YIĞINCAQ

Kәndin ortasında keçmiş mülkәdar K a l ı ş b ә y i n boş samanlığına kәnd camaatı cәm olubdur: kimi bağdaş qurma, kimi çömbәlib, kimi dә ayaq üstәdir. Tәqribәn iyirmi-otuz adam var. Yuxarı başda kәnd şura sәdri H ә s ә n ә l i, sol әlindә çubuq, sağ әlindә ağaç, çubuq çәkә-çәkә vә danışa-danışa әlindәki ağacı gahdan bir yerә vurur. Onun çovuşu Z e y n a l әlindә şallaq, sәdrin әmri ilә gah gedir adam çağırmağa, gah qayıdıb gәlir. Kәndlilәr yenә gәlmәkdәdirlәr. Әhvalat Qarabağın aran tәrәfindә kәndlәrin birindә vaqe olur.

Mәclisi kәnd şura sәdri Hәsәnәli bu sözlәrlә başlayır vә tәzә içәri girәn Zeynala üzünü tutub bir növ acıqlı deyir:

"Mәn, flan-flan olmuş sәnә dünәn axşamdan dedim ki, camaatın hamısına xәbәr verәsәn ki, bu gün günorta çağı tәk bir adam da evdә qalmasın, bura cәm olsun. Pәs hanı camaat?"

Z e y n a l Yoldaş Hәsәnәli, allaha and olsun, kәnddә bir ev dә qalmayıb ki, gedib xәbәr vermәmiş olam. Qardaş, gәlmirlәr, vallah, gәlmirlәr, lap belәcә dirәniblәr. Biri deyir, su nobatımdır, gәlә bilmәnәm, biri deyir, dәyirmana dәn aparacağam. Daxı mәn nә elәyim? Ay Hәsәnәli, mәnimki demәkdi. İndiki zamanda demәkdәn savayı nә elәmәk olar?! Zornan xalqı çәkә-çәkә gәtirә bilmәnәm ki? Mәnimki demәkdi.

H ә s ә n ә l i (acıqlı vә ucadan). Necә yanı gәtirә bilmәnәm? Canını da alaram! Xalq öz başına deyil ki? Z e y n a l. Yanı sәn deyirsәn ki, mәn kәnd camaatına zor elәyim?

H ә s ә n ә l i (acıqlı). Zor da elәrәm, canını da alaram! Kәnd camaatı ki, hökumәtin sözünә baxmadı, hökumәtin qәrarını pozmaq istәdi,-- o camaatın canını da alallar.

S ü l e y m a n. Bir surәtdә ki, camaat hökumәtin çağırmasına gәlmәdi, -- adamın canını da alallar. M ü ә l l i m M i r z ә Y ә h y a. Әlbәttә ki, qәrardada tabe olmaq lazım gәlir.

H ә s ә n ә l i (üzünü camaata tutub). Buna bax sәn allah, bir yandan özәk katibi yazır ki, günorta vaxtı camaat orada hazır olsun ki, iclas olacaq; bir yandan da hәrә bir cavab versin ki, su nobatım belә gәldi, dәyirman nobatım belә getdi. Cәhәnnәmә getdi, gora da üstәlik! M u s t a f a (Hәsənәliyә). Hәsәnәli, doğrudan da görәsәn bu gün mәrkәzdәn gәlәn kimdi? Yәqin tәzә bir mәsәlәdәn ötrü bir iclas qurulur.

H ә s ә n ә l i (başını bulaya-bulaya öz-özünә gileylәnir). Eh, nahaq yerә belә camaatın tәklifini qәbul elәdim vә bu boyunduruğu boynuma götürdüm. Qardaş, sәni ki, iclasa çağırırlar, әlbәttә ki, bir vacib mәsәlә var ki, mәrkәzdәn adam göndәrirlәr. Qardaş, axır gün günorta ki, olub, niyә vaxtlı-vaxtında cәm olmursunuz ki, adamın üzünә söz gәlmәsin? Qurani-münzәl haqqı, bu camaatın hәrәkәti mәni xarab elәyibdir ki, huşum başımda deyil.

Kәndlilәrdәn Me h b a l ı içәri girir.

H ә s ә n ә l i (Mehbalıya). Hey, Mehbalı ağa, allaha şükür olsun ki, axırı sәn dә tәşrif gәtirdin. Qardaş, axır axşamdan sizә xәbәr verilib ki, bu gün iclas çağırılır, mәrkәzdәn adam gәlәcәk. Axır mәn bilmirәm nә vaxt bizdә dә bir qayda olacaqdır.

