AĞAMӘSİH ŞİRVANİ
Ağamәsih Şirvani Mustafa xanın
zәmani-hökumәtinin ibtidasında Şirvanda
olurmuş, özü dә kamil bir vücud imiş;
tәbi-şeriyyәsi dә var imiş. Ağamәsihin
nәslindәn indi dә Şamaxıda vardırlar.
Belә ki, möhtәrәm әdibimiz Sultan Mәcid
Qәnizadәnin mәrhum şair dördüncü
babası hesab olunur.
Ağamәsih Molla Pәnah Vaqifin vә Molla
Vәli Vidadinin müasiri olduğuna görә,
әşar vә tәrzi-kәlamı onlarınkına
artıq dәrәcәdә bәnzәyir.
Mәşhur qövlә görә, Ağamәsih
hicrәtin on üçüncü әsrinin ibtidasında
İranda vәfat etmişdir. Mirzә Yusif Qarabağinin
mәcmuәsindә Ağamәsih Şirvaninin
kәlamından bir müxәmmәs vә bir
müәşşәr tәb olunmuşdur vә bunlardan
әlavә Zaqafqaz müftisi Hüseyn әfәndi Qaibov
hәzrәtlәrinin "Mәcmuә"sindә
Ağamәsihin bәzi kәlamı yazılıbdır. Onlardan
nümunә üçün bir neçәsi burada zikr
olunur.
Müәşşәri-Ağamәsih
Şirvani:
Ey türfә nigari-mahruxsar,
Ey huriliqa, firiştәkirdar,
Bu hüsn ilә olmamışkәn izhar,
Oldun mәni-dilşikәstәyә yar.
Bilmәn necә hiylә qıldı
әğyar,
Sonra sәni mәndәn etdi bizar.
Bәs indi sözüm budur ki, tәkrar
Bir ad ilә et mәni günәhkar.
Al dәstinә tiğ, durma, zinhar,
Öldür mәni, olsun әllәrin var!
Ey hüsni-cәmali mahparә,
Әhvalıma qılma sәn nәzarә.
Yar oldu rәqib sәn nigarә,
Oldun mәnә yağı varә-varә.
Salsan mәni ahi-pürşәrarә,
Yox mәndә rizadәn özgә
çarә.
Rәhm etsәn әgәr
mәni-fikarә,
Salmaz mәni qәm bu ruzigarә.
Xәlvәt özünü çәkib
kәnarә,
Bir könlünә eylә istixarә.
Tәqsirimi söylә aşikarә,
Öldür mәni, olsun әllәrin var!
Ey rәngi-üzari şöleyi-nur,
Qılmana misal, nisbәti-hur,
Bir şux ki, oldu hüsnә mәğrur,--
Çox olmaz onun әdası mәnzur.
Gәl, sәn dәxi qılma
fitnәvü şur,
Etmә özünü bu tövr
mәşhur.
Ta vәsldәn eylәdin mәni dur,
Ancaq ki, budur dilimdә mәzkur,
Üftadeyi-eşqә eylәmә zur,
Qoyma mәni dәrd evindә rәncur.
Xublәrdә әgәr bu isә
dәstur,
Öldür mәni, olsun әllәrin var!
Ey şah, dәrindә bir gәdayәm,
Yad etmә mәni ki, aşinayәm.
Kuyindә әgәrçi xaki-payәm,
Bil qәdrimi, eyni-kimyayәm.
Әfsaneyi-dәrdi-bidәvayәm,
Hәrçәnd ki, eşqә mübtәlayәm,
Sәrkәşteyi-möhnәtü
bәlayәm,
Әhvalı şikәstә,
binәvayәm,
Sirrini desәm üzü qarayәm,
Baş ilә ayağına fәdayәm,
Bu mәslәhәtә ki, mәn
rizayәm:
Öldür mәni, olsun әllәrin var!
Ey qәtlimә eylәyәn iradәt,
Mәqsudinә yet sәhih-sәlamәt!
Açılsa әgәr bu
babi-rәhmәt--
Kim, hasil olur mәnә bәşarәt,
Qalmam mәni-namurad rahәt,
Daha haçan eylәrәm şikayәt?
Sәndәn bunu istәrәm
nәhayәt,
İqrarına olma bidәyanәt.
