AĞAİSMAYIL ZӘBİH
Ağaismayıl Zәbih Gәncәnin
adlı şairlәrindәn birisi hesab olunur.
Ağaismayıl «Zәbih» tәxәllüsünü
götürmәkliyә sәbәb Hәzrәt
İsmayıl ilә bir isimdә (adaş)
olmağıdır. Çün Hәzrәt İsmayıl
hәqq-taalanın әmri ilә Mina dağına atası
İbrahim Xәlilullah tәrәfindәn zibh olunmaq
üçün aparılmışdı, o
münasibәtlә Ağaismayıl dәxi özü
üçün «Zәbih» tәxәllüsünü
intixab etmişdir.
Zәbih mühacirәtәn xeyli
müddәt Tәbrizdә iqamәt edib, orada ticarәt
әmrinә mәşğul olarmış vә bir
vaxtı orada tacirbaşılıq mәnsәbinә
dәxi yetişibdir. Dünyagörmüş vә
işaşıran bir vücud imiş. Bәzi
rәvayәtә görә, sonradan yenә
Gәncәyә müraciәt edib vә burada
hicrәtin 1285-ci ili tәxminәn 70 yaşında
vәfat edibdir. Amma sәhihi budur ki, mәrhum
Ağaismayıl vәtәninә müraciәt
etmәyib, Tәbriz şәhәrindә vәfat
edibdir.
Zәbih xoşxülq vә pürsavad bir
vücud imiş. Fars şairlәrinin
әsәrlәrindәn ittilan-kamili var imiş. Türk
vә fars dillәrindә müxtәlif şer vә
qәzәllәri vardır. Bundan әlavә Zәbih
ziyadә xoşnәvis imiş. Farsca divanı vardır,
heyfa ki, әlә keçmәdi. Mәktәbdar
Mirzә Sadıq «Fani» tәxәllüslә Zәbihin
arasında irsal-mәrsul vә tәatiyi-әfkar vüqua
gәlirmiş. Өz nәvәsi Xәlili tәlim
vә tәrbiyә üçün ilk dәfә
mәktәbә göndәrdiyi vaxt Mirzә
Sadığa yazdığı «Tövsiyәnamә»dәn
bir-iki beyti әhibbalarının xatirindә qalıbdır
ki, burada zikr olunur:
Ey ke, mәrdom yad girәd әz to tәlime-әdәb,
Vey ze әsrare-mәani, vaqef әz aslo nәsәb.
Gәr bovәd әz fәzlo elmәt
bәr Xәlile-mәn nәsib,
Nar bәr vey nur gәrdәd çon toi
әrbabe-rәb.
Vә yenә Mirzә Sadıq Faniyә
cavabәn yazdığı farsül-ibarә bir kәlamından
ancaq üç beyt әlә düşdü ki, onda
qocalıqdan şikayәt olunur:
Barilaha, kәs mәbada dәr cәhan
başәd әlil,
Hәr ke, şod piro әlil, an gәh
şәvәd xaro zәlil.
Ab çon besyar manәd dәr
qәdәh, gәrdәd kәsif,
Mәrd çon besyan xәsbәd
lacәrәm gәrdәd kәsil.
Noktegirira mәkon dәr şere-mәn
dәr qafiye,
Әz qәvafiye-to inca nist coz
lәfze-әmil.
Vә yenә Mirzә Sadıq «Fani»
tәxәllüs onun mәdhindә yazdığı bir
kağıza cavabәn bu beytlәri yazmışdır:
Xaleqol-әşar mixani mәra dәr
selke-nәzm,
Şaere-xoştәbra hәstәm
mәnәş әbde-zәlil.
Ruzo şәb duri hәmicuyәm әz in
darol-әdәm,
Reştei bәr gәrdәnәm
әfkәnde Musavo Xәlil[1].
[1]- Musa vә Xәlil -- hәr ikisi
şairin nәvәlәridir.
Ağa[ismayıl] Zәbihin hәr qisim
şerü kәlamları çox isә dә, heyfa ki,
әlә düşәnlәri az oldu. Onlardan bir
neçәsi burada tәb olunur.
