí áþéöê
áèáëèîãðàôû
Åìèíîâà
Ñàìèðÿ - Êèòàáõàíà ñèéàñÿòè âÿ ìåòîäèê ðÿùáÿðëèê
øþáÿñèíèí áàø áèáëèîãðàôû
ßùìÿäîâà Çÿìèíÿ - Ìÿäÿíèééÿò öçðÿ åëìè èíôîðìàñèéà øþáÿñèíèí áàø
êèòàáõàíà÷ûñû
ßëÿñýÿðîâ
Áÿéáàëà - Êèòàáõàíà ñèéàñÿòè âÿ ìåòîäèê ðÿùáÿðëèê
øþáÿñèíèí áþëìÿ ìöäèðè
Ùöñåéíîâà Ýöëøÿí - Äèéàðøöíàñëûã åëìè áèáëèîãðàôèéà øþáÿñèíèí áþéöê
êèòàáõàíà÷ûñû
Èáðàùèìîâà
Ìÿòàíÿò
- Äèéàðøöíàñëûã åëìè áèáëèîãðàôèéà øþáÿñèíèí áþëìÿ ìöäèðè
Èñàéåâà
Ñÿàäÿò -
Êàäðëàð øþáÿñèíèí ìöäèðè
Ãÿäèìîâà
Ñàðà -
Êèòàáõàíà ñèéàñÿòè âÿ ìåòîäèê ðÿùáÿðëèê øþáÿñèíèí áàø êèòàáõàíà÷ûñû
Ãóëóéåâà
Ýöëàíÿ - Äèéàðøöíàñëûã åëìè áèáëèîãðàôèéà øþáÿñèíèí áþéöê áèáëèîãðàôû
Ãóëàìîâà
Çåíôèðà - Êèòàáõàíà ñèéàñÿòè âÿ ìåòîäèê ðÿùáÿðëèê
øþáÿñèíèí áàø êèòàáõàíà÷ûñû
Ìÿììÿäîâ
Ìÿììÿä - Êèòàáõàíà ñèéàñÿòè âÿ ìåòîäèê ðÿùáÿðëèê
øþáÿñèíèí áþëìÿ ìöäèðè
Ìåùðÿëèéåâà
Ñàãèáÿ - Êèòàáõàíà ñèéàñÿòè âÿ ìåòîäèê ðÿùáÿðëèê øþáÿñèíèí áàø áèáëèîãðàôû
Ñàäûõîâà Äèëøàä - Ìÿäÿíèééÿò öçðÿ
Åëìè Èíôîðìàñèéà øþáÿñèíèí ìöäèðè
ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ
ÊÈÒÀÁÕÀÍÀ ÈØ×ÈËßÐÈÍÈÍ ÈÊÈÝÖÍËÖÊ ÑÅÌÈÍÀÐ ÌßØÜßËßËßÐÈÍÈÍ
ÒßÕÌÈÍÈ ÌÞÂÇÓËÀÐÛ ……………………………..…………... 5
ßËÀÌßÒÄÀÐ Âß ÒÀÐÈÕÈ ÝÖÍËßÐ-2007………………………….. 14
ßÇÈÇ ßËÈÉÅÂ-110……………………………………………….. 25
ÂÈÄÀÄÈ ÁÀÁÀÍËÛ-80…………………………………………..... 28
ÌÈÐßËÈ ÃÀØÃÀÉ-100……………………………….….……...... 31
ÐÓÙÓËËÀ ÀÕÓÍÄÎÂ-110……………………………………...... 34
ÆÀÍ ÁÀÒÈÑÒ ÌÎËÉÅÐ-385……………………………………….. 36
ÀÔÀà ÌßËÈÊÎÂÀ–60…………….………………..…………..... 39
ÍÀÇÈÌ ÙÈÊÌßÒ-105……………………………..…….……... 41
ßËÈÑÞÙÁßÒ ÑÓÌÁÀÒÇÀÄß-100…….………………….……….... 45
ÁßÙÐÓÇ ÊßÍÝßÐËÈ-115…………………………………........... 48
ÀÜÀÌÓÑÀ ÀÕÓÍÄÎÂ-75……………………………………....... 51
ÉÓÑÈÔ ßÇÈÌÇÀÄß-90………………………………………........ 54
26 ÔÅÂÐÀË ÕÎÚÀËÛ ÔÀÚÈßÑÈ……………………………….......... 58
ÌÀÍÀÔ ÑÖËÅÉÌÀÍÎÂ –95…………………………………........ 63
ÁÅÉÍßËÕÀËà ÃÀÄÛÍËÀÐ
ÝÖÍÖ…………………………........... 67
ÇÀÙÈÄ ÕßËÈË –65…………………………………………......... 71
ÀËÌÀÑ
ÈËÄÛÐÛÌ-100…………..…………………………...... 74
ÊÈÒÀÁÕÀÍÀ
ÈØ×ÈËßÐÈÍÈÍ Û ÃÓÐÓËÒÀÉÛ……………................ 78
ÌßÌÌßÄ
ÙÖÑÅÉÍ ÒßÙÌÀÑÈÁ-100 ……………………..…........ 79
