AXUND İLӘ KEŞİŞİN VӘZİ

İrәvan quberniyasında bir kәnd var; adı Samanlıqdır, kәndin camaatı yarıya qәdәr ermәni vә yarısı müsәlmandır.

Bir gün atla hәmin kәndin mülkәdarı Rәhim bәyә qonaq gedirdim. Yay fәsli idi. Uca atın üstündә oturub kәndin alçaq divarlarından hәyәtlәrin hamısını görürdüm. Hәyәtin birindә bir ermәni arvadı toyuq-cücәyә dәn sәpirdi; bir hәyәtdә bir müsәlman arvadı arxın kәnarında qab yuyurdu. Hәyәtin birindә bir ermәni uşağı ağacın kölgәsindә oturub kitab oxuyurdu. Bir hәyәtdә on iki-on üç yaşında bir müsәlman uşağı pişiyin quyruğuna ip bağlayıb hәyәtin o tәrәfinә-bu tәrәfinә qaçırdı vә pişik mavıldaya-mavıldaya uşağın dalicә dalı-dalı hәrәkәt edirdi.

Hәyәtin birindә böyük tut ağacının kölgәsindә bir neçә ermәni oturub çörәk yeyirdilәr. Keşiş ayaq üstә durub sağ әlini yuxarı qovzayıb danışırdı. İstәyirdim keçib gedәm, hәmin keşişdәn bir söz eşidib atı saxladım. Keşiş uca sәslә üç dәfә dedi: hayreniq, hayreniq, hayreniq ("hayreniq"--ermәni dilindә "vәtәn" demәkdir).

Çünki mәn ermәninin dilini başa düşürәm, bir qәdәr dayandım keşişin sözlәrinә qulaq asam. Bu heyndә küçәnin bir tәrәfindәn müsәlman danışığı eşitdim. Atı qabağa sürüb gördüm ki, küçә ayrımında divarın kölgәsindә dörd müsәlman oturub. Bunların birisi Axund Molla Qurbanqulu Molla Qurbanәliyev idi. Bu axundu mәn çoxdan tanıyırdım; özü dә İran әhlidir. Molla Qurbanqulunun әlindә bir kitab var idi. Molla kitabı oxuyurdu vә kәndlilәr diqqәti-tam ilә qulaq asırdılar.

Keşiş uca sәslә kәndlilәrә bu sözlәri deyirdi:

“Ermәni millәtinin dünyada üç sevgili balası var: "vәtәn", "millәt" vә "dil". Vә nә qәdәr ki, biz hәmin üç sevgili balaların yolunda fәda olmağa qadirik, nә osmanlının hәmidiyyә әsgәri vә kürdlәri, nә Rusiyanın qalitsinlәri vә nә zәmanәnin qeyri bir tәqazası ermәni millәtinin bәqasına xәlәl yetirә bilmәyәcәklәr.”

Keşişin bu sözlәrindәn sonra Qurbanqulunun sәsi gәldi. Molla kitabdan bu sözlәri oxuyurdu: "Babi hәftüm [1]. Әgәr bir şәxs yata, yuxusunda hәcәmәt görә, hәmin şәxs dünyada heç bir bәlaya vә naxoşluğa giriftar olmayacaq".

[1] Yeddinci fәsil.

Keşişin belә sәsi gәlirdi: "Ey mәnim ermәni qardaşlarım, dünya xәlq olunandan indiyә kimi ermәni tayfası müxtәlif millәtlәrin cövr vә zülmünә düçar olub. Qarışqalar at nalının altında әzilәn kimi, ermәnilәr qüvvәtli vә bimürüvzәt tayfaların yumruğunun altında pamal olublar; bunilә belә ermәni ölüm halında can verә-verә, yenә deyib: "vәtәn, vәtәn, millәt, hayreniq!". Ey mәnim qardaşlarım, nә qәdәr ki, millәt, dil vә vәtәn yolunda fәda olmağa biz qadirik, cәmi dünyanın tayfaları müttәfiq olub bizim üstümüzә hücum gәtirәlәr, biz yenә onların qabağında dayanıb dilimizi vә vәtәnimizi mühafizәt edә bilәcәyik. Yaşasın vәtәn yolunda fәda olan ermәni millәti! Yaşasın millәt uğrunda şәhid olan qardaşlar! Getse [2], getse hayreniq!".

[2] Yaşasın.