Müxәmmәsi-Zәbih:
Bilmirәm bais nәdir, qәlbim dә
seyran istәmәz,
Könlümü tutmuş qübari-qәm,
gülüstan istәmәz,
Seyri-gülgәştü
sәfayi-bağü bostan istәmәz,
Bәrbәtü rudü
sürudi-lәhni-xoşxan istәmәz,
Mәrğzari-lalәvü nәsrinü
reyhan istәmәz.
Bәzi әşxası görürsәn
qәddi manәndi-әlәm,
Zәnn edirsәn bu vәfa rahındadır
sabitqәdәm,
Yaxşıraqdır belә
әşxasın vücudundan әdәm,
Hiylәvü mәkr ilә daim dildә
sövgәndü qәsәm,
Hәr qәsәm ki, yad edәr, guya ki,
üsyan istәmәz.
Neçә kәslәr var,
müsәlmandır deyirlәr adına,
Şeytәnәt fikrindәn özgә
şey düşmәz yadına,
Çox kәsin baisdir onlar fitnәvü
әfsadına,
Görgәc iblis onları söylәr tamam
övladına:
Getmәyin bu şәhrә kim, bu
şәhr şeytan istәmәz.
Bәzi kәs inkar edәr qanuni-şәri
ruzü şәb,
Bu şәriәtdan qılar qanuni-rusi
müntәxәb,
Etmәdi inkar hәqqi-Mustafa cüz
Bulәhәb,
Getmәzәm şәrә --
sölәrdi ol himari-biәdәb,
Bizlәrә şәr nә lazım kim,
bu, divan istәmәz.
Qalmayıb bir zәrrә bu
deyri-fәnadә rәğbәtim,
Az-çox var idi bu xәlq içrә
şanü şövkәtim,
Getdi әldәn, günbәgün artar
mәlalü möhnәtim,
İşrәtü nazü nәimә
qalmayıbdır ülfәtim,
Şövkәtü şanü
cәlalü hökm divan istәmәz.
Bu fәlәk gör kim, nә
rüsvayi-cahan etmiş mәni,
Acizü piri-әlilü natәvan etmiş
mәni,
Yoxsa bilmәm çәrxi-gәrdun imtahan
etmiş mәni,
Bivәfa kәslәr ilә çün
hәminan etmiş mәni,
Sәrfәraz etmәk mәni bu
çәrxi-dәvran istәmәz.
Görmәdim bu ruzigar әhlindә bir
sidqü sәfa,
Gördüm onları tamamәn
bidәyanәt, bivәfa,
Bir yalan sözdür adın qoymuş rәfiqü
aşina,
Yox Әli, ali-Әlidәn qeyri özgә
rәhnüma,
Өzgә bir ümmid ya bir özgә canan
istәmәz.
Etmә, ya rәb, hәşrimi
mәhşәr günü әğyar ilәn,
İmtahan etmә Zәbihi-binәvanı nar
ilәn,
Hәşrimi qıl
әrseyi-mәhşәrdә hәştü çar
ilәn,
Ol şәfii-ruzi-mәhşәr
heydәri-kәrrar ilәn,
Gәr ola yüz min mürid,
mürşidü sәlman, istәmәz.
İstәdim kuyi-vәfadә Qeys ya
Fәrhad olam,
Qoymadı bu çәrxi-gәrdun bir zaman
dilşad olam,
Qeyrәti-xәsmi-әduyә
gaveyi-hәddad olam,
İstәmәzdim bivәfalıq
rәsminә mötad olam,
Әylәşәn kәs
zövrәqә, әlbәttә, tufan istәmәz.
Ağaismayıl Zәbih bu
müxәmmәsindә Molla Pәnah Vaqif kimi öz
әsәrindә yaşayan adamların rәzil
әxlaqından vә çirkin övsafından söz açıb
onların bivәfa vә biar, biqeyrәt, mühil vә
yalançı olmaqlarını, haqqı inkar edib,
dini-mübini-Mustafadan uzaq düşmәklәrini, rus
zakonunu şәriәt qanununa tәrcih
etmәklәriini, dostluğun әvvәlinci şәrti
mәqamında olan sidqü dәyanәtdәn
bibәhrә olmaqlarını gözәl vә mövzun
şerlәr vasitәsilә bir-bir zikr qılır,
әhli-zәmanәdәn üz çöndәrir
vә Әliyyül-Mürtәzaya vә onun evladına
pәnah aparıb hәşr günündә onlardan
kömәk dilәyir.