Can mәndә sәninkidir әmanәt,
Al, sonra ki, çәkmәyim
xәcalәt.
Düşmәz әlә daxi böylә
fürsәt:
Öldür mәni, olsun әllәrin var!
Ey gül, desәlәr Mәsihә qafil,
Bir özgә nigarә oldu mail,
Tәhqiq elә kim, dolansa yüz il,
Sәndәn dәxi qeyrә
vermәzәm dil.
Әrzim bu ki, eylәmә tәğafil,
Bir ğövrә yetiş,
günahımı bil,
Cәm et neçә әhli-hali-aqil,
Onlardan hәqiqәt eylә hasil.
Gәr şәr hәmin budur müqabil,
Mәn hәm oluram bu әmrә qail.
Gördün iki şahid oldu adil,
Öldür mәni, olsun әllәrin var!
Müxәmmәsi-müstәzadi-naqisi-Ağamәsih:
Ey şux, ruxun gün kimi әşyayә
mücәlla,
Üşşaqә
tәmaşayi-cәmalın fәrәhәfza,
Mәnadә rümuzi-dәhәnin
elmi-müәmma,
Sәn kimi tapılmaz büti-ziba
sәnәm әsla,
Hәr zib sәnә süni-xuda birlә
mühәyya,
Daxi nә bәzәnmәk?!
Mәşşatә nә lazım
sәnә, ey afәti-dövran--
Kim, eylәmisәn ayinәni
hüsnünә heyran?
Nazik üzünә ğazә nigah
etsә, düşәr qan,
Tәpsin gözünә sürmәsini
әhli-Sifahan,
Çeşmi-siyәhin kim, ala hәr
işvәdә yüz can,
Daxi nә bәzәnmәk?!
Bәzm içrә yüzündәn
götürәn dәmdә niqabın,
Qanını lәbin şişәyә
tutdu meyi-nabın,
Başına hәva gәldi
qәdәhlәrdә hübabın.
Bitab düşüb saqi, nә mümkün
verә tabın?
Yıxdın evini mәn kimi min
xanәxәrabın,
Daxi nә bәzәnmәk?!
Basanda qәdәm naz ilә seyr
etmәyә bağә,
Ruyin gülü sәhrayә qovub, lalәni
dağә,
Gәr bәrki-hәna düşsә,
әcәb yox, әl-әyağә,
Şayәstә deyil al vәrәq al
yәnağә,
Gündüz günә bәnzәr,
gecә mәhtabü çirağә,
Daxi nә bәzәnmәk?!
Ey qamәti sәrvü lәbi
qönçә, ruxi lalә,
Göz mәrdümәki mәhv ruxunda
xәtü xalә,
Zülfi-siyәhin mahi-ruxun dövrünә
halә,
Peyvәstә qaşın göydә urar
tәnә hilalә.
Kim görsә deyәr sәlli-әla
beylә cәmalә,
Daxi nә bәzәnmәk?!
Ey tazә lәtafәt çәmәni
içrә güli-tәr,
Olmaz bu nәzakәt belә bir şuxә
müyәssәr,
Tәbdili-libas etsә, deyil mәn
sәrasәr,
Bilütfdürür qeyri-vәfakar
mükәrrәr,
Nәqqaşi-qәza kim, sәnә
vermiş belә zivәr,
Daxi nә bәzәnmәk?!
Lütfündә Mәsiha dilәr asarü
mәqalat,
Ol Xızr kimi abi-dil ilә rәhi-zülmat,
Sәndәn aparır feyz
bәdәni-mürdeyi-mirat,
Heyhat! Bu növ ilә nәzirin ola, heyhat!
Mәhtab kimi alәmә mәqbulluğun
isbat,
Daxi nә bәzәnmәk?!
Ağamәsihin burada zikr olunan hәr iki
kәlamı onun tәbinin mövzun vә
güşadә olmağına dәlalәt elәyir.
Bәzi әbyatı hüsnü lәtafәtdә Molla
Pәnah Vaqifin kәlamına bәrabәrdir ki,
gözәl mәdhindә onun yazdığı kәlam
yuxarıda zikr olundu.