M e h b a l ı (Hәsәnәliyә bir az qabarır). Axır nә olub ki? Qoymazsınız xarabamızda bir saat oturub yorğunluğumuzu alaq? Nә qiyamәtdir axır? Siz çağırmısınız, mәn dә gәlmişәm. Dәxi qanmıram ki, nә istәyirsiniz?

H ә s ә n ә l i (qabarır). Әdә, balam, sizә daxı söz demәk olmaz? Axır, a yoldaş, bir bax gör günün nә vaxtıdır? (Göyә baxır). İndi az qalır günorta olsun.

M e h b a l ı. Cәhәnnәmә olsun, gora olsun! Sәn çağırmısan, mәn dә gәlmişәm. Daxı bilmirәm mәndәn nә istәyirsәn.

K a b l a S a l a h (Hәsәnәliyә tәrәf). A balam, siz olasınız allah, söz-hekayәti qurtarın getsin. Mәn bilmirәm, axır sözlәşmәyin nә mәnası var? Daxı bәsdir, siz olasınız allah, qoyun görәk başımıza nә iş gәlir. Qoyun görәk gәlәn kimdi, nәdәn ötrü gәlir? Әsl mәtlәbi qoymusunuz, ancaq bir-biriniznәn deyişirsiniz.

Kalışbәy içәri girir vә dinmәz-söylәmәz gedir quru yerdә bağdaş qurma oturur. Tәsbehini çıxarıb başlayır çevirmәyә.

H ә s ә n ә l i (Kalışbәy tәrәf). Kalışbәy, bağışlaginәn, sәnin bu mәclisә gәlmәyә ixtiyarın yoxdu. Sәnin sәsin alınıbdı.

K a l ı ş bә y (iki әlli tәsbeh çevirә-çevirә). Xub, burada indi seçki yox, sәs vermәk yox. Mәnim sәssizliyimin sizә burada nә zәrәri ola bilәr?

K a b l a S a l a h, K a b l a Ә l i ş, Ә b d ü l k ә r i m (birdәn). A kişi, heç bir zәrәri ola bilmәz? Burada nә var ki?

Ә b u z ә r, k o m s o m o l M u r a d, S ü l e y m a n, C ә m ş i d (birdәn). A kişi, necә ola bilmәz? Hazır ki, sәsi alınıb. Sәsi alınmışların bu mәclisdә nә işi ola bilәr?

Kalışbәy durur ayağa vә sәs-küy yatır.

K a l ı ş b ә y. Eybi yoxdur, gedәrәm (istәyir getsin, sonra isә fikirlәşir vә Hәsәnәliyә tәrәf qayıdır). Hәsәnәli yoldaş, samanlığın kirasından iki ayın haqqı qalır; yәni o qәdәr dә pul deyil, ayı iki manatdan dörd manat elәyir, onu çıxart ver. İmran qoyun kәsib, uşaqlara әt alacağam. Bir qәpik pulum yoxdur.

H ә s ә n ә l i. Necә samanlığın kirası? Hansı samanlığın?

K a l ı ş b ә y. Bax, hәmin bu samanlığı deyirәm ki, siz bunu klub elәmişsiniz vә burada iclas qurursunuz.

H ә s ә n ә l i. Mәn kira-zad bilmәnәm. Mәn heç kәsdәn samanlıq kira elәmәmişәm.

Y a r m ә m m ә d (Hәsәnәli tәrәfә). Hә, doğrudu, keçәn ilin sözüdü.

İ m a m v e r d i. Hәlә bәlkә altdakı ilin söhbәt ola.

K a b l a Ә l i ş. Onda Şura sәdri Hәsәnәli deyildi.

H ә s ә n ә l i. Xeyr, mәn deyildim.

Ә b u z ә r. A kişi, haranın sözünü danışırsınız, onda şura sәdri sarvanlı İsa idi.

B i r n e ç ә s i. Hә, İsanın vaxtında idi.

B i r-i k i k ә n d l i. Hә, İsanın vaxtında idi.

K a l ı ş b ә y. Xub, istәr İsanın vaxtında olsun, istәr Musanın vaxtında olsun. Mәn samanlığımı hökumәtә icarәyә vermişәm, hökumәtdәn

dә istәyirәm. Nә dәxli var ki? Bu nә sözdü?

B i r-i k i k ә n d l i girir içәri vә hәrә bir yanda gedib oturur.