ßÔÐÀÑÈÉÀÁ ÁßÄßËÁßÉËÈ-100………………………………...... 82
ÍßÑÈÁß ÇÅÉÍÀËÎÂÀ-90…………………………………........... 84
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÉÀÇÛ×ÛËÀÐÈÒÒÈÔÀÃÛ- 75…………………………………….. 88
ÞÌßÐ ÔÀÈà ÍÅÌÀÍÇÀÄß-135…………..…….…….…….......... 90
ÌÎËËÀ ÏßÍÀÙ ÂÀÃÈÔ-290…………………..…………………. 93
ßÑÝßÐ ÀÜÀ ÝÎÐÀÍÈ-150…………………...…………............... 95
ÐÀÓÔ ÙÀÚÛÉÅÂ-85………………………………….................. 97
ÌÈÐÇß ßËßÊÁßÐ
ÑÀÁÈÐ-145……………..…….…................ 101
ÂÀËÅÙ ÁßÐØÀÄËÛ-80………………….……………….............. 105
ÁÖËÁÖË-110……………………………………………….…... 108
ÅËÄÀÐ ÁÀÕÛØ-60……………………………………………...... 113
ÒÀÜÛ ØÀÙÁÀÇÈ ÑÈÌÓÐÜ-115…………………….……………...... 116
ÌÈÐÇß ÔßÒßËÈ ÀÕÓÍÄÎÂ-185………………………….............. 118
ÍÈÉÀÇÈ-95…………………………………………………....... 123
ÕÓÐØÓÄ ÁÀÍÓ ÍÀÒßÂÀÍ-175………………………………....... 126
ÌÖÑËÖÌ ÌÀÃÎÌÀÉÅÂ-65…………………..……………......... 130
ÌÈÐÂÀÐÈÄ ÄÈËÁÀÇÈ-95…………………………..…………........ 133
ÁÀÊÛ ÄÞÂËßÒ ÓÍÈÂÅÐÑÈÒÅÒÈÍÈÍ
ÊÈÒÀÁÕÀÍÀ×ÛËÛà ÔÀÊÖËÒßÑÈ-60……………...………………... 137
ÌÓÑÒÀÔÀ ×ßÌßÍËÈ-65………………….....…………..……...... 141
ÉÓÑÈÔ ÂßÇÈÐ ×ßÌßÍÇßÌÈÍËÈ-120…………………..……...........
144
ÑßÌßÄÁßÉ ÌÅÙÌÀÍÄÀÐÎÂ-150 ……………………………..... 147
ÌÅÙÄÈ ÑÅÉÈÄÇÀÄß-100………………………..………….......... 150
ÊßÐÈÌ ÊßÐÈÌÎÂ-90………………………………….……....... 153
ßÙËÈÌÀÍ
ßÌÈÐÀÑËÀÍÎÂ-60……………...…………………….
156
ÚßÌÈË ßËÈÁßÉÎÂ-80……………………..………….……….... 162
ÕÓÄÓ ÌßÌÌßÄÎÂ-80…………………………………….......... 165
ÍßÑßÍ ßËÈÉÅÂ-100………………………………………….......
168
ÞÌßÐ ÅËÄÀÐÎÂ-90…………………........................................
172
ÔßÐÙÀÄ ÁßÄßËÁßÉËÈ-60…………………………..………........
175
ÌÈÐÇß ØßÔÈ ÂÀÇÅÙ-215……………………………………......... 178
ÌÎËËÀ ÂßËÈ ÂÈÄÀÄÈ-300……………………………..…............ 181
ßÙÌßÄ ÚÀÂÀÄ-115…………………………………................. 183
ÌÈÐÇß ÌßÍÑÓÐ-120…………………………………….............
186
ÑÅÉÈÄ ÙÖÑÅÉÍ-100………………………………………........... 188
ÌÈÐÌÀÙÌÓÄ ÊÀÇÛÌÎÂÑÊÈ-125…………………….…….…...... 191
Áèçèì
ìöÿëëèôëÿð……………………...……………............ 194
2007-ÚÈ ÈË
Ö×ÖÍ
ßËÀÌßÒÄÀÐ
Âß ÒÀÐÈÕÈ ÝÖÍËßÐ
ÒßÃÂÈÌÈ
Íÿøðèééàò
ðåäàêòîðó: Ò.Àüàìèðîâà
Êîððåêòîð: Ø.ßùìÿäîâà
Êîìïöòåð äèçàéíû: Ñ.Èñàéåâà
Å-ìàèë:
àíë @ àçíåò. îðý