Molla Qurbanqulu kәndlilәrә deyirdi:

“Ağacın altında, suyun qırağına bövl etmәk yaxşı deyil; çünki hәmzad, әcinnә, şәyatin insana zәrәr yetirәr. Çaharşәnbә, şәnbә vә tәk günü qәbristana vә hamama getmәk olmaz; çünki bu günlәrdә әcinnә vә divlәr qәbristana vә hamama cәm olub qonaqlıq edәrlәr vә hәmin günlәr bunların bayramıdır. İnsanı görsәlәr, zәrәr yetirәrlәr. Әgәr bir kәsin belә bir qәza başına gәlsә durmayıb, gәlsin mәnim yanıma, vaxt ikәn ona "hәft hәsar" duası yazım.”

Bu sözlәri eşidib atı sürdüm müsәlmanların yanına vә üzümü Molla Qurbanquluya tutub dedim:

Ey ardan ari bala, mәrdanә utanma!

Hәr lәhzәdә ol sakini-çayxanә, utanma!

Çıxma eşiyә sel tuta gәr dam ilә daşi,

İç çayuvi, çәk tiryәküvi, böyrüvü qaşi,

Yanında oturmuşlar әgәr olsa da naşi,

Ver tüstüsünü onlara mәstanә, utanma!

Axşamadәk ol guşeyi-hәmmamda sakin,

Dırnaqlarıva bağla hәna, saqqala lakin

İnsanı salar rövnәqә bu xeyrül-әmakin,

Ondan sora çıx, saqqala vur şanә, utanma!

Sübh olcaq әyağa dur otur, isticә gündә,

Paltarlaruvun bitlәrini qır göz önündә,

Ver özgәsinә olmasa gәr fürsәt özündә,

Gey, paltarını, seyr qıl hәr yanә, utanma!

Yüz zәhmәt ilә qonşuların elmi tapanda,

Sәn alim olursan gedib asudә yatanda,

Sәn eyş qıl, onlar toza-torpağә batanda,

Get yarü rәfiq ilә gülüstanә, utanma!

Cümlә işi at bayıra, tap bir sulu qәlyan,

Aksizni [3] әgәr qoymasa ol azimi-İran,

İranda olur tәnbaku, tiryak ilә әrzan,

Lәng olma, götür rәxtivi[4] İranә, utanma!

Bir söz demәyә nökәrüvu tutgilә mәzun,

Bir sözlә cәnabnızı edim dәhrdә mәmnun,

Dәrviş Ağabalanı tapıb algilәn әfsun,

Ondan sora hey vur sulu qәlyanә, utanma!

Bir dә edirәm mәn sәnә bir böylә vәsiyyәt,

İranda cәhd et özüvә tapgilә xidmәt,

Fövt eylәmә, bil fürsәti hәr lәhzә qәnimәt,

Ol sidq ilә zәvvar çilovxanә, utanma!

Tәng olsa әgәr başuva ol büqeyi-Tәbriz,

Çünki ora bir şәhrdi pürdәrdü qәmәngiz [5].

Get Xoyda sәfalәr çәkib ol eşq ilә lәbriz,

Çıx qәlә kәnarında xiyabәnә, utanma!

Var yaxşı sәyahәtdi çәmәn qәleyi-Xoyda,

Bir parә әcayib iş olur Xoyda hüveyda,

Hәr nә ürәyin istәsә dәrhal olu peyda,

Bir az qalıb ol adәmi-dәrxana, utanma!

Söz müxtәsәr, ol bir neçә il sakini-İran,

Al bir lәğәbi-faxirә tut rütbeyi-әyan,

Qardaş, olusan getmәsәn axırda peşiman,

Yox faidә axır ki, peşimanә, utanma!

Bir qәdr qalıb himmәt elә, cәm elә dövlәt,

Ondan sora qıl bir dәfә Kaşanә siyahәt,

Xab içrә gözün görmәsә eylәllә tәbabәt,

Bәnd olma bu övzai-pәrişanә, utanma!

Ver huşuvu Molla Nәsrәddinә amandır,

Bu fürsәti fövt eylәmәk әlbәttә yamandır,

Hәr kәs bu nәsihәtlәri dәrk eylәdi xandır,

Bir şәhrdә bax min iki yüz xanә, utanma!

[3] Aksiz--geniş surәtdә istehlak olunan şeylәrә vergi qoyan müәssisә.

[4] Pal-paltar.

[5] Dәrdi başdan aşan, qәmli.

Lağlağı.

"Molla Nәsrәddin", 7 iyil, 1906, № 14,