Zәbihin bu kәlamında olan bir bәnd
«Molla Nәsrәddin» curnalında sabiqdә çap
olunmuş «Cәhәnnәm mәktubu»nu yada salır ki,
şeytan zәmanә adamlarından şikayәt edib deyir:
«Nahaq yerә mәni müttәhim edib hәr
mәqamü mәkanda mәnә lәnәt oxuyursunuz.
Neçә vaxt idi ki, mәn Firәngistana getmişdim
vә mәnim vücudum burada olmadığı halda
Adәm atanın övladı o qәdәr fәsad
vә şәrarәt törәtdi ki, o qәdәr
görülmәmiş işlәr tutdu ki, onlar mәnim
heç xәyalımdan da keçmәzdi». Sonradan
şeytan Adәm atanın övladı tutduğu fәsad
әmәllәri bir-bir zikr edib deyir: «Өzünüz
insaf edib söylәyin, bu işlәr mәnim
әmәlimdir, yoxsa sizin öz işlәrinizdir?»
Zәbih dәxi öz şәhәrinin
әhlindәn şikayәt edib deyir: Adlarını
müsәlman qoyan neçә kәslәr vardır ki,
şeytәnәtdәn başqa bir fikir vә
peşәlәri yoxdur. Onların xәyalı vә tamam
sәylәri ancaq adamların arasında fitnәvü
fәsad salmaqdır. Belә adamları iblis
gördükdә öz balalarına deyir:
Balalarım, daha siz bu şәhәrә getmәyin,
buranın әhli şeytan istәmәz. Bunlar özü
hәr qisim fәsad vә şәrarәt törәtmәkdә
bibәdәl vә mahirdirlәr....» Necә ki, Zәbih
deyir:
Neçә kәslәr var,
müsәlmandır deyirlәr adına,
Şeytәnәt fikrindәn özgә
şey düşmәz yadına,
Çox kәsin baisdir onlar fitnәvü
әfsadına,
Görgәc iblis onları söylәr tamam
övladına:
Getmәyin bu şәhrә kim, bu
şәhr şeytan istәmәz.
Bizim elmü mәrifәtdәn
bibәhrә olan әhlin şeytandan artıq fitnәkar,
şәrir vә fasid olmağını binәzir
şairimiz Abbas ağa Qaibov «Nazir» tәxәllüs
tәzә yazdığı «Molla vә şeytan»
ünvanlı hekayәsindә gözәl vәch ilә
bәyan edibdir. Bu hekayәnin barәsindә öz
mәqamında danışılacaqdır.
Cәnab Zәbihin yuxarıda yazılan
müxәmmәsindәn onun müqtәdir vә
xoştәb azәrbaycanlı bir şair olduğu
görünür. Onun aşağıda dәrc olunan
kәlamı bu qövlümüzün doğruluğuna
şәhadәt verә bilәr. Kәlami-Zәbih:
Mәnim bu pir olan könlüm cahanda bir cavan
istәr,
İçib mәst olmağa hәr dәm
şәrabi-әrğәvan istәr.
Gәhi eylәr tәkәllüm
iddiasın bәzmi-ürfanda,
Gәhi rәzm etmәyә
Rüstәmsifәt tirü kaman istәr.
Gәhi xaki-mәzәllәtdә tutar
Mәnsur tәk aram,
Gәhi Keyxosrovü Cәmşid tәk
tәxti-Kәyan istәr.
Gәhi azürdәvü dәrviş
İbrahimi-Әdhәm tәk,
Gәhi cahü
cәlali-Әrdәşiri-Babәkan istәr.
Mәqami-hәqqi tapmaqda olur gah Nasiri-Xosrov,
Gәhi ol Xosrovi-Pәrviz tәk
mülki-cahan istәr.