K a l ı ş b ә y (gedә-gedә). Xub, mәn gedirәm. Amma bizim Şura hökumәtimiz әdalәtli hökumәtdi. O razı olmaz ki, mәnim var-yoxum, torpağım vә kәhrizim alınıb kәndlilәrә verilәndәn sonra bir uçuq samanlığımdan da mәnә çatası olan üç-dörd manat cib xәrcliyimi Şura sәdri lәngә sala ki, nә var-nә var, mәn köhnә mülkәdaram. Xub, bunun mәtlәbә nә dәxli var? Xudahafiz (yox olur).

Kәndlilәrin bir parası gülüşür vә Kalışbәy dala baxa-baxa çıxıb gedir. Kәndlilәrin içindә gülüşmә ucalır, fışqırıq çalınır vә camaat gülüşür. Ayaqyalın Q u r b a n adlı muzdur mәclisә girib,adamlara tәәccüblә vә guya qorxa-qorxa baxır.

H ә s ә n ә l i (acıqlı, Qurbana tәrәf). Qurban, and olsun Әbülfәzl-Abbasa, sәnin sәsini alacağam! (Qurban fağır-fağır durub dinmir).

H ә s ә n ә l i (yenә acıqlı haman sözlәri deyir). Sәnin meyidini görüm ki, sәnin sәsini alacağam!

Q u r b a n (yavaşca, qorxa-qorxa). Nә sәbәbә, a Hәsәnәli koxa?

H ә s ә n ә l i. Necә yanı nә sәbәbә? Hәlә burası qәribәdir ki, hәlә sәbәbini dә soruşur.

Zeynal girir içәri.

Qәribә burasıdır ki, hәlә sәbәbini dә soruşur. (Qurbana tәrәf). Necә yanı nә sәbәbә? Pәs sәn bilmirsәn ki, bu gün burada iclas çağırılır.

C a b b a r (Hәsәnәliyә). Hәsәnәli yoldaş, sәn ağzının danışığını bilmirsәn. Onunçün dә vә nahaq yerә dә çığırırsan. Çünki burada kar adam yoxdur.

H ә s ә n ә l i. Hәlә mәn danışıram, Qurban danışır. Pәs sәnә kim söz verdi, sәn Qurbana vәkillik elәmәyi başladın?

C a b b a r. Necә kim söz verdi? Mәn özüm söz verdim.

H ә s ә n ә l i (Cabbara). Sәn çox danışsan, sәnin dә sәsini alaram.

C a b b a r (bir iz yuxarı qalxıb xoruzlanır). Necә ala bilәrsәn? Heç vaxt ala bilmәzsәn.

K a b l a S a l a h (danışanlara). Ay uşaq, sizi pәrvәrdigar, qalmağal salmayın.

K ә n d l i Y a r m ә m m ә d (Hәsәnәliyә). Hәsәnәli, ağlın nә kәsir, bu gün mәrkәzdәn gәlәn kim ola bilәr?

C a b b a r. Yәqin ki, mirab olacaq, çünki Seyid Hüseyn dünәn sudan yana şikayәtә getmişdi.

K a b l a Ә l i ş (Cabbara tәrәf). Yox, Cabbar, mirab ola bilmәz. Mirab bu gün sarvanlara gedәsi idi. Mәn deyirәm belә naloqdan yana gәlirlәr.

Z ü l f ü q a r (Kabla Әlişә). Yox, Kabla Әliş, belә deyil, mәnim dünәn şәhәrdә qulağıma çatdı ki, hәmkarlar ittifaqı sәdri bizim kәndә gәlәsi idi.

H a q v e r d i. (Hәsәnәliyә). Hәsәnәli, pәs sәnә heç yazmayıblar ki, kәndә gәlәn kimdi vә nә işdәn ötrü gәlir?

H ә s ә n ә l i. Yox, gәlәnin nәçi olduğunu yazmayıblar. Ancaq özәk katibi sifariş edib, bu gün günorta vaxtı iclas çağırım, çünki buraya gәlәn adamın mәruzәsi olacaqdır.

Ә b u z ә r. Elәdә ukom da gәlәcәk.

C ә m ş i d. Elәdә ispolkom da gәlәcәk.

Q a s ı m H a c ı l a r o ğ l u. Elәdә politbüro gәlәcәk.

K a b l a C a h a n g i r (guya bir şey tapıbdır). Hәsәnәli, Hәsәnәli, yol, yox, srağa gün bazarda zemkom mәnә rast gәlib soruşdu ki, niyә qoyursunuz Hәmzәnin çәpәrinin qabağını Rzaqulu әkin elәsin? Bәlkә bu gün gәlәn zemkom ola.

