MİRZӘ HAQVERDİ "SӘFA"

 

 

 

 

Mәrhum Mirzә Әlinin oğludur ki, sabiqdә Şuşa qazisi idi. Mirzә Haqverdi ziyadә dәqiq vә zәrif bir vücud idi vә әşarü kәlamından belә anlaşır ki, Şeyx Әttar vә Şәms Tәbrizi kimi böyük vә fazil әdiblәrin asari-cәlilәlәrindәn feyzü kamalat әxz edib, onların tutduğu tәriqü mәslәkdә müdavimәt edib şer deyәrmiş vә әşarının çoxusu fars dilindә yazılıbdır.

 

Qәzәli-Sәfa:

 

Әtәş fekәnde bәr çәmәn aho fәğane-ma

Çon suxt bağban beçәmәn aşeyane-ma.

 

Tarac kәrd zağe-siyәh busetane-ma,

Bәrçide şod ze bade-xәzan qolsetane-ma.

 

Zağe-siyәh ço kәrd neşimәn beşaxe-qol,

Xamuş gәşt bolbole-xoşnәğmexane-ma.

 

Ğeyr әz rәğib bәr dәre-to dadxah nist,

Key miresәd beguşe-to raze-nehane ma.

 

Sәhlәst gәr hezar cәfa bәr Sәfa resәd,

Ğeyr әz bәla nәdide tәne-natәvane-ma[1].

 

[1] Tərcüməsi:

Bizim ah-әfğanımız çәmәnә od vurubdur,

Ey bağban, çәmәndә bizim aşiyanımız da yandı.

Qara qarğa bizim gülüstanı qarәt elәdi,

Gülüstanımız xәzan yelindәn büzüşdü.

Qara qarğa gül budağında yuva saldığından

Bizim xoş nәğmәli bülbülümüz susdu.

Sәnin qapında rәqibdәn başqa dadına yetәn yoxdur,

Bizim gizli sirrimiz sәnin qulağına nә vaxt çatar?!

Sәfaya yüz cәfa yetsә dә, yüngüldür (eybi yoxdur),

Bizim zәif bәdәnimiz bәladan başqa heç nә görmәyib.

 

Mәsnәviye-Mirzә Haqverdi:

 

An ke, dur oftade әz Hendustan

An mәne-qәmdideәm, ey dustan!

An ke, dur oftad әz bostane-ons,

An mәnәm, ey tayerane-bağe-qods!

Baz seyre-alәme-can kәrde del,

Baz yade-әhde-canan kәrde del.

Balfekәn gәşt morğe-ruhe-mәn,

Dәr hәvaye-bağo rağo әncomәn,

Darәd әndәr sәr hәvaye-әndәlib,

Bәhre-qol darәd nәvahaye-ğәrib.

Aşeqe-mәhcur yade-vәsl kәrd,

Bin ke-Mәcnun meyle-suye-әsl gәrd.

Naleye-del huşәm әz sәr bord baz,

Yad әz yaro diyar avәrd baz.

Canebe-qolşәn mәgәr darәd hәvәs,

Rәxnәәfkәn gәşte morğ әndәr qәfәs.

Movtәne-әsli beyade-del fetad,

Kare-del bare-degәr moşkel fetad.

Ey dәriğa, şod bәharo qol qozәşt,

Şod çәmәn әfsordevo bolbol qozәşt.

Gәr cәrәsvarәm ze del xizәd fәğan,

Ney әcәb vamandei әz karvan.

Ey xoş an bәzmi ke, vәcde-hal bud,

Mәcmәi-ruhaniyan әhval bud.

Mәhfele-qodsi kәlamәş mәşqe-yar,

Mәclese-onsiyo şinәş eşqe-yar.

Ey xoş an dәrsi ke, Eşraqi bovәd,

Ey xoş an şәrhi ke, Moştaqi bovәd!

Rәft xorşido mәhe-әnvәr kocast?

Xoşk şod dәrya, vәli qouhәr kocast.

Gәrçe mәhcubәst әz rox ruye-yar,

Leyk surәt darәm әz vey yadeqar.

Gәr besurәt durәm әz an delroba,

Leyk darәm dәr del әz vey kәhroba.

Suye-mәna mikeşәd cane-mәra,

Minәmayәd rahe-canane-mәra.