Gәhi azәrpәrәstü gah qibti,
gәh müsәlmani,
Gәhi bәrzәx, gәhi duzәx,
gәhi hurü cinan istәr.
Gәhi süflitәlәb
qәri-zәmindә gavü mahi tәk,
Gәhi ülvitәlәb
seyri-sәfayi-asiman istәr.
Gәhi Bәhluli-divanә, gәhi
Mollayi-Nәsrәddin,
Gәhi Buzәrcmehrü
şövkәti-Nuşirәvan istәr.
Gәhi Sәdiyü Hafiz, gәh Füzuli,
gah Xaqani,
Gәhi Bağdad, gәh Şiraz, gahi
İsfәhan istәr.
Gәhi Mollayi-Rumi, gәh Nizami, gah Firdovsi,
Gәhi Rumi, gәhi İran, gәhi Hindustan
istәr.
Gәhi dәrsi-sәbәqdә әcz
edәr şagirdi-mәktәb tәk,
Gәhi inşasına şagirdi-Mirzә Mehdi
xan istәr.
Mәnә tәn etmә, ey zahid, sәnin
zöhdün riyaidir.
Әgәr zikr eylәyәm vәsfin
sәnin, bir dastan istәr.
Bәsa zahidlәri gördüm sәnin
tәk sәy edәr, amma
Rәhi-tәhqiqi tapmaqda ona çox imtahan
istәr.
Xәrabәt әhlinin eşqini bilmәz
zahidü müfti,
Ona eşqin yolun göstәrmәyә
piri-muğan istәr.
Deyil vaqif rümuzi-eşqә
şeyxi-şәhrlә vaiz,
Olar gahi әlәf çeynәr, gәhi
arpa-saman istәr.
Vücudi-vәhdәti bilmәz nifasü
heyz mollasi,
Ona burhani-qate pәnbәdә bir
qәtrә qan istәr.
Tәriqәtdәn sual etsәk
nәcasәt fәslini söylәr,
Hәqiqәt kәlmәsindәn lal olur,
guya zәban istәr.
Tәriqi-hәqqi tanmaq, istәmәz
maziyü müstәqbәl,
Nә nәhvü sәrf, mәntiq, nә
bәyan ilә mәan istәr.
Mәcaz әhli hәqiqәt rahini tapmaqda
bimürşid,
Skәndәrvar olur aciz, dәlili-karvan
istәr.
Zәbiha, ruzi-mәhşәrdә
nәdir üsyanına fikrin,
Nәzәr lütf ilә gәr qılsa
әmiri-möminan istәr.
Bu şәrhin qilü qalından qübari-qәm
tutub könlüm,
Uçub könlüm quşu hәr
lәhzә Azәrbaycan istәr.
Mәrhum Zәbihin bu kәlamı mövzun
vә pürmәzmun kәlamlardan birisidir. Burada şair
müasiri Nәbati kimi, Şәms Tәbrizi
әleyhirrәhmәyә tәqlid vә
tәbәiyyәt izhar edәrәk könlünün
müxtәlif hallarını vә onda vaxtbәvaxt
vüqua gәlәn arzu vә tәmәnnaları
şәrh qılır.
Zәbih gәhi
xaki-mәzәllәtdә Mәnsur tәk aramyab olur
vә gahi Keyxosrov vә Cәmşid tәk tәxtü
taci-Kәyan tәlәb edir; gahi dәrvişsifәt azadәlik
xahiş elәyir vә gahi Әrdәşir Babәkan
kimi cahü calal şövqünә düşür;
gәh azәri, gәh qibti vә gәh müsәlman
olmaq fikrinә düşür; gәhi yerin altında
zәm olunan qızıl öküzdәn vә zorba
balıqdan söz açıb seyri-sәfayi-asiman
tәlәb edir; gәh bәrzәxi vә kahi dә
behişti-bәrindә hur, cinan tәmәnnalarına düşür
vә habelә şairin meylü könlü min
cürә müxtәlif halәtlәrә
düşüb cәnnәt vә cәhәnnәm
misallı bir-birinә zidd, bәrәks şeylәr
vә tәmәnnalar arzu elәyir. Bu qisim
rәngarәng halәtlәr ancaq hәqiqi şair misilli
qeyri-adi vә ziyadә әsaslı vücudların
tәbiәt va mәzaclarında müşahidә oluna
bilәr.
