MİRZӘ ӘLİXAN ŞӘMSÜL-HÜKӘMA "LӘLİ"

Mirzә Әlixan Şәmsül-hükәma tәvәllüd edibdir Tәbrizdә: 1261[1], vәfatı Tiflisdә: 1325[2]. Ata vә anası irәvanlıdırlar. Tәlim-tәrbiyәsi Tәbrizdә [olub] oranın mәdrәsәlәrindә. Әrәb vә fars dillәrindә lazım olan qәdәri mәlumat kәsb edibdir. Orada әttariyyat dükanı açıbdır vә bir zaman nüsxәbәndlik edib, sonraları oranın mәşhur tәbiblәrinin yanında filcümlә tәbabәt elmindәn mәlumat kәsb edibdir. Tәbabәt elmini tәkmil etmәk üçün Tehrana gedibdir vә orada elmini tamama yetirәndәn sonra dübarә Tәbrizә müraciәt edib, orada hәkimliyә mәşğul olubdur vә bir çox tәcrübә kәsb edibdir. Bә`dәn Misirә, İstambula vә hәtta Avropanın bәzi şәhәrlәrinә azim olub, öz bilik vә tәcrübәsini artırıbdır. Belә ki, İran tәbiblәrinin mәşhurundan birisi sayılırmış.

[1] 1845.

[2] 1907.

Bunlardan әlavә ziyadә fәsih vә şirinzәban olduğu üçün Tәbrizin әyanü әşrafı arasında özü üçün böyük hörmәt qazanıbdır vә onlar ilә hәmcәlis olubdur. Bu halda dәxi Lәlinin türfә sözlәri vә pürhikmәt kәlamları zәrbülmәsәl mәqamında istemal olunur. Bununla belә Lәlinin bir növ hәcvguluğa meyli var imiş vә bir çox hәcvlәri vardır ki, onların kitabımıza küncayişi yoxdur. "Şәmsül-hükәma" lәqәbini almağa sәbәb Müzәffәrәddin şahın Tәbrizdә vәliәhd olan vaxtlarda müqәrrәblәrindәn birisinә müalicә edib sağaltması olubdur vә bundan әlavә ona vәzifә dәxi tәyin olunubdur.

Mәddahlığa vә qәsidәguluğa çәndan meyli yoxmuş. Zatәn hürriyyәtpәsәnd vә azadәlik sevәn vә tәmәlluqdәn uzaq bir vücud imiş. Belә ki, çox böyük adamların vә sahibixtiyar şәxslәrin hәcvindәn özünü saxlamayıb, qüsurlarını haman hәcvlәrdә bәyan edibdir. Vaxtının çoxunu sәyahәtdә keçirәrmiş. Әksәr övqat Tiflisdә vә İslambulda olarmış. Әrfәüddövlә ilә böyük mürafiqәti varmış.

Mәaşı tәbabәt ilә keçәrmiş. Tәbi-şeriyyәsi ziyadә qüvvәli vә әşarı mövzun vә pürmәzmun. Әksәri türk lisanındadır. Çox gözәl qәsidәlәri, qәzәllәri, dübeytlәri vә növhәlәri vardır. Farsca dәxi hәr qisim abdar kәlamları vardır. Vәfatına sәbәb tәzyiqi-nәfәs olubdur.

Tiflisin istiliyi babında yazıbdır:

Bir deyәn yoxdur, ey xudavәnda,

Bu bәdәn qurquşundu, ya misdi?

Kürәxanә deyil bizim mәnzil,

Nәyә lazımdı bu qәdәr isti?

Bizim ev Mәkkә, mәn әrәb deyilәm,

Әrәbistan deyil bu, Tiflisdi.

Bu hava xәtti-istivadә gәrәk,

Sakinani-şimalә çox pisdi.

Bunu göndәr ki, özgә bәndәlәrin

Cümlәsi acü urü müflisdi.

Cücülәr doldurub kitab arasın,

Biri molla, biri müdәrrisdi.

Birәvü mığmığavü kor milçәk

Cәm olub, bir qәribә mәclisdi.

Şәhәri qızdırıb, çölü soyudub,

Bilmirәm bu necә mühәndisdi?!

Tiflisin yağışı barәsindә demişdir:

Bu yağışa dayanırmı dәmir, daş, görüm,

Qalaydı xeyrin, ilahi, qapında kaş görüm!

Yağış gәrәk çölә yağsın, nә şәhr, bazarә,

Nә xeyri var sәnә üstü başımı yaş görüm?

Bir aydı üst-başım zığdı, başmağım palçıq,

Özün mәlәklәr ilә bircә gün sulaş görüm.

Nә vaxt yağıbdı yağış, küçәlәrdә it boğulub,

Nә vaxt yağıbdı dolu, sındırıbdı baş görüm.

Bahalıq ildә acından ölәnlәri gördün,

Tapa bilir oların qırxı bir lavaş görüm?