İ m a m v e r d i. A kişi, mәn qanmıram ki, axır niyә belә uzağa gedirsiniz? Yoxsa belә güman elәyirsiniz ki, Mәmişi özlüyünә qoyacaqlar ki, vurub fağır Mәmmәdәlinin başını dağıdıbdır, biçarәnin başı deyirlәr simlәyibdir. Siz ölәsiniz ki, bu gün gәlәn silisçi olacaqdır.

K o m s o m o l M u r a d (içәri girә-girә). Deyәsәn mәrkәzdәn gәlәnin sözünü danışırsınız? Mәn eşitdiyimә görә bu adam maarif xadimlәri ittifaqının sәdri gәrәk ola. Biz onu iki gündür gözlәyirik.

M ә ş ә d i S a l m a n (Hәsәnәliyә). Hәsәnәli yoldaş, nә ağlın kәsir, bәlkә hәrbi stol müdiri ola?

Ә b d ü l k ә r i m. Yox, yox, o da deyil. Yәqin ki, yardım komitәsidir. Dünәn Heybәtqulu yardım komitәsinә şikayәtә getmişdi.

İ m a m v e r d i. İndi nә deyirsiniz deyin, amma çәgirtkә adamları da ola bilәr ha!

Q a s ı m H a c ı l a r o ğ l u. Amma ola bilәr ki, milis naçarniki dә olsun ha!

Ş a h v e r d i. Amma ola bilәr ki, toxucular ittifaqı adamlarından da olsun.

Ә b d ü l k ә r i m (Hәsәnәliyә). Hәsәnәli, bәlkә Yermeşә ittifaqından gәlәn var?

Q u l a m ә l i. Yox, yox. Hәr nә deyirsiniz deyin, amma bu gәlәnlәr muzdur komitәsindәn gәlәn olacaq.

S e y i d b a l a. Qardaş, bir allaha baxın, axır kağızı gәtirin. Açıqca deyibdi ki, kağızı firqә özәk katibi verdi, yanında da bir adam var idi, o da çox acıqlı adama oxşayırdı; özü dә urusca danışırdı, amma musurman idi. Yәqin ki, o adam bu gün bura gәlir. Ya yollara baxan adamdı ki, körpülәrә vә arx-bәrәyә nәzәr yetirsin, ya da malları istraxavoy elәyәn adamdı. Ancaq bunlar hansı birisi olsa, әvvәl-axır bizim üçün dәrd-sәrdi; çünki o ki, körpülәri deyirsәn, qardaş, vallah....

Ç a l C ә f ә r . (Seyidbalanın sözünü kәsir). A kişi, mәn qanmıram ki, yavığı qoyub uzağı axtarırsınız. Bu adam köybirliyi tәrәfindәn gәlir.

X ә l i l. Köybirliyi yox, sәnәtbirliyi.

Ә b u z ә r. Sәnәtbirliyi yox, ticarәt birliyi.

K ә n d m ü ә l l i m i. Xub, ticarәt birliyi deyәndә lazımdır, müәyyәn elәmәk ki, aya ticarәtin hansı şöbәsinin birliyini nәzәrdә tutursan; pambıq birliyinimi, yun birliyinimi, ipәk birliyinimi, yaxud .... (hıqqıldayıb dayanır).

Ç a l C ә f ә r. Yox, xeyr, bir dәri birliyini, bağırsaq birliyini, ciyәr birliyini (adamlar gülüşür).

Qapıda duranlardan sәs gәlir: "çәkilin, çәkilin" vә i k i n ә f ә r a t l ı atdan yenirlәr. İkisinin dә qoltuğunda yekә portfel. Qabaqca gözü çeşmәkli bir c a v a n, başında şapqa, ayağında paxodnı, tapançalı qalife şalvar, tәqribәn iyirmi yaşında, qoltuğunda portfel, i k i n c i s i iyirmi beş-otuz yaşında, şapqalı paxodnı çәkmә, yaraqlı. Bunlar daxil olur camaatın içinә vә yuxarı başa keçirlәr vә yuxarı başda qoyulmuş miz üstә portfellәrini qoyub, başlayırlar portfellәrin içindәn kağız-kuğuzlarını qurtdalamağa vә oradan bir neçә kağız-kuğuzu mizin üstә qoyub, camaata tәrәf nәzәr edirlәr. Bunlardan çeşmәksiz yoldaş -- ki, adı tәbliğat şöbәsi müdiri imiş,--üzünü camaata tutub deyir.