Zәbih öz hali-dilini vә müxtәlif
tәmәnnalarını zikr etdikdәn sonra
zahidi-zahirpәrәstin vәsfi-halına şüru edib
deyir: Ey zahid, mәnә tәn etmә, sәnin
zöhdün hәqiqi deyil, riyaidir. Siz zahidlәr
rümuzi-eşqә vaqif deyilsiniz, xәrabәt әhlinin
eşqini zahirpәrәst müfti vә vaiz bilә
bilmәz. Bu yolu göstәrmәk üçün
piri-muran lazımdır. Әgәr sizdәn
tәriqәt mәsәlәsindәn sual olunsa,
nәcasәt fәslini söylәrsiniz vә
hәqiqәt kәlmәsinin mәnasını dәrk
etmәklә әcz göstәrib, lal olub qalarsınız.
Zira bu kәlmәni şәrhü bәyan
etmәyә başqa fәsahәt vә
tәlaqәti-lisan gәrәkdir. O da ki, siz
firqәdә yoxdur.
Bu kәlamın axırkı beytindә
şair Azәrbaycan vilayәtini tәmәnna edib, sakin
olduğu şәhәrin qilü qalından şikayәt
edir:
Bu şәhrin qilü qalından qübari-qәm
tutub könlüm,
Uçub könlüm quşu hәr
lәhzә Azәrbaycan istәr.
Burada Zәbih
şikayәt elәdiyi şәhәr yәqin ki,
Gәncә şәhәridir. Aşağıda
yazılan müxәmmәsi-müstәzadında
әgәrçi şair bir növ Gәncәni
başdan tәrif vә tövsif qılır, vәli onun
әhalisinin eybü qüsuruna dәxi pәrdә
çәkmir, onları da nazik işarәlәr ilә
göstәrir vә bundan masәva әsil Azәrbaycan
ki, Zәbihin könül quşu uçub onun
tәrәfinә meyl edir, qәdim әsrdәn İran
dövlәtinә tabe vәsi bir vilayәtdir ki, onun
mәrkәzi Tәbriz şәhәridir. Hәr halda
şair uzun müddәt sakin olduğu şәhәr
әhlindәn rәncidә vә dilgir olub, başqa bir
mәhәlә köçmәyi arzu edir. Bu
mәhәl vәtәni-mәlufu Gәncәdirmi, yoxsa
Tәbrizdirmi, allah bilir.
Gәncә şәhәrindә
sükunәt edәn ruhanilәrin vә müxtәlif
әsnafların vә peşәkarların
vәsfi-şәnindә istehza vә kinayә tәriqi
ilә inşad etdiyi
müxәmmәsi-müstәzaddır:
Könlüm hәvәs eylәr ki,
qılım bir neçә әşar,
Әşari-dürәrbar.
Lal olmaya nitqim, edә tuti kimi göftar,
Ya
bülbüli-gülzar.
Bu rәsmdir әşarә olub talib besyar,
Çün
onda fәrәh var.
Xәlqin görürәm әksәrini
mәn kimi bikar,
Yüz
dәrdә giriftar.
Өvsafını bu şәhrin edәm
mәn sәnә izhar,
Ey
arifü huşyar!
Әvvәl sölәrәm mәscidi,
çün rövzeyi-cәnnәt,
Çox
var bu şәbahәt.
Olmaz bu cahanda belә
mәbәdgәhi-millәt,
Mehrabi-ibadәt.
Yox eyb ilә bir nәqsi onun
hәqq-hәqiqәt,
Banisinә
rәhmәt.
Memari onun tәrhini çәkmiş nә
qiyamәt,
Çox
rәnc ilә zәhmәt.
Gәlmәz bu cahan içrә dәxi bir
belә memar,
Bu
elmә sәzavar.
Mollalarının hәr biri әllamәdir
әlhәq,
Elm
onlara müştәq.
Qazisi qәzavәtdә Şüreyh idi
müvәssәq,
Fitvaları
bәrhәq.