MİRZӘ ӘLİXAN ŞӘMSÜL-HÜKӘMA "LӘLİ"

Mirzә Әlixan Şәmsül-hükәma tәvәllüd edibdir Tәbrizdә: 1261[1], vәfatı Tiflisdә: 1325[2]. Ata vә anası irәvanlıdırlar. Tәlim-tәrbiyәsi Tәbrizdә [olub] oranın mәdrәsәlәrindә. Әrәb vә fars dillәrindә lazım olan qәdәri mәlumat kәsb edibdir. Orada әttariyyat dükanı açıbdır vә bir zaman nüsxәbәndlik edib, sonraları oranın mәşhur tәbiblәrinin yanında filcümlә tәbabәt elmindәn mәlumat kәsb edibdir. Tәbabәt elmini tәkmil etmәk üçün Tehrana gedibdir vә orada elmini tamama yetirәndәn sonra dübarә Tәbrizә müraciәt edib, orada hәkimliyә mәşğul olubdur vә bir çox tәcrübә kәsb edibdir. Bә`dәn Misirә, İstambula vә hәtta Avropanın bәzi şәhәrlәrinә azim olub, öz bilik vә tәcrübәsini artırıbdır. Belә ki, İran tәbiblәrinin mәşhurundan birisi sayılırmış.

[1] 1845.

[2] 1907.

Bunlardan әlavә ziyadә fәsih vә şirinzәban olduğu üçün Tәbrizin әyanü әşrafı arasında özü üçün böyük hörmәt qazanıbdır vә onlar ilә hәmcәlis olubdur. Bu halda dәxi Lәlinin türfә sözlәri vә pürhikmәt kәlamları zәrbülmәsәl mәqamında istemal olunur. Bununla belә Lәlinin bir növ hәcvguluğa meyli var imiş vә bir çox hәcvlәri vardır ki, onların kitabımıza küncayişi yoxdur. "Şәmsül-hükәma" lәqәbini almağa sәbәb Müzәffәrәddin şahın Tәbrizdә vәliәhd olan vaxtlarda müqәrrәblәrindәn birisinә müalicә edib sağaltması olubdur vә bundan әlavә ona vәzifә dәxi tәyin olunubdur.

Mәddahlığa vә qәsidәguluğa çәndan meyli yoxmuş. Zatәn hürriyyәtpәsәnd vә azadәlik sevәn vә tәmәlluqdәn uzaq bir vücud imiş. Belә ki, çox böyük adamların vә sahibixtiyar şәxslәrin hәcvindәn özünü saxlamayıb, qüsurlarını haman hәcvlәrdә bәyan edibdir. Vaxtının çoxunu sәyahәtdә keçirәrmiş. Әksәr övqat Tiflisdә vә İslambulda olarmış. Әrfәüddövlә ilә böyük mürafiqәti varmış.

Mәaşı tәbabәt ilә keçәrmiş. Tәbi-şeriyyәsi ziyadә qüvvәli vә әşarı mövzun vә pürmәzmun. Әksәri türk lisanındadır. Çox gözәl qәsidәlәri, qәzәllәri, dübeytlәri vә növhәlәri vardır. Farsca dәxi hәr qisim abdar kәlamları vardır. Vәfatına sәbәb tәzyiqi-nәfәs olubdur.

Tiflisin istiliyi babında yazıbdır:

Bir deyәn yoxdur, ey xudavәnda,

Bu bәdәn qurquşundu, ya misdi?

Kürәxanә deyil bizim mәnzil,

Nәyә lazımdı bu qәdәr isti?

Bizim ev Mәkkә, mәn әrәb deyilәm,

Әrәbistan deyil bu, Tiflisdi.

Bu hava xәtti-istivadә gәrәk,

Sakinani-şimalә çox pisdi.

Bunu göndәr ki, özgә bәndәlәrin

Cümlәsi acü urü müflisdi.

Cücülәr doldurub kitab arasın,

Biri molla, biri müdәrrisdi.

Birәvü mığmığavü kor milçәk

Cәm olub, bir qәribә mәclisdi.

Şәhәri qızdırıb, çölü soyudub,

Bilmirәm bu necә mühәndisdi?!

Tiflisin yağışı barәsindә demişdir:

Bu yağışa dayanırmı dәmir, daş, görüm,

Qalaydı xeyrin, ilahi, qapında kaş görüm!

Yağış gәrәk çölә yağsın, nә şәhr, bazarә,

Nә xeyri var sәnә üstü başımı yaş görüm?

Bir aydı üst-başım zığdı, başmağım palçıq,

Özün mәlәklәr ilә bircә gün sulaş görüm.

Nә vaxt yağıbdı yağış, küçәlәrdә it boğulub,

Nә vaxt yağıbdı dolu, sındırıbdı baş görüm.

Bahalıq ildә acından ölәnlәri gördün,

Tapa bilir oların qırxı bir lavaş görüm?