Ey ze dәrya mande qouhәr yadeqar,

Vey qolabe-qolsetane-әtre-yar,

Zan qohәr bәxşa ziyai çon çerağ,

Zin qolabәm әtrpәrvәr kon dәmağ.

Qah-qahi yade-in mәhcur kon,

Ture-delra әz tәcәlli nur kon.

Qah-qahi nafehai әz tәtar,

Qah-qahi namehai meşkbar.

Suye-in oftade dur әz an hәrәm,

Cane-mәn, befrest әz rahe-kәrәm

Namei kan әz diyare-yare-mast,

Behcәtәfzaye-dele-bimare-mast.

Hәr nәsimi kәz diyare-yar xast,

Cane-aşeqra bәsi rahәt fәzast.

Bәr gereftaran hәdise-yar xoş,

Pişe-bolbol sohbәte-qolzar xoş.

Mәn ke, dur oftadәm әz yaro vәtәn,

Bәr şoma xoş bad, ey yarane-mәn!

Bәnd-bәndәm çon bәr amәd dәr fәğan,

Әlaman, әz dәrde-hecran, әlaman[2].

 

[2] Tərcüməsi:

Ey dostlar, Hindistandan uzaq düşüb

Qәmlәrә mübtәla olan mәnәm.

Ey cәnnәt bağının quşları.

Üns bustanından uzaq düşәn dә mәnәm.

Ürәyim yenә can alәmini seyr edir,

Yenә ürәyim cananın әhdini yada salır.

Bağ, çәmәn, mәclis hәvәsilә

Ruhumun quşu qanadlandı.

Başda bülbül olmaq hәvәsi var,

Gül üçün qәribә nәğmәlәri var.

Unudulmuş aşiq vüsalı yada saldı,

Gör ki, Mәcnun әslә doğru meyl etdi.

Ürәyin nalәsi yenә huşumu başımdan çıxardı,

Yenә yarımı vә diyarımı yada saldı.

Gülşәn tәrәfә meyl etdiyindәn

Quş qәfәsdә çırpınır.

Hәqiqi vәtәn ürәyin yadına düşdü,

Ürәyin işi yenidәn müşkülә düşdü.

Әfsus ki, bahar keçdi vә güllәr saraldı,

Çәmәn soldu, bülbul dә [uçub] getdi.

Әgәr zınqırov kimi ürәyimdәn fәğan qoparsa,

Tәәccüblü deyil, çünki karvandan geri qalmışam.

Ey xoş ol mәclis ki, halım şad idi,

Ruhani mәclisinin ruhunda idi.  

Müqәddәs mәclis idi, söhbәt yardan idi,

Üns mәçlisi idi, çatışmayan yarın eşqi idi.

Ey xoş ol dәrs ki, işraqidir,

Ey xoş ol şәrh ki, müştaqidir.

Günәş batdı, bәs işıqlı ay hardadır?

Dәniz qurudu, bәs kövhәr hardadır?

Hәrçәnd üzüm yarın üzündәn ayrıdır,

Lakin onun surәti mәnim yadigarımdır.

O dilrübadan zahirdә uzaq olsam da,

Ürәyimdә onun yaratdığı [elә bir] kәhrüba var ki,

Canımı mәnaya tәrәf çәkir,

Mәnә cananın yolunu göstәrir.

Ey dәnizdәn yadigar qalan gövhәr,

Ey yarın әtirli gülüstanının gülabı,

O gövhәrdәn çirağ kimi işıq bәxş elә,

Bu gülabımdan dimağımı әtirlәndir.

Hәrdәn bir bu hicrana düşmüşü yada sal.

Ürәyin Turunu öz nurunla nurlandır.

Hәrdәn bir tatar nafәlәrindәn,

Hәrdәn bir әtirli namәlәrdәn

O müqәddәs [diyardan] uzaq düşmüşә,

Ey mәnim canım, lütf yolu ilә

Bizim yarın diyarından xәbәr verәn bir

                        mәktub yolla ki,

Bizim xәstә könlümüzü şadlandırsın.

Yarın diyarından qalxan hәr nәsim,

Aşiqin canını çox rahat edir.

Giriftar olanlara yar söhbәti xoşdur,

Bülbülә gülzar söhbәti xoşdur.

Mәn ki, vәtәndәn, yardan uzaq düşmüşәm,

Ey mәnim dostlarım, [qoy] sizin [gününüz] xoş keçsin.

Bütün varlığım fәğana gәldi:

Aman, hicran әlindәn, aman!