Qanuni-şәriәt tapıb onlar ilә
rövnәq,
Sәn
söylә ki, sәddәq.
Sübh olduğu tәk әsrә kimi
dәrs de mütlәq,
Tәhsildir
әlhәq.
İlkindidәn axşama kimi
bәhsi-sәmavar,
Bir
elmdi düşvar.
Düşdü güzәrim hücreyi-axunda
çü yeksәr,
Gördüm
neçә kәslәr.
Dövründә oturmuş hәmә
әşxasi-müvәqqәrö[1],
Xoşqamәtü
mәnzәr.
Tәşbih elәdim hәr biri [bir]
Buzәrü Qәnbәr,
Salmanә
bәrabәr.
Guya dirilib tazәdәn Әmmar ilә
Yasәr,
Әshabi-peyğәmbәr.
Ricәt olub aya ki, gәlib
heydәri-kәrrar,
Bu
Cabiri-Әnsar.
[1]- Müvәqqәr -- möhtәrәm,
tәzim vә tәkrim olunmuş olan.
Vәsf eylәrәm әsnafları
cümlә bu minval,
Mәcmui
xoşәhval.
Azdır buları mәdh edә bir kimsә
mәhü sal
Yüz
şairi-nәqqal.
Tacirlәrini eyb edәnin nitqi olur lal,
Mәrdud
olu filhal.
Bu şәhrdә kiçik yüz iyirmi iki
baqqal,
Bir
danәdi qәssal.
Sahiblәrinә söylәsә hәr
kimsә ribaxar,
Müşrik
olu murdar.
Vәh, vәh, nә müәttәr
görünür firqeyi-dәbbağ,
Çün
buyi-sәrimsar.
Rövğәn küpünә daxil olub
cümleyi-sәbbağ[2],
Guya
ki, yeyib yağ.
Sәllaxü[3] kirişçi ikisi oldular
ortaq,
Sәrmayә
bağırsaq.
Ruxsarını әllafların gör nә
olub ağ,
Çün
pәşmi-Qarabağ.
[2]- Sәbbağ -- boyaqçı.
[3]- Sallax -- qoyun vә qaramal başı
kәsib soyan adam.
Tәbbaxlәri gör nә edәr
tәbxi-mülәzzәz,
Çoxlar
onu bilmәz.
Pitipәz ilәn paçәpәz,
ustadi-hәlimpәz,
Dükkanları
mәbrәz,
Kababçı әgәrçi buların
payinә gәlmәz,
Bunları
bәyәnmәz.
Halvaçıların mayәsidir
quyruğü bәkmәz,
Hәr
kim yeyә bilmәz.
Biçarә sabunçu qalıb
avarәvü bikar,
Өz
halına ağlar.
Bu sәfhәni gör kim, nә
Gülüstani-İrәmdir,
Mәxluqu
sәnәmdir.
Әfsus ki, bu şәhrin әhibbaları
kәmdir,
Guya
ki, әdәmdir.
Bәzi, görüpür, tatü cühud
ilә әcәmdir,
Sәrriştәsi
kәmdir.
Dәrd olsa әgәr bircә bu
dünyada, nә qәmdir?
Nә
cövrü әlәmdir?
Ya rәb, elәmә dәhrdә bir
kimsәni bimar,
Ya
qadirü qәffar!
Zakir ilә Vaiz o taydan gәli hәr
dәm,
Zakirliyә
möhkәm.
Arşın yarım ağ ilә olub
cümlә müәmmәm,
Ol
ömrlәri kәm.
Sirab edә bilmәz buları cud ilә
Hatәm,
Dinar
ilә dirhәm.
Eyvah, yaxın oldu yenә
mahi-mәhәrrәm,
Tutmaqlığa
matәm.
Mәmlüvv edәcәk mәnbәri
kirpilә ilanlar,
Bu
mәrsiyәxanlar.
Filcümlә İranın sölәyim
vәsfini mәnqul,
Ta
olmaya çox tul.
İranda mәgәr qәhtdi bir
adәmi-mәqul,
Hәm
layiqü mәqbul?
Bir gövdәnin adını qoyub nayibi-konsul,
Qılmış
bunu mәrsul.