Ağamәsih dәxi bir kәlamında
Vaqif kimi hәqiqi gözәlliyin nişan vә
әlamәtlәrini bir-bir zikr edib, zahiri gözәllik
vә mәlahәtlә bәrabәr, gözәlin
әslü nәsәbini dәxi mülahizә edib,
onları әvvәlinci şәrtlәrdәn hesab
elәyir:
Әvvәla şәkk olmaya
zati-әbavü cәddinә,
Demәyә bir kimsә
hәrfi-namünasib rәddinә,
Yetmiş ondördgecәlik ay tәk
büluğ hәddinә,
Çün şәbi-yelda qәra
saçı bәrabәr qәddinә,
Hәm mübarәk başı
misli-qübbeyi-mina gәrәk.
Özgә bir müxәmmәsindә
Ağamәsih әhli zәmanәdәn şikayәt
edib deyir:
Dila, etmә tәvәqqe, rastguluq qanda
qalmışdır,
Qәrinә özgәdir, bunlar
keçәn dövranda qalmışdır,
Nәmәkdә qәdrü qiymәt,
nә kәramәt nanda qalmışdır,
Bәla çәkmәkliyә nә
tabü taqәt canda qalmışdır,
Nә asari-şәfa bimar üçün
dәrmanda qalmışdır.
Olubdur qәlb xain, hәq bilir bir paktinәt
yox,
Düşәndә satmayan dünyada dinin
hiç millәt yox,
Zükur әqsamının tәbindә
әsla doğru beyәt yox,
Ünas әhlindә bir zәrrә
hicabü şәrmü ismәt yox,
Tәriqi-adәmiyyәt yolda, nә
әrkanda qalmışdır.
Havalı kimsәlәr
bәhri-hәramә misli-yelkәndir,
Nә yan olsa, çәkәr mәllahı,
nәfsin kәştisi tәndir,
Dolanır qәhrü zülmә
sahili-insafdәn gendir,
Nә fәrq edәn hәlalı
dari-dünyadә müәyyәndir,
Nә xövfi-axirәt xәlq
içrә nahәq qanda qalmışdır.
Tutan, mәlum, yox şәri-rәsuli,
әmri-allahi,
Rәiyyәtlәr qılır dәstgah
hәr beş gündә bir şahi,
Cәlәbdir şiveyi-ülfәt, bu
rәmzin kimdir agahi,
Sәdaq oxu kimi gәctәblәr
almış nәzәrgahi,
Olar kim, doğrudur әyri qılıc tәk
yanda qılmışdır.
Mәsiha, kәs tәәllüq bu cahandan
kim, xәsarәt var,
Nә tәsiri-dua zahir,
әrәnlәrdә nә himmәt var,
Nә alimlәrdә şәriyyәt,
nә bәylәrdә әdalәt var,
Nә bir doğru sözü xәlqin,
nә bir kәsdә dәyanәt var,
Hәqiqәt aşinadә, nә vәfa
yaranda qalmışdır.
Ağamәsihin bu müxәmmәsindә
müasiri Vaqif kimi öz zamanının xalqından,
onların düruğgu, nәmәkhәram,
qәdrbilmәz, bivәfa vә bidәyanәt
olmaqlarından şikayәt edib, dünyada düzlük
vә doğruluğun nabud olmağından fәryad
elәyir vә ziyadә tәәssüflә haram
ilә halalın mabeynindә tәfavüt
qoyulmadığını, şәrmü hәyanın
vә dini-islamın unudulmağını vә axirәt
xövfü xalqın qәlbindәn
çıxmağını, insaf vә mürüvvәtin
әdәmini izhar edib, öz-özünә xitabәn
deyir: Mәsiha, bu cahandan vә onun әhlü
naәhlindәn әlaqәni kәs; bir yerdә ki, duada
tәsir, әrәnlәrdә himmәt vә
qeyrәt, alimlәrdә zöhdü tәqva,
bәylәrdә әdalәt, dostlarda sәdaqәt
qalmaya vә doğru yerinә әyri işlәnә,
daha orada nә xeyir vә bәrәkәt vә nә
zindәkanlıq?!...
Bu sәbәblәrә görә
şair vaxtının çoxunu qürbәtdә
keçirib vә axırda qürbәtdә dәxi
canını can yaradana tәslim etmişdir.