ӘLİ AŞI VӘ VӘLİ AŞI
Qafqaz maarif popeçiteli yerli camaat
mәktәblәrindәn ötrü tәzә proqram
göndәrib vә bu proqrama görә haman
mәktәblәrdә ana dili hәftәdә 6
dәrs, rus dili dә hәftәdә 12 dәrs
olacaqdır.
Popeçitel cәnablarının bunu
belә etmәkdәn mәnzuru budur:
"Yerli ibtidai mәktәblәrin
mәqsәdi yerlәrin mәnәvi vә әqli
tәrәqqilәrinә kömәk etmәk vә
habelә onların zindәganlığını
yaxşılatmaq üçün yol açmaqdır. O biri
tәrәfdәn dә onların arasında rus dilini
yaymaq vә ümumi vәtәnpәrәstlik yolunda rus
millәti ilә yaxınlaşdırmaqdır".
Çox gözәl, indi görәk aya,
ibtidai mәktәbdә ana dilinin 6 vә rus dilinin 12
dәrs olmağı ilә popeçitel
cәnablarının bu qәşәnk sözlәri
çin olarmı? Görürsәn ki, bir çox adamlar
15-20 il rusca oxuyurlar, sonra әllәrinә qәlәm
alıb rusca bir şey yazırlar vә bir rus qәzeti
idarәsinә göndәrib tәvәqqә
edirlәr ki, çap olunsun. Qәzet müdiri
mәqalәni oxuyub cırır vә deyir ki, çox
bisavad yazılıbdır. Bәs, mәlum olur ki, rus dili
çox çәtindir vә onu bir millәt arasında
"yaymaq" üçün vә o adamları rusca
savadlı elәmәk üçün әqәllәn
8-9 klaslı mәktәblәr açmaq lazımdır.
Halbuki ibtidai mәktәblәrdә 3-4 il
oxunur vә uşaq nә qәdәr sәyli olsa da 3-4
ilin әrzindә o qәdәr rusca bilәr ki, axırda
bir gün bir rusla danışsa, onun da başına mәnim
başıma gәlәn iş gәlәr. Mәn ibtidai
mәktәbdә 4 il oxuyub, hәr il naqrad ilә
klasdan-klasa adlayırdım vә o mәktәbdә ki,
hürriyyәt zamanından irәli idi, gündә bir saat
öz dilimizdә vә qalan saatları da rus dilindә
oxuyurduq. Mәktәbi qurtardım. Bir gün atam mәni
götürüb dedi ki, gedәk bir rusla
danışacağam, mәnә dilmanclıq elә. Getdik.
Atam dedi, mәn tәrcümә elәdim. Rusca bildiyim
sözlәrin heç birini müzayiqә elәmәdim.
Rus qulaq asdı, asdı, axırda dedi ki, "niçeqo ne
ponyal", yәni heç zad anlamadım. Bir-birimizә
baxa-baxa qaldıq. Axırda atam bir ermәni
çağırdı, gәlib bizә dilmanclıq
elәdi. Evә qayıdarkәn atam mәnә deyirdi:
heyif sәnә xәrclәdiyim pullar!
O ki, qaldı ana dilinin azalmasına vә 6
dәrs olmasına, onda da yenә gündә uşaq bir
saat dәrs oxumaqla axırda ancaq öz adını vә bir
dә atasının adını yazmaq bilәr vә bir
gün olar ki, onun da başına mәnim başıma
gәlәn iş gәlәr. Mәktәbi
qurtardıqdan sonra bir gün qonşunuz mәnә
müsәlmanca bir kağız yazdırdı vә
göndәrdi. 15 gündәn sonra qonşumuz mәnә
bir kağız verdi ki, oxuyam. Mәn kağıza bir
qәdәr baxıb, bunu oxudum ki, әvvәla, sәlamat
olasınız vә saniyәn, bu tәrәfin
әhvalını.... Burada dayandım vә gözümü
kağıza zillәdim vә gördüm ki, dalını
oxuya bilmirәm. Ha səy elәdim, ancaq tәk bir
"yaxşı" sözünü oxuya bildim. Sonra bir
dükançı haman kağızı oxuyub,
bilmişdilәr ki, kağız yazan şikayәt edib deyir
ki, yazdığınız kağızı oxuya bilmәdim.
Kağız yazanda bir savadlı adama yazdırın ki,
yaxşı oxumaq olsun.
Bu әhvalatdan sonra atam az qalmışdı
ki, mәni başmaqçı yanına şagird qoysun, amma
mәn qaçdım.
Bu proqramı popeçitel cәnablarına
tәlqin edәn maarif nәzarәtini inandırıram ki,
camaat mәktәbindә rus dilinin artması vә ana
dilinin azalması ilә yerli әhali "mәnәn
vә әqlәn tәrәqqi edib
zindәganlıqlarının yaxşılaşması
üçün yol tapmazlar" vә "ruslarla da
yaxınlaşıb ümumi vәtәnpәrәst"
olmazlar, bәlkә, Әli aşından da, Vәli
aşından da olub, axırda avara vә bәdbәxt
olarlar.
Hәqiqәt halı nәzәrә almayıb, qәşәng-qәşәng sözlәr demәk çox asandır.