Tәzkirә bahası deyibәn nahәq
alır pul,
Bu
zalimi-mәxzul.
Birdir buna dәrviş ilә
әfsungәrü tüccar,
Dәllakü
cәmadar.
Zәbihin bu müstәzadı artıq
mәharәtlә yazılıbdır. Bu kәlamda
sәbat, ciddiyyәt vә tәmkinlik ilә istehza
vә kinayә, ağlamaq ilә gülmәk,
şadlıq ilә qәm biri-birinә
qarışıbdır. Burada bilmәk olmur ki, şair
doğrudanmı Gәncәnin ruhanilәrini vә sair
sәnәt әhllәrini tәrif vә mәdh
elәyir, yoxsa onların üstünә gülür,
rişxәnd elәyir. Doğrudanmı Gәncә
mollaları әllamәdirlәr vә Gәncә qazilәri
ümuri-qәzavәtdә müvәssәqdirlәr?
Doğrudanmı qanuni-şәriәt onların
mübarәk vücudları sayәsindә rövnәq
tapıbdır vә sübhdәn әsrә kimi onlar
әziz vaxtlarını dәrsü bәhsdә,
tәlimü tәәllümdә keçirirlәr,
yoxsa şair zәrifanә onların üstünә
gülüb kinayә edir?
Şairin sözünә inanmaq olardı,
әgәr samavar mәsәlәsi araya
gәlmәsәydi. Hacıların vәsfinә
dәxi hamı inanardı, әgәr «ribaxarlıq»
sözü açılmasaydı. Әgәr şair
möhtәrәm hacıların ribaxar olmağını
inkar edib deyir ki, onlara bir kәs ribaxar deyә bilmәz,
desәlәr «müşrik olur murdar», vәli bu
sözlәrin kinayәtәriqi ilә
söylәnmәsinә şübhә yoxdur.
Çünki Gәncә tacirlәri faiz vә riba
almasaydılar, onların bu sifәti hәrgiz burada zikr
olunmazdı.
Firqeyi-dabbağdan sarmısağın vә
bağırsağın «buyimüәttәri»
gәlmәk sözlәrindәn şairin rişxәnd
etmәsi zahir olur.
Sonra şair tәbbaxları,
bitibişirәnlәri vә paçapәzlәri,
hәlimaşı bişirәnlәri, kababçı,
halvaçı vә sabunçuları öz
sәnәtlәrinә müxtәs sifәtlәr
ilә tәrif edib «pitipәz ilә paçapәz,
ustadi-hәlimpәzin» dükanlarını mәbrәzә
tәşbih edir. Bundan sonra әtibba sinfinә keçir
vә onların kәmyablığından şikayәt
edir, tapılanları da ya tat olur vә ya cuhud ki,
tәbabәt elmindә әsla
sәrriştәlәri olmur. Ancaq dәrd
üstünә dәrd artırırlar. Ol
cәhәtdәn şair deyir:
Ya rәb, elәmә dәhrdә bir
kimsәni bimar,
Ya
qadirü qәffar!
Xәtmi-kәlamda şair
mәhәrrәm ayında İrandan gәlәn
әqrәbsәnәt vә marsirәt vaiz vә
mәrsiyәxanları zikr edib, onların
tamahkarlığından vә biçarә
fәhlәlәri, dәrvişlәri,
әfsungәrlәri, dәllәk vә
camәdarları soyub çapovulçuluq edәn
nabәkar konsul nayiblәrinin zülmü
cövründәn dadü fәryad edir. Bundan mәlum
olunur ki, İranın viran olmağı vә onda әlan
müşahidә olunan binizamlıq vә
әdalәtsizlik xeyli zaman bundan müqәddәm
başlanıbdır. Mәrhum Zәbihin bu şeri
müstәzadı «Molla Nәsrәddin» curnalına әn
münasib vә onun mәslәkinә yaraşan
mәnzumәlәrdәn birisidir.
Zәbih öz әsrinin Mirzә Әlәkbәr Sabiri olub. Әfsus ki, onun da qәdri bilinmәyibdir vә әşarına rәvac verәn olmayıbdır.