T ә b l i ğ a t ş ö b ә s i m ü d i r i. Yoldaşlar, mәn bu gün iclası açılmış elan edirәm vә mәtlәbә keçmәkdәn qabaq bu bir neçә sözü dә lazım bilirәm söylәyәm ki, bundan qabaqkı әsrlәrdә insanlar heyvan kimi yaşayırdılar; necә ki, bir sürü heyvan düşәrdi bir çobanın qabağına vә o çoban da bu sürünü hara istәrdi oraya da aparardı. Amma indi, necә ki görürsünüz, dünyanın zәhmәtkeşlәri bir-biri ilә әl-әlә verib, daxı özlәrini heyvan sürüsünә oxşatmaq istәmirlәr vә daxı, padşahlara, bәy vә xanlara boyun әymәk istәmirlәr. Ancaq şahlar, bәy vә xanlar da qara camaatı istismar etmәk üçün bunları qaranlıqda saxlamağa çalışırdılar. Haman bugünkü iclasımızın mövzusu haman bu mәsәlәdir ki, mәrkәzdәn qәzamıza gәlәn tәbliğatçı yoldaş burada bu saat mәruzәdә bulanacaqdır. Söz verilir hәmin qәzadan gәlәn tәbliğatçı yoldaşa.

Q ә z a d a n g ә l ә n t ә b l i ğ a t ç ı y o l d a ş. Mәruzәdәn qabaq mәn onu istәyirәm sizә deyәm ki, siz avam kәnd camaatı bircә dәnә mәtlәbi gәrәk heç unutmayasınız ki, hәr bir tәrәqqinin banisi vә hәr bir mәruzәnin şәrt vә şәraiti vә hәr bir tәbliğatın birinci mәzmunu budur ki, mәn onu burada sizә bәyan etmәk istәyirәm ki, siz dә , onu nәzәrdә saxlayasınız vә illa әgәr onu siz nәzәrdә saxlamasanız vә onu özünüz üçün dillәrdә әzbәr etmәsәniz -- nә kәnd istehsalatımız tәrəqqi edәr vә nә dә beşillik planımız baş tutar vә nә dә qeyri bir mәramımız baş tutar.

C a m a a t. Әlbәttә, әlbәttә belәdir.

Q a s ı m H a c ı l a r o ğ l u. Ay yoldaş, buyurun görәk indi tәklifiniz nәdir vә bizә nә yol göstәrmәk istәyirsiniz.

Q ә z a d a n g ә l ә n t ә b l i ğ a t ç ı. Hәr şeydәn qabaq bunu gәrәk nәzәrә alaq ki ,... (dayanır). Q a s ı m. Bәli, nәzәrә alaq ki....

K ә n d l i l ә r d ә n b i r n e ç ә s i. Hә, nәyi nәzәrә alaq?

Q ә z a d a n g ә l ә n t ә b l i ğ a t ç ı. Nәzәrә alaq ki....

K ә n d l i l ә r d ә n b i r n e ç ә s i. Hı, buyur görәk.

Camaat daxı da artmaqdadır. Adamlar diqqәt ilә qulaq asır.

Q ә z a d a n g ә l ә n t ә b l i ğ a t ç ı. Ay yoldaşlalar, bunu borcluyam sizә xәbәr verәm ki.... Camaat bir növ ölgün kimi olur vә çox tәәccüblü bir-birinin üzünә baxır.

Ç a l C ә f ә r (tәbliğatçıya). Ay yoldaş, camaat xahiş edir o sözü bir dә deyәsiniz.

Q ә z a d a n g ә l ә n t ә b l i ğ a t ç ı. Mәn deyirәm ki, allah yoxdu.

K a b l a Ә l i ş, S e y i d b a l a, K a b l a P i r v e r d i vә b i r n e ç ә s i. Necә yan? allah yoxdu?....

Q ә z a d a n g ә l ә n t ә b l i ğ a t ç ı. Yoxdu da! Daxı necәsi yoxdu ki!

Camaat yenә bir-birinin üzünә tәәccüblü baxır.

S e y i d b a l a (tәbliğatçıya). Xub, ay yoldaş, bu söz sizin doğru sözünüzdü, yoxsa zarafat elәyirsiniz?

Q ә z a d a n g ә l ә n t ә b l i ğ a t ç ı (tәәccüblü). Daxı burada zarafat ola bilmәz ki! Mәnim siznәn nә zarafatım ola bilәr?

Camaat yenә tәәcüblü bir-birinin üzünә baxır.

K a b l a Ә l i ş (tәbliğatçıya). Xub, a yoldaş, bir zәhmәt olmasa bizi başa sal görәk necә yanı yoxdu; yәni lap dibindәn yoxdu, yoxsa genә bir az-maz var?